مطالب مرتبط با کلیدواژه

فطرت


۳۲۱.

اعتبارسنجی سندی و تحلیل محتوایی احادیث «عالم ذر» در منابع شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۵ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۴۸ 1 - 30

کلیدواژه‌ها: عالم ذر احادیث عالم ذر بدن ذری فطرت دنیا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲ تعداد دانلود : ۵۶
یکی از مسائل مهمی که همواره موردگفتگو و اختلاف دیدگاه بین اندیشمندان اسلامی بوده، وجود عالمی به نام «عالم ذر» است. مهم ترین دلایلی که برای اثبات «عالم ذر» مطرح شده، آیات 172-173 سوره اعراف و احادیث متعددی است که در کتاب های حدیثی شیعه نقل شده است. بر اساس ظاهر این آیه و احادیث وارده، خداوند انسان ها را در عالم مادی قبل از آفرینش انسان در دنیا، از پشت پدرانشان خارج کرده و آنان در آن عالم، به خداوند معرفت قلبی پیداکرده و به ربوبیت او اقرار کرده اند و درنتیجه حجت بر همه انسان ها تمام شده است. برخی از اندیشمندان اسلامی که وجود چنین عالمی را منکر هستند، احادیث «عالم ذر» را یا از نظر سند نامعتبر دانسته و یا دلالت این روایات را بر عالم ذر مورد انکار قرار داده اند. در این پژوهش که با استفاده از منابع کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی احادیث «عالم ذر» موردبررسی قرارگرفته، تلاش شده که ثابت شود، اولاً، بخش قابل توجهی از احادیث عالم ذر ازنظر سند معتبرند و ثانیاً، دلالت این احادیث بر وجود عالم ذر غیرقابل انکار است.
۳۲۲.

بررسی مدل اقناعی کارل هاولند براساس ظرفیت شناسی انسان از منظر قرآن کریم

نویسنده:
منبع: مطالعات دینی رسانه سال چهارم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۵ و ۱۶ 29 - 57

کلیدواژه‌ها: اقناع رشد فطرت وحی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱ تعداد دانلود : ۵۹
هدف: در رسانه «اقناع» و «تغییر نگرش» در حوزه ذهنی برای تاثیرگذاری بر انسان بسیار مطرح است؛ درحالی که از دیدگاه قرآن، انسان به معنای «حی متاله» و مبتنی بر فطرت دارای ساحات متفاوتی است که ظرفیت متفاوتی نیز برای متاثر شدن دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی تغییر نگرش از این دیدگاه در مدل اقناعی هاولند است و تلاش می شود به بررسی مراحل شش گانه و عناصر تغییر نگرش را بر این اساس بپردازد. روش شناسی: در این پژوهش ابتدا مدل اقناعی هاولند در نظر گرفته شده است. داده ها به روش اسنادی_کتابخانه ای جمع آوری شده و سپس با روش تحلیل منطقی تبیین می شود.یافته ها: مبتنی بر یافته های پژوهش از آنجا که منبع پیام در اسلام خداوند است و ساحات وجودی انسان بر اساس فطرت متشکل از چهار لایه وجودی (صدر، شغاف، قلب و فواد) است، تغییر نگرشی که منجر به ایجاد رفتاری شود، در لایه سوم وجودی انسان با دو قوه عقل (به معنای حد زدن) و تفکر (به منظور استنباط و استدلال) رخ داده و در چرخه معرفت توحیدی، تقوا زمینه ایجاد فرقان (قدرت تشخیص حق از باطل) را در او فراهم کرده و بصیرت را رقم می زند. نتیجه گیری: عناصر و مراحل شش گانه هاولند در حوزه منبع پیام، درک پیام، مخاطب پیام، محتوا و چگونگی تغییر نگرش از منظر قرآن کریم مخدوش است. به این معنا که وقتی منبع پیام، خداوند باشد، توجه و درک پیام نیز با توجه به انسان بر اساس مبنانی قرآنی، حوزه فطری او را درگیر می کند و روند اقناع و تغییر نگرش در این مسیر تعریف می شود.
۳۲۳.

