کتابخانه آستان قدس رضوی

هدف این پژوهش، سنجش هوش سازمانی کارکنان کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و آستان قدس رضوی است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به روش پیمایشی ـ تطبیقی بین جامعه ای مشتمل بر 100 نفر (47 نفر از کتابداران کتابخانه آستان قدس رضوی و 53 نفر از کتابداران کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد) انجام شد. ابزار پژوهش پرسشنامه ای براساس هفت مهارت «کارل آلبرخت» میباشد. «کارل آلبرخت» برای پاسخگویی و جلوگیری از کندذهنی گروهی، از عنوان هوش سازمانی استفاده ومدلی را ارائه میکند که دارای هفت بعد است: چشم انداز استراتژیک، سرنوشت مشترک، میل به تغییر، اتحاد و توافق، روحیه، کاربرد دانش و فشار عملکرد. هر یک از این بُعد ها، یکی از فرضیه های پژوهش است. فرضیة اصلی پژوهش این است که بین هوش سازمانی در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و هوش سازمانی در کتابخانه آستان قدس رضویتفاوت معناداری وجود ندارد. این فرضیه تأیید شد و فرضیه های فرعی پژوهش یعنی «چشم انداز استراتژیک در کتابخانه دانشگاه فردوسی مشهد با کتابخانه آستان قدس مشابه است»، رد میشود و فرضیه اعتقاد به سرنوشت مشترک در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و کتابخانه آستان قدس رضوی تأیید و در مورد عملکرد کارکنان در خصوص میل به تغییر، مشابه بودن این دو کتابخانه را در این مورد تأیید میکند. روحیه کارکنان در هر دو کتابخانه اختلاف معناداری ندارد و این فرضیه نیز تأیید شد. میانگین شاخص اتحاد و توافق کارکنان در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد و کارکنان کتابخانه    آستان قدس رضوی این مشابهت را تأیید میکند. فرضیه «کاربرد دانش» در کتابخانه های دانشگاه فردوسی مشهد وکتابخانه آستان قدس رضوی تأیید شد. برخورد مدیران در رابطه با عملکرد کارکنان در هر دو کتابخانه مورد پژوهش، مشابه است

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی مولفه های موجود درخط مشی دسترسی بخش نسخه های خطی کتابخانه های کشور و تحلیل دیدگاه تهیه کنندگان اینگونه خط مشی­ها انجام شده است. روش/رویکرد پژوهش: با استفاده روش تحلیل محتوا از نوع کیفی به تحلیل خط مشی مدون دسترسی و ارائه خدمات بخش خطی کتابخانه های کشور پرداخته است. یافته­ها: در خط مشی مدون کتابخانه های کشور 9 مولفه وجود دارد که هر یک دارای مقوله ها و زیر مقوله های متعدد است. کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران با 4 مولفه کمترین و کتابخانه ملی ایران با 9 مولفه بیشترین معیارها را برای دسترسی به نسخه های خطی خود تعیین کرده است. نتیجه­گیری: اهمیت مولفه ها در خط مشی ها مختلف است. دو مولفه ارائه منابع و خدمات به مراجعان و شرایط و مشخصات استفاده کنندگان از مولفه های مهم و اساسی خط مشی ها هستند

هدف:امروزه بیش از پیش شاهد افزایش اهمیت مشتری مداری، مطرح شدن آن به عنوان مهم ترین مزیت رقابتی سازمانها و نقش آن در موفقیت و پیشرفت سازمانها هستیم. هدف از این مقاله، زمینهیابی توسعه فرهنگ مشتریمداری و تکریم ارباب رجوع در کتابخانه ها و طراحی الگویی برای وفاداری مراجعان به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی می باشد. روش:پژوهش حاضر، از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری این پژوهش را، مراجعان به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در شهر مشهد تشکیل می دهد و نمونه انتخاب شده، 384نفر از مراجعان این کتابخانه بوده اند.ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه بوده و از الگویابی معادلات ساختاری برای تجزیه و تحلیل داده های گرد آوری شده، استفاده شده است. یافته ها:یافته های پژوهش نشان داد که در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی ،کیفیت درک شده، بر رضایت اثر می گذارد. افزون بر این، ارتباطاتبر وفاداریمراجعه کننده اثر می گذارد.رضایت مراجعه کننده بر وفاداری وی و رضایت و کیفیت درک شده بر قصد مراجعه مجدد اثر می گذارند. همچنین، وفاداری مراجعه کنندگان باعث می شود که آن ها، کتابخانه مرکزی آستان قدس را به سایر کتابخانه ها ترجیح دهند وبالاخره،الگوی شناسایی شده،به طور اثربخش، روابط بین کیفیت درک شده، رضایت مراجعه کننده، وفاداری، قصد مراجعه مجدد به کتابخانه و ترجیح نام کتابخانه را تبیین می کند.

