درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۶۰۱ تا ۱٬۶۲۰ مورد از کل ۲۸٬۲۶۹ مورد.
۱۶۰۱.

تاریخ اجتماعی چشایی در دوره قاجار بر اساس عکس های طبقات مختلف اجتماعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 269-299

کلیدواژه‌ها: حس چشایی در عکس عکس های دوره قاجار طبقات اجتماعی تاریخ اجتماعی حواس عکس های اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۵۰
عکس های تاریخی ابزار مهمی در مطالعه و تحلیل تاریخ اجتماعی دوره ها هستند که علاوه بر ارایه اطلاعات بصری، دارای مفاهیم ضمنی درخصوص سایر حواس ازجمله حس چشایی اند، به گونه ای که با استخراج عناصر مربوط به ذائقه چشایی از عکس ها و تطبیق آ ن ها با منابع مکتوب، می توان بر چگونگی سلایق مقولات اجتماعی از طریق قوه چشایی، شیوه ی طبخ غذا، مواد مورد استفاده و سرو غذا در طبقات مختلف اجتماعی دست یافت. چه بسیاری از عکس های دوران قاجار، به همراه رفتارهای مرتبط با انواع خوراک های این دوره ثبت شده اند. بدین منظور در پژوهش حاضر، با به کارگیری تاریخ اجتماعی حواس به عنوان روش تحلیل عکس ها، به بررسی حس چشایی در عکس های طبقات مختلف اجتماعی دوره قاجار می پردازیم. پرسش مهم تحقیق آن است که ذائقه ی چشاییِ لایه های مختلف اجتماعی دوره قاجار چه تفاوت هایی داشته و چگونه در عکس های اجتماعی آن دوره نمود یافته است؟ نتیجه این که در عکس های این دوره ، غذا و عناصر مربوط به آن درطبقات بالای جامعه نه تنها برای رفع گرسنگی، که جنبه زیبایی شناسانه و تجملاتی دارد، به صورتی که عاملی مهم جهت نمایش اشرافیت در ضیافت هایی چون مهمانی آش خوران شاه می شود. در این طبقات حجم بالای غذای مرغوب به طور هم زمان در یک وعده غذایی استفاده می شود. درحالی که در طبقات پایین تر، غذاها ساده تر و بدون توجه به زیبایی، صرفا از جهت الزام و اضطرار مصرف می شده اند.
۱۶۰۲.

معرفی و تحلیل بنای زیج منیژه سر پل ذهاب(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پیام باستان شناس سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 81 - 101

کلیدواژه‌ها: زیج منیژه سر پُل ذهاب کاروانسرا کوشک رصدخانه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۲ تعداد دانلود : ۲۸۲
بناهای بسیاری در سرزمین پهناور ایران وجود دارد که از جهت گاهنگاری و کاربری دارای مشکل اند، زیج منیژه از جمله این بناهاست که در نزدیکی سرپل ذهاب کرمانشاه واقع شده و نظرات گوناگون در مورد آن ابراز شده است. این بنا، بنایی سنگی با ملات گچ است که ابعاد آن ۵۷×۳۵/۵ متر و با پلان مستطیل شکل است. تاکنون هیچ گزارش و مطالعه دقیقی در مورد این اثر به چاپ نرسیده است. برخی از محققین در اشاراتی گذرا این بنا را کاروانسرای دوره ساسانی قلمداد نموده، برخی دیگر کوشک و تعدادی رصدخانه را به عنوان کاربری بنا ذکر کرده اند. در این پژوهش، کلیه مدارک موجود و اشارات تاریخی گردآوری گردید و اساس کار بر فعالیت های میدانی متمرکز گردید و بنا به دقت از نظر پلان، مصالح و دیگر ویژگی ها بررسی و مطالعه شد. هدف از این پژوهش، مشخص نمودن کاربری بنا با توجه به شواهد برجامانده از آن و مقایسه بنا با سایر بناهای مشابه از لحاظ ویژگی و سبک معماری می باشد. از مهم ترین نتایج این پژوهش پیشنهاد کاربری این بنا به عنوان یک کوشک یا کاخ کوچک و اتراقگاه موقت است.
۱۶۰۳.