مبانی معرفت شناختی معنویت دینی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: انوار معرفت (حکمت عرفانی) سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) 7 - 22

کلیدواژه‌ها: معنویت دینی مبانی معرفت شناختی منابع معرفت تعبد حقیقت عقلانیت شهود فطرت وحی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵ تعداد دانلود : ۴۹
بی تردید، وقتی می توان به درکی عمیق و همه جانبه از معنویت دینی رسید و بر آن اساس، جایگاه و وزن آن را در مصاف با معنویت غیردینی (سکولار) تعیین نمود که مبانی این معنویت کاملاً تبیین شده باشد. این مبانی در ابعاد پنج گانه هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی، غایت شناختی و ارزش شناختی قابل بررسی است. این مقاله به روش تحلیلی توصیفی با تمرکز بر یکی از این مبانی، یعنی مبانی معرفت شناختی معنویت، کوشیده است نقش و وزن منابع شناختی درون زای انسان، یعنی شهود، فطرت و عقل و نیز منبع برون زای وحی در شکل گیری و جهت دهی به معنویت را تبیین کند و در ادامه با توجه به چالش های اساسی که در فضای معنویت غیردینی با عقلانیت وجود دارد، نقش عقلانیت و واقع گرایی را در معنویت دینی و اصیل و سازوکار ارتباطی و تأثیر عقلانیت در ابعاد بینشی، گرایشی و کنشی معنویت بررسی کند. در نهایت، با توجه به نگاه روشنفکران دینی و معنوی که میان تعبد و تعقل فاصله انداخته، جمع میان آن دو را ناممکن تلقی نموده اند، به برخی از شبهات این عرصه پاسخ داده است.
۳۲۴.

طراحی و ارائه الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت اجتماعی فطری در دوره ابتدایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی آموزش و پرورش دوره ۱۰ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲ 57 - 65

کلیدواژه‌ها: برنامه درسی تربیت اجتماعی فطرت آموزش ابتدایی روش های تدریس روش های ارزیابی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱ تعداد دانلود : ۴۳
هدف: این پژوهش با هدف طراحی و ارائه الگویی بهینه برای برنامه ی درسی تربیت اجتماعی فطری در دوره ی ابتدایی انجام شده است.   روش شناسی: این پژوهش به صورت کیفی و با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و تحلیل اسنادی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل معلمین و صاحب نظران در شهر تهران بود که به طور هدفمند انتخاب شدند. داده ها از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته جمع آوری شد و تحلیل داده ها تا دستیابی به اشباع نظری ادامه یافت.   یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که اهداف تربیت اجتماعی فطری شامل مواردی همچون تفکر و تعقل، راستگویی و صداقت، مسئولیت پذیری، همکاری و تقویت اعتماد به نفس است. همچنین، استفاده از روش های تدریس متنوع مانند آموزش تعاملی و یادگیری از طریق بازی و پروژه ها، و استفاده از روش های ارزیابی متنوع مانند ارزیابی مستمر و خودارزیابی به عنوان عناصر کلیدی در بهبود تربیت اجتماعی دانش آموزان مورد تأیید قرار گرفت.   نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد که برای بهبود تربیت اجتماعی دانش آموزان در دوره ی ابتدایی، لازم است برنامه های درسی به گونه ای طراحی شوند که علاوه بر تقویت مهارت های شناختی، به توسعه ی مهارت های اجتماعی، عاطفی و اخلاقی نیز بپردازند. پیشنهاد می شود که سیاست گذاران آموزشی و طراحان برنامه های درسی به ادغام ارزش های اجتماعی و اخلاقی در برنامه های درسی مدارس ابتدایی توجه بیشتری داشته باشند.
۳۲۵.