از جمله عوامل مهمی که در بقای سازمان های خدماتی بسیار موثر است،نیروی انسانی متعهد و متخصص است که در فرایند تحول و تبدیل جامعه سنتی به جوامع صنعتی و اطلاعاتی تاثیر انکارناپذیری داشته است. به نحوی که نیروهای انسانی را مهم ترین و اصلی ترین عامل توسعه ی جوامع اطلاعاتی و صنعتی و سازمان های خدماتی از جمله کتابخانه ها محسوب می کنند. براین اساس کتابداران در سازمان کتابخانه با داشتن نگرش شغلی و سازماتی مناسب زمینه بروز خلاقیت در شغل کتابداری را فراهم می آورندکه این امر به نوبه خود باعث ایجاد درگیری شغلی بهینه آنان در مراکز اطلاع رسانی می شود. هدف از این پژوهش،بررسی رابطه بینعوامل نگرش شغلی و سازمانیبا درگیری شغلی کتابداران کتابخانه های آستان قدس رضوی شهر مشهد در سال 1394 است. جامعه پژوهش،شامل کلیهکتابدارانی است که در کتابخانه های آستان قدس رضوی شهر مشهد مشغول به کار هستند. روش پژوهش در این تحقیق،توصیفی (غیرآزمایشی) از نوع همبستگی است. داده های این پژوهش از طریق پرسشنامهدرگیری شغلی لاداهل (1965) و پرسشنامهنگرش شغلی و سازمانی عظیمی و همکاران(1390) به دست آمده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی شامل فراوانی،درصد فراوانی و میانگین و همبستگی و ضریب رگرسیون استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد بین نگرش شغلی و سازمانی و درگیری شغلی رابطه معنی داری (01/0p<) وجود دارد. چنانکه نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد اگر نگرش شغلی و سازمانی کتابداران یک انحراف استاندارد افزایش یابد،می توان پیش بینی نمود که درگیری شغلی کتابداران به اندازه 25/0 افزایش یابد. همچنین از بین عوامل موثر بر نگرش شغلی و سازمانی تنها ماهیت شغل و سازمان توان پیش بینی معنادار برای درگیری شغلیکتابداران را دارد چنانچه ماهیت شغل و سازمان کتابداران یک انحراف استاندارد افزایش یابد،می توان پیش بینی نمود،درگیری شغلی کتابداران به اندازه 33/0 افزایش یابد. سایر نتایج نشان می دهد که متغیرهای اصلی پژوهش شامل نگرش شغلی و درگیری شغلیبا رشته تحصیلی،سنوات خدمت و سطح تحصیلات کتابداران همبستگی معناداری ندارد.