پژوهش های باستان شناسی در محوطه های باستانی دره رودخانه سیروان؛ شهرستان های سنندج و سروآباد استان کردستان(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پیام باستان شناس سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۷ 155 - 185

کلیدواژه‌ها: کردستان سروآباد سد نی آباد دوره اشکانی استقرار فصلی گورستان گور خمره

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۷ تعداد دانلود : ۲۷۴
بررسی باستان شناختی بخشی از دره رودخانه سیروان در حد فاصل شرق شهرستان سروآباد و غرب شهرستان سنندج در جنوب غربی استان کردستان طی مهرماه ۱۳۹۶ به انجام رسید. منطقه مورد بررسی با ارتفاعات متعددی که پوشیده از درختان بلوط و بَنه است محصور شده و دره، شکلی V مانند به خود گرفته که عرض اندک و شیب تندی دارد. این وضعیت شرایط ایده آلی برای شکل گیری محوطه ها و استقرارهای انسانی نیست و به همین دلیل، پیش از بررسی نیز انتظار کشف محوطه های متعدد، منطقی نبود. این بررسی تنها نواحی آبگیر سد نی آباد را در بر می گرفت، که در نتیجه آن مجموعاً ۱۱ محوطه شناسائی گردید. قدیمی ترین محوطه به دوره اشکانی تعلق دارد و یافته های کهن تری از این بررسی به دست نیامد. از این دوره ۶ محوطه شناسائی شده است. پس از این دوره، یافته هایی از قرون ۴ تا ۶ هجری قمری تنها در یک محوطه شناسایی شد. کمبود محوطه های باستانی در محدوده دره به احتمال زیاد با جریان های زمین ریخت شناسی و وضعیت توپوگرافی دره در ارتباط است تا هرچیز دیگر. فقدان اراضی قابل کشاورزی، سنگلاخی بودن منطقه و شیب بیش از حد اراضی واقع در دره باعث شده تا در سرتاسر منطقه تنها ۹ محوطه باستانی و دو گورستان شکل بگیرد. قرارگیری در شیب دامنه ها و تک دوره ای بودن محوطه ها باعث گردیده در اغلب محوطه ها ما تنها شاهد وجود شمار اندکی قطعه سفال باشیم که به ظاهر در بستری طبیعی و فاقد هر گونه نهشته باستان شناختی پراکنده هستند. برای شناخت محوطه های در خطر دره طی طرح عمرانی، چهار مورد از آنها مورد گمانه زنی قرار گرفت که سه محوطه دارای بقایای استقرار فصلی بود و در محوطه ده کهنه ۱، گورستانی از دوره اشکانی آشکار گردید که یک گور چاله ای ساده و یک گور خمره ای از کاوش آن آشکار گردید. ظاهراً در طول تاریخ به دلایل پیش گفته، دره رودخانه سیروان در محدوده روستاهای نگل تا نی آباد دارای استقرارهای متعدد و چندان مهمی نبوده و با توجه به شرایط محیطی و توپوگرافی شاهد آبادانی و رونق این نواحی نیستیم. الگوی پراکندگی مکان های باستانی و وضعیت ظاهری نهشته های باستان شناختی نشان می دهد که الگویی مشابه با امروز در منطقه حکمفرما بوده است. در حال حاضر، در شش ماه از سال، مردم منطقه در خانه ها و اتراقگاه های پراکنده واقع در زمین کشاورزی و باغ خود در حاشیه رودخانه زندگی می کنند و طی فصل سرد سال به روستا باز می گردند. بدون تردید، این الگو به دلیل محدودیت های زیست محیطی شکل گرفته و ادامه یافته است. 
۱۶۰۴.

مدرسه و روزنامه در زنجان عصر مشروطه؛ چالش ها و موانع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 1 - 24