نظریل فطرت و کاربست الهیاتی آن از منظر حکیم شاه آبادی و جان کالوین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۰) 75 - 94
تعداد بازدید : ۸۴ تعداد دانلود : ۵۴
هدف: فطرت، یکی از کلیدواژه های مهم برای ورود به ساحت انسان است که در آموزه های دینی و علوم گوناگون، همچون منطق، فلسفه، کلام و عرفان، بررسی شده است. پژوهش حاضر، به منظور بازشناسی کارکردهای فطرت در حوزه معرفت شناسی بر اساس نظام فکری حکیم شاه آبادی و جان کالوین انجام شد. هدف این پژوهش با توجه به قرابتِ موضوعی(اعتقاد پیشینی به خداوند) که میان نظرات این دو اندیشمند وجود دارد، تحلیل دیدگاه آنان در این موضوع و بررسی وجوه اشتراک و افتراق آنها بوده است. روش: روش انجام این پژوهش، توصیفی، تحلیلی- تطبیقی بوده است. یافته ها: یافته های پژوهش در وجوه اشتراک؛ شهودی و درونی بودن معرفت فطری، دایتگری معرفت فطری، تأثیر گناه بر معرفت فطری، تفکیک میان طبیعت و فطرت و خلقت انسان به صورت پروردگار ودر وجوه افتراق؛ اختلاف نظر در ماهیت انسان، سبک نظریه پردازی و جبر و اختیار بود. نتیجه گیری: با رویکرد تطبیقی، روشن شد که نظریه پردازی حکیم شاه آبادی در حوزه کارکردهای معرفت شناختیِ فطرت، به دلیل گستره، ثُبات، عمق و استدلال نظریه، بر نظرات جان کالوین برتری دارد و دارای غنای علمی و آثار معرفت شناختی بیشتری است.
۳۲۶.

تحلیل عقلی یا شرعی بودن ضرورت نظر در معرفت الله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۸۴ «ویژه پژوهش های حدیثی» ۴۶-۲۹

کلیدواژه‌ها: معرفت الله فطرت نظر معتزله اشاعره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱ تعداد دانلود : ۱۹
این مقاله به بررسی یکی از مباحث مطرح در بین فلاسفه و متکلمان مسلمان می پردازد که آیا انسان می تواند با نظر در آیات الهی و از طریق استدلال به معرفت خداوند نایل شود یا خیر؟ اشاعره معرفت خداوند را بر مبنای عقل، غیرممکن و ناروا می دانند، ولی معتزله پایه همه معارف انسان را به عقل آدمی منتسب می سازند. از سوی دیگر، مطابق آموزه های دینی و صریح برخی روایات، «معرفت الله» صنع خداست و بشر راهی برای کسب معرفت خداوند ندارد. حاصل پژوهش این است که اصل «معرفت الله» در نهاد همه موجود است و همه با فطرت توحیدی به دنیا می آیند. لذا هیچ کس به تلاش عقلی برای کسب معرفت خداوند نیاز ندارد؛ بلکه اقرار به وجود معرفت خداوند و پذیرش ربوبیت او به حکم عقل صورت می گیرد.
۳۲۷.

بررسی تحلیلی رابطه حق و عدالت در تعالیم تمدنی امام رضا(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های فلسفه اسلامی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳ 251 - 272

کلیدواژه‌ها: حق حقیقت توحیدی عدالت فطرت امام رضا (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹ تعداد دانلود : ۱۸
«حق» و «عدالت» از حقایقی اند که هر انسانی فطرتاً خواهان دستیابی به آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی حقیقت حق و عدالت و رابطه آن دو با یکدیگر در پرتو تعالیم امام رضا(ع) پرداخته و بر این اعتقاد است که مفهوم «حق» و «عدالت» از س نخ مف اهیم فلسفی اند و عقل مفهوم «حق» را از مقایسه کردن صاحب حق، یعنی موجودی هدفمند و خود حق، یعنی هدف مطلوب یا مقصد متناسب، انتزاع می کند. حق از چیزی به نام «وجود» پدید می آید و وجود باری تعالی که غنیّ بالذات است منشأ همه وجودات و در نتیجه، منشأ تمام حق ها نیز هست. حرکت موجودات در جهت رسیدن به آن هدف مطلوب و مقصد متناسب مستلزم برخورداری از امتیازاتی است که خداوند تکویناً و یا تشریعاً به آنها اعطا می کند. حق در حقیقت، منشأ عدالت به شمار می آید که برگرفته از حقیقت توحیدی است و این معنا در تعالیم تمدنی امام رضا(ع) تجلی یافته است که فرمود: «کلمه توحید دژی است که هر کس در آن دژ وارد شود مصون خواهد ماند، اما به شرط این که از مسیر ولایت باشد». تبیین این امر بر اساس تعالیم رضوی(ع)، کمک شایانی به شناخت حقیقت حق و عدالت و اجرای آن در زندگی خواهد نمود که تأمین کننده ضرورت این بحث است.
۳۲۸.