هدف: هدف از این پژوهش، بررسی دیدگاه کتابداران فهرست نویس سه کتابخانه بزرگ در مشهد (کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه مرکزی علوم پزشکی) در مورد به کارگیری استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.) است. از هدفهای دیگر این پژوهش می توان به سنجش میزان آشنایی کتابداران فهرست نویس مورد بررسی با این قواعد و میزان پذیرش آنها پیش و پس از آموزش اشاره کرد. روش: روش پژوهش از نوع آزمایشی به صورت طرح گروه پیش آزمون و پس آزمون است. سنجش میزان آشنایی در این پژوهش از دو طریق خود اظهاری (نظر شخصی) و میزان آشنایی عملی و بر اساس آزمون (بر اساس پاسخگویی به سؤالهای طرح شده از مباحث تخصصی) صورت گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد میزان آشنایی خوداظهاری فهرست نویسان با قواعد آر. دی. ای. در پیش از آموزش بالاتر از حد متوسط و میزان آشنایی عملی آنان پایین تر از حد متوسط است. اما پس از آموزش هر دو نوع آشنایی آنان، اعم از خود اظهاری و عملی، با این قواعد بالاتر از سطح متوسط است. از دیگر نتایج پژوهش می توان به تأثیر مثبت آموزش بر سطح پذیرش قواعد آر.دی.ای. از سوی نمونه پژوهش (فهرست نویسان) اشاره کرد. بدین ترتیب، مشخص شد پس از آموزش و در نتیجه افزایش آشنایی فهرست نویسان با آر.دی.ای.، میزان آمادگی آنها برای پذیرش این قواعد به صورت معناداری افزایش یافته است. همچنین در این پژوهش، رابطه معناداری میان سن و سابقه کاری فهرست نویسان با میزان آشنایی خوداظهاری، آشنایی عملی و میزان پذیرش قواعد فهرست نویسی جدید (آر.دی.ای.) در نمونه پژوهش مشاهده نشد. بر اساس یافته های دیگر این پژوهش، فهرست نویسان خواستار ایجاد تغییراتی در نرم افزارهای کتابخانه ای به منظور پیاده سازی بهتر قواعد فهرست نویسی جدید (آر.دی.ای.) شدند. در این میان، فهرست نویسان بیش از همه خواستار به کارگیری همه جانبه قابلیتها و امکانات راهنما به منظور معرفی و بهره گیری تغییرات جدید در نحوه ثبت اطلاعات فهرست نویسی، ارائه آموزشهای کافی به فهرست نویسان پیش از پیاده سازی قواعد جدید، هماهنگ ساختن کاربرگه های فهرست نویسی با آر.دی.ای.، بازنگری در سرفصل درسهای سازماندهی اطلاعات در گروه های کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه ها و حضور کتابداران آشنا با قواعد جدید در کارگروه تغییر و تعدیل نرم افزارهای کتابخانه ای شدند.

حاشیه ها از بخش های مهمّ محتوایی نسخه های خطی شمرده می شوند. بررسی مطالب آنها، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار محققان ونسخه شناسان قرار می دهد چنان که می تواند به شناسایی و ارزش گذاری بهتر وشرح و بسط بیشتر این متون کمک شایانی کند. مسئله وضرورت پژوهش: مسئله این تحقیق، بررسی وتجزیه وتحلیل محتوای حواشی نسخه های خطی اهدایی مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی است.تاکنون پژوهشی در زمینه محتوای حاشیه های نسخه های خطی با استناد به تعداد قابل توجهی از نسخه های خطی صورت نگرفته است. انجام تحقیقی گسترده، که حاشیه های نسخه های خطی را از جنبه های مختلف در تعدادی از نسخه های خطی بررسی کند، می تواند جایگاه و ارزش علمی این قبیل حاشیه ها را تبیین کند.  روش پژوهش: پیمایشی با رویکرد توصیفی تحلیلی با استفاده از ابزار سیاهه وارسی(چک لیست). جامعه آماری: 18 هزار نسخه خطیِ اهداییِ مقام معظم رهبری به کتابخانه آستان قدس رضوی است که با مراجعه به فهرست این نسخه ها در موضوعات مختلف، 100 نسخه حاشیه دار برای انجام تحقیق به روش نمونه گیری سهمیه ای انتخاب شده است.  یافته های پژوهش: 1) میزان و نحوه ارتباط موضوعی حاشیه ها با متن کتاب به ترتیب فراوانی عبارتند از: تصحیح متن در حاشیه 5/45%، توضیح ونقد وشرح عبارت های متن 2/35%، معنی لغات واصطلاحات 5/12%، فهرست مطالب 8/6 %. 2) درخصوص درج رقم محشی و تاریخ در انتهای حاشیه ها: بیشتر حاشیه ها (با فراوانی81%) فاقد رقم محشی و بخش کمتری از حواشی (با فراوانی 19%) دارای رقم محشی بوده است، همچنان که بیشتر حواشی (با فراوانی 79%) فاقد تاریخ  و 21% دارای تاریخ بوده است.