کلیدواژه‌ها: زنجان مدرسه روزنامه مشروطه علما

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۱ تعداد دانلود : ۳۰۳
در دوره قاجار مظاهر تمدنی جدید، نخست در کانون های نوگرایی چون تهران و تبریز تأسیس شد و سپس به تدریج با وجود موانع متعدد به ولایات دیگر راه یافت. از میان نهادها و مظاهر جدید از مدرسه و روزنامه نام برده می شود که در تحول اجتماعی و فکری جامعه تأثیر بسزایی داشتند. در شهر زنجان، با وجود قرارگرفتن این شهر در سر راهِ دو کانون مهم تهران و تبریز، مظاهر تمدنی با تأخیر شکل گرفت که این موضوع معلول ساخت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زنجان بود. با این حال نهادهای جدید به تدریج، تأثیرشان را در جامعه زنجان در میان برخی طبقات و گروه ها بر جای گذاشتند. این مسئله تاکنون موضوع یک پژوهش مستقل واقع نشده است و جای خالی آن در مطالعاتِ مربوط به چگونگی و روند استقرار مظاهر تمدنی جدید در ولایات مختلف احساس می شود. پژوهش حاضر درصدد است تا چگونگی استقرار مدرسه و روند آشنایی جامعه زنجان با روزنامه و روزنامه خوانی و کوشندگان این مسیر را با تبیین موانع و دشواری ها، آثار و نتایج بررسی کند. براساس مدعای پژوهش، با توجه به فضای نسبتاً آزاد عصر مظفری و همکاری عناصر اجرایی دولت و تجددخواهان، مظاهر جدید در زنجان تأسیس و با موفقیت هایی همراه شد؛ اما رقابت های علما در قالب گروه های مخالف یکدیگر که بر اقشار مختلف تأثیر داشتند، موانع جدی ای را در مقابل مؤسسات جدید و علاقه مندان مظاهر جدید ایجاد کرد. این مقاله با اتکا بر منابع اصیل، روزنامه ها و اسناد آرشیوی و خاندانی به روش توصیفی – تبیینی مسئله را بررسی کرده است.
۱۶۰۵.

واکاوی سه رویکرد کلامی فقهی تاریخ نویسان عصر صفوی در مشروعیت بخشی به جنگ های شاه اسماعیل یکم برای تأسیس دولت صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 93 - 114

کلیدواژه‌ها: سه رویکرد کلامی فقهی تاریخ نویسان مشروعیت جنگ های شاه اسماعیل تأسیس دولت صفویه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۲۹۳
برخلاف دیدگاهی که چگونگی کسب قدرت و تأسیس دولت توسط شاه اسماعیل صفوی را فقط با سازوکار قدرت نظامی ارزیابی می کند، مطالعه روایت های جنگ هایِ بنیان گذاری این دولت، روند مخالفی را می نمایاند. به عبارتی، رهبران جنبش صفویه و نیز منابع تاریخ نویسی عصر صفوی بر کسب قدرت قانونی و مشروع توسط شاه اسماعیل یکم در جنگ های تأسیسی دولت صفوی تأکید کرده اند. این مقاله با رویکردی تاریخی و تجزیه وتحلیل منابع، در پی توضیح چرایی و چگونگی این مسئله برآمده است. نتایج نشان می دهد شاه اسماعیل یکم در جنگ هایی که برای تأسیس دولت صفوی انجام داد، در کنار استفاده از نیروی شمشیر قزلباشان، در برابر رقبا و مخالفان خویش به کنش های نظامی مبتنی بر قوانین شرعی، تظاهر داشته است. این نگرش در قالب سه رویکرد کلامی فقهی در تاریخ نویسی دوره صفویه بازتاب یافته است. رویکرد نخست و دوم بر تأسیس دولت صفوی براساس فلسفه جهاد در دارالکفر و مبارزه با اصحاب بِدعت، بداعتقادان و منافقان مبتنی بود. طرح چنین دیدگاهی در روایت های تاریخی، موجب کسب مشروعیت دینی و سیاسی لازم برای جنگ های شاه اسماعیل و نیز توجیه بنیان گذاری و دیرپایی دولت صفویه می شد؛ همچنین با اتکاء به چنین نگرشی، حذف رقبای غیرمسلمان و مسلمانان نیز مشروع می شد. رویکرد سوم، جنگ با باغیان و طاغیان بود. این دیدگاه، توجیه دقیقی برای بازآفرینی جنگ های شاه اسماعیل در سرزمین های مسلمان نشین بود.
۱۶۰۶.