اصول بیان معارف مربوط به معاد در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۳ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳۱۸ 23 - 36

کلیدواژه‌ها: معاد توصیف حقایق تنبه بر آیات فطرت قرآن تصویرسازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۲۳
آیات قرآنی مرتبط با معاد را از جنبه های مختلفی می توان مورد بررسی قرار داد. یکی از این جنبه ها، نحوه مواجهه قرآن با مخاطبان خود در مسئله معاد است. قرآن برای برقراری ارتباط با مخاطبان خود در معارف مربوط به مسئله معاد، از اصول خاصی بهره برده است. با بررسی و استقراء آیاتی که حول این مسئله بیان شده است، می توان همه آنها را ذیل چهار اصل کلی قرار داد: اصل توصیف حقایق، اصل تنبه بر آیات، اصل تصویر سازی و اصل رجوع به فطرت. در اصل توصیف حقایق به جای استدلال بر معارف مربوط به مسئله معاد و پاسخ به شبهات پیرامون آنها، به توصیف معارف و آثار و کارکردهای آنها پرداخته می شود. در اصل تنبه بر آیات، قرآن با بیان پدیده های آفاقی و انفسی و غایت مندی آنها، انسان را به تدبر در این پدیده ها دعوت می نماید تا از این رهگذر، اعتقاد به رستاخیز را در باور ها تثبیت نماید. در اصل تصویرسازی، قرآن با ذکر نمونه هایی از زنده شدن انسان یا موجودات دیگر، از استبعاد زنده شدن مردگان در اذهان می کاهد و آن را امری باورپذیر جلوه می دهد. در اصل رجوع به فطرت نیز، قرآن با هدف بیدار نمودن فطرت بشر، او را متوجه این سرشت الهی می کند تا روز رستاخیز را یاد آور شود. هدف از پژوهش حاضر ارائه بیانی نو از مباحث مرتبط با سرای آخرت در پرتوی بازخوانی آیات معاد است، ازاین رو با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر آیات قرآن، اصول چهار گانه مذکور مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.
۳۲۹.

اشتراک و اختلاف سرشت اولیه انسانها از دیدگاه قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۳ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳۱۸ 61 - 74

کلیدواژه‌ها: سرشت اولیه اشتراک سرشت اولیه اختلاف سرشت اولیه شاکله فطرت طینت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴ تعداد دانلود : ۱۷
«اشتراک یا اختلاف سرشت اولیه انسان ها» از مسائل مهم اختلاف برانگیز در انسان شناسی و دارای تأثیر مبنایی در علوم مختلف انسانی است. در قرآن کریم، از یک سو، گروهی از آیات، دلالت بر اشتراک سرشت اولیه انسان ها دارند و از سوی دیگر، از برخی آیات، می توان اختلاف سرشت اولیه ایشان را برداشت کرد. هدف پژوهش حاضر این است که با روش تفسیر موضوعی، دیدگاه قرآن کریم در مورد مسئله یادشده و وجه جمع میان دو گروه آیات را بررسی کند. بر اساس این پژوهش، با توجه به گروه اول آیات، قرآن کریم اصل سرشت اولیه انسان ها را مشترک می داند، اما آیات گروه دوم، برخی از آنها اساساً ناظر به سرشت اولیه نیستند و برخی دیگر، اختلاف برخی ویژگی های سرشت اولیه انسان ها را همچون فعلیت و قوه یا شدت و ضعف اشاره دارند، بی آنکه بیانگر اختلاف اصل سرشت ایشان باشند.
۳۳۰.