 ابوالبرکات علی بن الحسین الحسینی یکی از عالمان و ادیبان مهم شیعه در قرن چهارم و ربع اول قرن پنجم هجری در خراسان بوده است. از زادگاه و تاریخ حیات وی اطلاعات زیادی در دست نیست، اما جستجو در منابع تاریخی نشان می دهد که وی شیعه امامی اثناعشری، از عالمان و ادیبان خراسان، و ساکن نیشابور بوده است. علاوه بر ذکر نام و اشعارش در آثار ابومنصور ثعالبی (متوفای 429 ق)، و ذکر نامش در شمار شاگردان و راویان شیخ صدوق (م 381 ق)، اجزای مختلف یک قرآن سی پاره در میان موقوفات حرم رضوی در مشهد به کتابت و وقف وی، توجه ما را به او و حیات علمی اش بیشتر جلب می کند. این مقاله پس از مروری بر احوال و آثار وی، به معرفی قرآنی سی پاره می پردازد که وی آن را کتابت و در ماه رمضان سال 421 هجری، بر حرم رضوی در مشهد مقدس وقف کرده است 

قرآن های منسوب به دستخط امامان شیعه  (ع) مجموعه ای از قدیم ترین مصاحف قرآنی در جهان اسلام و به ویژه ایران را تشکیل می دهند. بیشتر این مصاحف اکنون در کتابخانه ها و موزه های ایران، و پس از آن در عراق، ترکیه، مصر، یمن، هند، و برخی کشورهای اروپایی چون انگلستان و آلمان نگهداری می شوند. مقاله حاضر به بررسی کلی ویژگی های یکی از نسخه های قرآن منسوب به امام علی بن موسی الرضا  (ع) به شماره 1586 می پردازد و نشان می دهد که پاره های دیگر این اثر که سال ها پیش از عراق به ایران منتقل، و وقف حرم رضوی شده، در نسخه ای دیگر در همان کتابخانه (به شماره 4354) و نیز در چند مجموعه شخصی در خارج از ایران (ارائه شده در حراج های لندن) وجود داشته است، و این آثار، در واقع، مکمّل یکدیگرند. همچنین شباهت هایی آشکار میان امضای الحاقی موجود در این قرآن و ترقیم 9 نسخه قرآنی دیگر در ایران و سایر کشورها وجود دارد. بررسی متن هر دو نسخه نشان می دهد که کاتب نسخه، متن قرآن را احتمالاً در نیمه دوم قرن دوم یا نیمه نخست قرن سوم مطابق مکتب بصری کتابت کرده است؛ چه، بررسی مواضع خاص مربوط به جدول اختلاف قرائات و نیز نظام عَدُّ الآی (شمارش آیات قرآن) در این نسخه بیشترین شباهت را به کتابت بصری نشان می دهد. این متن که در اصل بدون نقطه بوده، بعدها به دست افرادی دیگر نقطه گذاری و اعراب گذاری شده است، و همین نقطه گذاری منجر به راه یافتن برخی اشتباهات قرائتی و نیز شماری اختلاف قرائات در آن شده است.