مناظرات ابن فُورَک اشعری با کَرّامیه در غزنه (اوایل قرن پنجم هجری)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال سیزدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 47-78

کلیدواژه‌ها: ابن فورک اشعریه ابن هیصم کرامیه مناظرات کلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۲۰۴
این پژوهش با عنوان «مناظرات ابن فورک اشعری با کرامیّه در غزنه (اوایل قرن پنجم هجری)» با رویکرد کلامی، درصدد است تا به علل برپایی مناظرات مذکور و اینکه وجوه تشابه یا تمایز آرای ابن فورک با سلطان محمود غزنوی و محمد بن هیصم کرامی چه بوده است، پاسخ دهد. در نیمه نخست قرن سوم هجری، مذهب کرامیه توسط محمد بن کرام پی ریزی شد که به مشبهه قرابت داشت. در اوایل سده چهارم، ابوالحسن اشعری پایه گذار مکتب کلامی جدیدی شد که خصوصیت بارز آن، دفاع از باورهای اهل سنت و اصحاب حدیث بود و پویایی آن پس از مرگ وی، به همت بزرگانی چون ابوالحسن باهلی، ابن مجاهد بصری، ابن فورک اصفهانی، ابوبکر باقلانی و ابواسحاق اسفراینی تداوم یافت. ابن فورک در راه دفاع از عقاید اشعریه در برابر سایر فرق ازجمله کرامیان، تلاش بسیاری کرد. نتایج این نوشتار حاکی از آن است که گرچه ابن فورک و سلطان غزنوی در مسئله رؤیت عینی خدا متفق القول بودند اما از حیث آنکه این رؤیت در جهت خاصی است یا نه، اختلاف داشتند. انتساب عقیده انقطاع رسالت به ابن فورک نیز تهمتی بیش از جانب کرامیّه نبود. همچنین تدقیق در مباحثات و اختلافات عقیدتی ابن فورک و ابن هیصم، بیانگر آن است که گرچه این دو متکلم در مسائلی نظیر قِدَم کلام خدا و عدم اراده انسان در افعال خیر و شر، دیدگاه مشترکی دارند اما در غالب مباحث دیگر مانند استواء خدا بر عرش، بقای اعراض، صفات خبریه خدا، مخلوق بودن یا نبودن صفات فعلیه پروردگار، سنخیت یا تباین بین خالق و مخلوق و اینکه قرآن کلام خداست یا قول او، تضاد آشکاری داشته اند.
۱۶۰۷.

علل توجه محمدعلی شاه قاجار به فوج سیلاخوری و تاثیر آن در جامعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 337-361

کلیدواژه‌ها: سیلاخور فوج نظامی قاجار مشروطه محمدعلی شاه

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۲۲۴
پادشاهی سه ساله محمدعلی شاه قاجار، آکنده از صحنه های تخاصم و کشمکش بین نهاد سلطنت و طرفداران آن با عناصر مشروطه خواه بوده است. در این میان، بهره مندی از قوای قهریه توانمند به منظور حفاظت از سلطنت و مقابله و سرکوب مشروطه خواهان، امری بدیهی می نمود. فوج سیلاخوری از خطه لرستان که طی دوره قاجار، همواره در منازعات محلی موفق بوده و به رشادت و وفاداری ذاتی اشتهار داشتند، به عنوان گارد محافظ شخص محمدعلی شاه منصوب و در قضیه بمباران مجلس و دستگیری و کشتار مشروطه خواهان پیش قراول و بازیگر اصلی میدان نبرد در قشون محمدعلی شاه بودند. هدف از تحقیق پیش رو ذکر دلایل توجه و اتکال محمدعلی شاه قاجار به فوج سیلاخوری در تحولات مشروطه و همچنین تاثیر عملکرد فوج مذکور بر جامعه آن روزگار که می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات عمدتاً کتابخانه ای و با تکیه بر اسناد و مدارک در دست می باشد. با بررسی اسناد ومدارک می توان نتیجه گرفت که فضای ایجاد شده سه گانه بر اساس شاخص های "پنداشت قدرت" شخص شاه به قوای نظامی رشید و وفادار، "تنفر ذهنی" آحاد ملت در واکنش به اعمال و رفتار حکومت و قوای نظامی منتسب به آن و در نهایت بروز "جذبه منزلت" در سربازان فوج سیلاخوری به واسطه حصول جایگاه ویژه نزد شاه قاجار و اگرچه به بهای تقابل با هم میهنان خود، می باشد که در نهایت وقوع جنگ و منازعات بعدی را حتمی و غیر اجتناب می نمود.
۱۶۰۸.