تبیین فطری تشریع «امر به معروف و نهی از منکر» از طریق تحلیل آیات قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: معرفت سال ۳۳ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳۱۸ 75 - 85

کلیدواژه‌ها: فطرت امر به معروف و نهی از منکر مطابقت هدایت تشریعی و هدایت تکوینی تبیین فطری مبانی انسان شناختی شبهات امر به معروف و نهی از منکر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸ تعداد دانلود : ۲۰
این پژوهش، با استفاده از آیات قرآن، تشریع «امر به معروف و نهی از منکر» را بر مبنای «فطرت» که یکی از اساسی ترین مبانی انسان شناختی محسوب می شود، تبیین می کند. این تبیین می تواند به شبهاتی که «امر به معروف و نهی از منکر» را دخالت در حریم خصوصی افراد یا در تضاد با عزتمندی انسان تلقی می کند، پاسخ دهد و به این ترتیب، موجب تحکیم این واجب دینی در جامعه شود. این مقاله از روش مطالعه کتابخانه ای و روش حل مسئله تحلیلی تفسیری مبتنی بر تفسیر موضوعی استفاده می کند. از دیدگاه این مقاله، «امر به معروف و نهی از منکر» راهبردی الهی است که هماهنگی هدایت تشریعی و هدایت تکوینی به معنای تطابق دین با نوع خلقت انسان را نشان می دهد. این تدبیر، با توجه به شناخت و تمایل فطری انسان نسبت به دین حق، علاوه بر کنترل، می تواند نقشی پیشگیرانه ایفا کند. این مقاله همچنین نشان می دهد «امر به معروف و نهی از منکر» از عاطفه ویژه انسانی و موالات میان مؤمنان نشئت می گیرد که موجب اهتمام هر فرد به سرنوشت دیگران می شود. این تحلیل های فطری در نهایت نتیجه ای از ریشه های عمیق فطرت انسان به معنای اخص به شمار می آیند که از الهی بودن فطرت انسان الهام می گیرند.
۳۳۱.

طبقه بندی تربیت های آسیب زا، مبتنی بر نظریه انسان کامل شهید مطهری

نویسنده:
منبع: پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی دوره ۵ زمستان ۱۴۰۳ شماره ۴ 7 - 24

کلیدواژه‌ها: انسان کامل تربیت شهید مطهری فطرت عقل نظریه انسان کامل کمال انسان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۸ تعداد دانلود : ۱۶
از اصلی ترین نیازهای هر تمدن، تربیت انسان است و هر نظام تربیتی نیازمند نظریه است. نظریه های تربیتی نیز بر مبنای نگاه های فلسفی مشخصی شکل می گیرند و مبتنی بر آن مبانی فلسفی، اندیشه ها و الگوهای تربیت دیگر را نفی می کند. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد است با توجه به جایگاه مهم شهید مطهری در نظریه پردازی اسلامی معاصر، به این پرسش پاسخ دهد که در مسیر تربیت انسان کامل، تربیت های نادرست و آسیب زا چه نوع تربیت هایی هستند و چگونه می توان آن ها را طبقه بندی نمود؟ برای این منظور، همه آثار شهید مطهری با روش تحلیلی کیفی مورد بررسی قرار گرفتند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در فرایند تربیت انسان کامل چهار نوع تربیت آسیب زا ممکن است رخ دهد: تربیت غیرانسانی که راهی غیر از تربیت در مسیر فطرت را در پیش می گیرد و انسان تربیت شده به جای تطابق با خلقت خود با خواسته های مربی همسانی دارد؛ تربیت انسان ناتمام در مقابل تربیت همه جانبه که فقط به بخشی از ابعاد وجودی انسان توجه می کند؛ تربیت ناسالم در مقابل تربیت متوازن که در نهایت شخصیتی کاریکاتوری را به ارمغان خواهد آورد، و در نهایت تربیت ناکامل در مقابل تربیت کامل که ثمره آن تربیت ماکتی از انسان بوده که از طی مسیر کمال بازمانده است.
۳۳۲.