در برخی از موزه ها و مجموعه های جهان برگ هایی از قرآنی عظیم نگهداری می شود که به قرآن بایسنغری مشهور است. به سبب پراکندگی برگ های این قرآن و در دست نبودن اسناد و مدارک موثق کافی تقریبا هیچ یک از تحقیقات انجام شده به شناخت روشن و متقنی از کاتب، زمان تولید و انگیزه تهیه این مصحف نرسیده است. آخرین اظهار نظر مورد توافق عموم محققان بر پایه گزارشی از قاضی احمد قمی، انتساب خط نسخه به عمر اقطع، خطاط اوایل عصر تیموریان است. در حال حاضر حدود 65 برگ از این قرآن در مجموعه آستان قدس رضوی نگهداری می شود که تحقیق بر آنها نکاتی تازه درباره خط این مصحف دربردارد. این مقاله پس از بررسی مختصر ویژگی های نسخه شناسانه این برگ ها به تحلیل و تدقیق در خط نسخه پرداخته و نشان می دهد در این نسخه دست کم سه دست خط متفاوت اما بسیار نزدیک به کار رفته است. همچنین از مقایسه این دست خط ها با قطعه ای رقم دار از عمراقطع مشخص می شود هیچ یک از آنها نمی تواند خط عمراقطع باشد. از نتایج دیگر زمان احتمالی تهیه نسخه، نیمه نخست سده نهم، و به طور دقیق تر بین 823-832ق (زمان حضور غیاث الدین جمشید کاشانی در سمرقند) است و نقش الغ بیگ در حمایت از نسخه بسیار پررنگ می نماید.

هدف: داوطلبان خدمت در کتابخانه از جمله ظرفیت هایی هستند که استفاده از آن می تواند موجب ارتقای سازمانی کتابخانه ها باشد. این پژوهش به دنبال تعیین عوامل و چالش های به کارگیری داوطلبان در کتابخانه ها از دیدگاه کتابداران آستان قدس رضوی است.روش شناسی: پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و از نظر شیوه جمع آوری اطلاعات، کیفی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کتابداران سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی هستند که سابقه حداقل 5 سال خدمت در پست کتابداری را دارند. نمونه گیری به روش غیراحتمالی و هدفمند انجام شد. تعداد اعضای جامعه نمونه بر اساس معیار نمونه گیری نظری و در نظر گرفتن اشباع نظری 36 نفر تعیین شد. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه ساختاریافته بود. اطلاعات گردآوری شده به شیوه تحلیل محتوا، با روش کدگذاری سه مرحله ای اشتراوس و کوربین و با استفاده از نرم افزار مکس کیودا تحلیل شد.یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل مصاحبه ها نشان می دهد که کتابداران آستان قدس رضوی حضور داوطلبان را در سازمان ضروری می دانند. داوطلبان برای حضور در فعالیت های داوطلبانه با چالش هایی مواجهند که این چالش ها، منشاء فردی یا سازمانی دارد. مدیران سازمان برای به کارگیری داوطلبان با چالش های حقوقی و اداری، کمبود تجهیزات و کمبود منابع مالی روبه رو هستند. همچنین کارکنان سازمان، با چالش حرف ه ای و سازمانی کارکنان در سه بخش «چالش های حرفه ای»، «چالش های سازمانی» و «چالش های مرتبط با ماهیت فعالیت داوطلبانه» برای همکاری و حمایت از داوطلبان مواجه هستند.نتیجه گیری: داوطلبان کتابخانه ها، با موانع و چالش های متعددی روبه رو هستند و مدیران کتابخانه ها برای غلبه بر چالش های پیش روی داوطلبان، مدیران و کارکنان نیازمند شناسایی موانع موجود و برنامه ریزی مدون برای از بین بردن این موانع و چالش ها هستند.   

وقف قرآن از سوی بانوان شیعه و سنی در سده های کهن اسلامی امری متداول بوده است که نمونه های متعدد آن را در کتابخانه آستان قدس رضوی می توان یافت. امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی یکی از بانوان (احتمالاً) شیعه در سده پنجم هجری است که نسخه ای سی پاره از قرآن به خط کوفی ایرانی را بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده است. این مقاله پس از مروری بر تاریخچه این اثر و واقف آن، به توصیف جزییات و ویژگی های متنی و هنری این نسخه از قرآن می پردازد و نشان می دهد که پاره هایی از این اثر وقفی در گذشته از حرم امام رضا علیه السلام خارج شده و اکنون به کتابخانه ملی فرانسه (به شماره Arabe 7263)، حرم امام حسین علیه السلام، و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (به شماره 4631) راه یافته اند، یا در حراج های مختلف اروپایی به فروش رسیده اند.