امتداد مسئله فلسفی اصالت فرد و جامعه در تربیت اسلامی با تأکید بر اندیشه شهید مطهری

نویسنده:
منبع: قرآن و عترت سال ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۲ 7 - 31

کلیدواژه‌ها: اصالت فرد اصالت جامعه فطرت انسان کامل شهید مطهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸ تعداد دانلود : ۲۵
این پژوهش با هدف بررسی دوگانه اصالت فرد و اصالت جامعه با رویکرد تربیتی در اندیشه شهید مطهری به انجام رسیده است. بدین منظور کلیه منابع و مراجع موجود در ارتباط با آراء تربیتی ایشان مورد بررسی توصیفی قرار گرفته و داده های حاصل طبقه بندی و تحلیل شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که به طور کلی شهید مطهری منحصراً قائل به اصالت فرد و یا اصالت جامعه نبوده و ضمن اثبات اصالت فرد در عین اصالت جامعه و اصالت جامعه در عین اصالت فرد، جامعه را حقیقتی معرفی می کنند که از ترکیب افراد پدید می آید؛ به نحوی که افراد نیز هویت مستقل خودشان را حفظ کرده و با سرمایه الهى فطرت، به ساختن امت می پردازند؛ در نتیجه شکل گیری جامعه در گرو حرکت تدریجی افراد و پیوند خوردن روحی آنان با یکدیگر خواهد بود. شکل گیری هویت و تربیت افراد و جامعه انسانی در قالب یک مدار است که در آن، ابتدا انسان با فطرتی الهی خلق می شود و به تدریج با تأثیر از عوامل طبیعی و اجتماعی بیرونی، روح و شخصیت او ساخته می شود. در ادامه نیز شخصیت های مشترک و روح جمعی انسانی به نوبه خود در شکل گیری شخصیت افراد مؤثر خواهد بود و مجدداً اتحاد روحی این افراد با یکدیگر فرهنگ و جامعه جدیدی را رقم می زند یا همان فرهنگ و جامعه قبلی را مستحکم تر خواهد ساخت.
۳۳۳.

سرشت انسان از دیدگاه ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال ۱۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲۱ 93 - 109

کلیدواژه‌ها: ملاصدرا سرشت انسان سرشت نیک سرشت بد فطرت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳ تعداد دانلود : ۱۵
در آثار ملاصدرا، چهار دیدگاه متفاوت درباره سرشت انسان مشاهده می شود. انسان، در برخی از عبارات، نیک سرشت و در برخی دیگر بدسرشت معرفی شده است. صدرا بر اساس نظریه لوح سفید، در برخی موارد، به بالقوه بودن انسان از نظر نیکی و بدی قائل است که در مرحله بعد، نیکی یا بدی او فعلیت می یابد. دیدگاه چهارم صدرا این است که انسان ها از سرشتی واحد برخوردار نیستند، بلکه هر فرد سرشت ویژه خود را داراست. پژوهش حاضر، با تأسی به طریقه صدرالمتألهین در جمع آرای متشتت پیشینیان و نهایتاً بیان دیدگاه خاص طبق نظام فلسفی خویش، تلاش می کند تا با ارائه تفسیری مرتبط و مناسب، همه اقوال او در این زمینه را تبیین کرده و نظریه ای واحد در این مسئله ارائه نماید که مبتنی بر مبانی فلسفه صدرایی است. در این تحقیق که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، برای نخستین بار نشان داده می شود که ملاصدرا در مسئله فطرت، دیدگاه چهارمی را اتخاذ کرده و این دیدگاه او از سازگاری بیشتری با مبانی فلسفی اش برخوردار است. افزون بر آن، می توان گفت این دیدگاه، جامع سایر دیدگاه های وی در مسئله فطرت نیز می باشد.
۳۳۴.

خداباوری فطری و روش های اثبات آن در قرآن کریم با رویکرد پاسخ به شبهات آتئیست ها در فضای مجازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال ۱۱ پاییز و زمستان ۱۴۰۳ شماره ۲۱ 209 - 230

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم گرایش فطرت شبهه آتئیست فضای مجازی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۲۱
از مباحث مهم در حوزه دین پژوهی و علم کلام، مسئله فطرت است. این موضوع از زوایای متفاوتی مورد توجه اندیشمندان دین قرار گرفته است؛ از جمله فطرت و دین، فطرت و گرایش به خدا، و همچنین پاسخ به این سؤال که آیا گرایش به خدا در ضمیر انسان نهاده شده است یا خیر؟ در نحوه نگرش به هستی، دو دیدگاه مهم وجود دارد: یکی با نگرش مادی، آفرینش را از ماده و به طور کاملاً تصادفی عنوان می کند که بر اساس آن نیازی به آفریننده نیست. آتئیست ها طرفدار این دیدگاه هستند. دیدگاه دوم آفرینش را مجموعه ای از پدیده ها می بیند که نیازمند آفریننده است. خداباوران طرفدار این دیدگاه هستند. بر پایه نگرش آن ها، گرایش به خدا مقوله ای صرفاً اکتسابی نیست؛ بلکه با سرشت آدمی هماهنگ بوده و بر پایه برهان و استدلال عقلی استوار است. آن ها برای اثبات جهان بینی خود استدلال هایی آورده اند که به دو دسته کلی قابل تقسیم است: برخی مبتنی بر برهان عقلی و برخی ریشه در فطرت انسان دارد. نوشتار حاضر که به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی-تحلیلی سامان یافته است، تلاش می کند با مقوله خداباوری فطری یا گرایش فطری به خدا و روش های اثبات آن از منظر قرآن کریم، مثل روش استدلال شهودی، روش تذکر، روش مقایسه، و روش تفکر، به شبهاتی چند از آتئیست ها مانند «همه کودکان آتئیست هستند و خداناباور به دنیا می آیند» و «با رشد علم و تکنولوژی شاید در آینده دینداری و اعتقاد، نوعی اختلال روانی قلمداد شود» در فضای مجازی پاسخ دهد.
۳۳۵.

خوانش انتقادی مفاهیم در نظریۀ سنت های تاریخی شهید صدر: مطالعۀ موردی مفاهیم اساسی سنت الله، تغییر، دین و فطرت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۴ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۳ (پیاپی ۱۱۷) 1-32
تعداد بازدید : ۱۶ تعداد دانلود : ۱۱
نظام های علمی بر پایه نظریه ها شکل می گیرند. مفاهیم در زمره مهم ترین عناصر نظریه هایند؛ زیرا تبیین و صورت بندی نظریه بر شماری مفاهیم اساسی استوار است. نظریه ها میراث های علمی بزرگ و حاصل کوشش انسانی اند. از این رو نیازمند بررسی و نقد هستند تا اصلاح و ترمیم شوند. پژوهش حاضر به خوانش انتقادی 4 عنصر مفهومی «سنه الله»، «تغییر»، «دین»، و «فطرت» در نظریه سنت های تاریخی در قرآن شهید صدر می پردازد که در زمره مهم ترین عناصر مفهومی در نظریه اویند. روش مقاله توصیفی-تحلیلی است. پژوهش از نظر نوع و هدف بنیادیست. داده هاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى جمع آوری و تحلیل شده اند. قرآن کریم و کتاب مدرسه القرآنیه شهید صدر به عنوان جامعه تحقیق و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان منابع تبیینی و تکمیلی پژوهش استفاده شده است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که مفهوم شناسی شهید صدر منسجم نیست و مفاهیم تبیینی بسنده نیافته اند. تبیین مفهوم «سنهالله» و مفهوم «تغییر» نیازمند ترمیم و تکمیل و تبیین مفهوم «دین» نیز با همه اهمیت و گستردگی از صورت بندی و تنظیم و تنسیقی شایسته برخوردار نیست. این امر تدوین گران مطالب او را نیز دچار مشکل کرده است. چنان که نظریه پرداز دیدگاه های دیگران درباره مفهوم «فطرت» را که مورد تأیید برخی روایات نیز است مطرح نکرده و علّت کنار گذاشتن آن ها را بیان نمی کند.
۳۳۶.

تحلیل تأثیر نظریه فطرت دینی در دیدگاه های روان شناختی

نویسنده:
منبع: معارف حکمی جامعه سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴ 45 - 64

کلیدواژه‌ها: فطرت دین فطرت دینی معنویت گرایی روان شناسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳ تعداد دانلود : ۱۴
توسعه بخشی به مطالعات برون دینی در مسئله فطرت، موجب شد تا مقاله حاضر به بررسی معنویت ارائه شده در برخی دیدگاه های روان شناسی بپردازد و شاخصه های برجسته نظریه فطرت را در نگرش آنان جستجو کند. اگرچه روان شناسان، فطرت را مفهومی اعم از غریزه و شامل امور تکوینی انسان می دانند و دین را نیز گاه معادل با هرگونه معنویت گرایی دانسته اند، اما با تأمل در آرای آنان می توان ادعا نمود که در نظرگاه ایشان، فطرت برآیندی از یک نگاه دقیق به رابطه معنویت گرایانه انسان و جهان است که حد متعالی آن، در رسیدن به خدا نُمود کامل می یابد که می توان آن را به نوعی اشاره به مفهوم فطرت در زبان دین تلقی کرد. البته این توجه وجود دارد که مبانی روان شناسان و نیز اهداف مد نظر آنان در نظریاتشان، متفاوت از مبانی و نیز اهداف دینی است. بااین حال، به نظر نگارنده، حاصل این جستار، نگرشی نوین در مسئله فطرت و راه حل دیگری در پاسخ به شبهه انحصارگرایی فطرت در مطالعات درون دینی خواهد بود.
۳۳۷.

تبیین تلازم وجودشناختی عقل-عفت- فطرت بر اساس مبانی حکمت سینوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فصلنامه فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده سال ۱۹ بهار ۱۴۰۴ شماره ۷۰ 39 - 61

کلیدواژه‌ها: عقل نظری عقل عملی عفت فطرت حیاء

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱ تعداد دانلود : 0
نفس ناطقه انسانی از بدو موجودیت، دو وجه متلازم و متفاعل بالفعل بنام عقل نظری و عملی دارد که همان شاکله ی فطری مختص انسان می باشد. از اقتضائات این شاکله ی فطری، این است که در بستر تکوین، تدریجاً وجه خودآگاه (عقلانی) آن به فعلیت می رسد. با تحقیق در مبانی حکمت سینوی روشن شده است که از نظر شیخ الرییس ، اولاً غایت عقل عملی، تکامل عقل نظری و غایت عقل نظری، تحقق عملی سعادت انسان است؛ یعنی یک تفاعل دوسویه پلکانی اشتدادی. ثانیاً وی عفت را به عنوان رأس فضایل اخلاقی( شعبه ای از عقل عملی) مُلهَم از شریعت می داند که مبدأ آن حیاء است و حیاء را فضیلت قوه ی تمییزیه یعنی عقل می داند ؛ از مقدمات فوق نتیجه می شود که عفت از لوازم فطری دستگاه عاقله انسانی است که در بستر تکوین و تکامل قوه عاقله، در عین متعلَّق عقل نظری بودن، در وجه عقل عملی تحقق عینی یافته و در لباس حیاء و مصادیق آن در ساحت های مختلف رفتار انسان، به قصد ایصال انسان به سعادت، تجلی پیدا می کند. بنابراین، سه مؤلفه ی عقل، فطرت و عفت به مثابه وجوهی از شاکله ی وجودی انسان، متلازم و غیر قابل انفکاک هستند و تحقق وجودی هر یک از آنها مشروط است به تجلی و تحقق آن دوی دیگر! لذا صحت کنشگری عقل و فطرت مستلزم رفتار عفیفانه است که خود را در مصادیق عملی و عینی با حیاء بودن متجلی می سازد. همچنین به اقتضاء صحت عکس نقیض، عدم عفت و حیاء، بالضروره حاکی است از عدم صحت رأی عقل و فعلیت تام فطرت.