زمینه ها و عوامل فروپاشی سلسله ی آل اینجو در جنگ با مظفریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۳۷ 54 - 68

کلیدواژه‌ها: شیراز فارس شاه شیخ ابواسحاق امیر مبارزالدین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۶ تعداد دانلود : ۳۱۰
سلسله ی آل اینجو، از زمره ی سلسله های محلی، هنرپرور و مستعجل قرن هشتم هجری به شمار می رود. زمینه ها و عوامل فروپاشی این سلسله در رویارویی با آل مظفر، بررسی جنگ های فی مابین، نیز انگیزه ها و نحوه ی کنشمندی عاملان آن، موضوع شایسته ی درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده است. این جستار با روشی توصیفی تحلیلی، درصدد پاسخ گویی به این سوالات است که زمینه ها و عوامل شکست و فروپاشی سلسله ی آل اینجو در جنگ با مظفریان چه بوده است؟ یافته ها نشان می دهند که آمیزه ای از عوامل و عناصر درونی و بیرونی، نظیر: توسعه طلبی های هر دو حکومت، منش صبورانه، دلیرانه و متهورانه ی امیرمبارزالدین مظفری و تصمیم قاطعانه وی به فتح شیراز در پی عهدشکنی ها مکرّر شاه ابواسحاق اینجو، وفات قوام الدین حسن وزیر کارامد و دوراندیش شاه ابواسحاق در هنگام محاصره ی شیراز، شکننده و آسیب پذیر شدن مقاومت اهالی شیراز به دنبال طولانی شدن دوران محاصره ، واگرایی نیروی اعظم کلویان شیراز از شیخ ابواسحاق در نتیجه ی بی اعتمادی و بدبینی شیخ ابواسحاق به بزرگان و اهالی شیراز، باور شاه ابواسحاق به سعد و نحس ایام، نیز فقدان استراتژی منسجم جنگی و بی تدبیری و عیاشی وی در هنگام محاصره ی شیراز، در سقوط و فروپاشی سلسله ی آل اینجو در جنگ با مظفریان، تأثیر بسزایی داشته است.
۱۶۰۹.

واکاوی بازتاب سیمای هفت شهر ایرانی در مقامات بدیع الزمان همدانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایرانی سال ۲۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۱ 31 - 59

کلیدواژه‌ها: دوره عباسی مقامه بدیع الزمان همدانی شهرهای ایرانی تحلیل دلالت شناختی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۷۵
یکی از هنرهای نویسندگی که در دوره عباسی پا به عرصه ادب عربی گذاشت، هنر مقامه نویسی بود. این روش هنرنمایی ادبی، با بدیع الزمان همدانی آغاز شد و با ابوالقاسم حریری به اوج رسید. مقامه نویسی به بیان موضوعات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و غیره در قالب های ادبی می پردازد که به صورت طنز گونه آغاز شده و با توصیف گری ماهرانه به پایان می رسد. 16 مقامه از 51 مقامه همدانی به نام شهرهای ایرانی نام گذاری شده و در متن آن ها از شهرهای ایران فرهنگی و جغرافیایی نام برده شده است. لذا پژوهش حاضر با توجه به بسامد بالای اسامی شهرهای ایرانی در مقامات همدانی علی الخصوص در عناوین آن ها، در صدد است تا به روش توصیفی- تحلیلی، بازتاب سیمای هفت شهر مهم از این شهرها را در مقامات بدیع الزمان بررسی کرده، یک تحلیل آماری از نسبت مقامات مسمّی با اسامی شهر ها در مقایسه با سایر مقامات ارائه نموده و وجه تسمیه و چرایی انتخاب این عناوین برای مقامات را تبیین کند. این امر با اتکا به تحلیل و واکاوی متن دربر گیرنده اسم شهر و بررسی بلاغی و معناشناختی عنوان مقامه صورت گرفته است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که دلیل نام گذاری برخی از مقامات به اسم شهرهای ایرانی، علاوه بر توصیف شرایط آب و هوایی، فرهنگ، جامعه و همچنین توصیف برخی از آداب و رسوم رایج در این شهرها، تنوع بخشی به مقامات، ذکر نشانه های تمدنی و شهرنشینی این شهرها به عنوان عنصر مکانی حوادث درونی مقامات و مجهول الهویه ماندن قهرمان غالبا متکدی و متظاهر داستان در محیط پر هیاهوی شهر نیز مد نظر بوده است  
۱۶۱۰.

تبیین تأثیر اندیشه و عملکرد اقتصادی امام علی (ع) بر توسعه تمدن اسلامی- با تأکید بر تمدن سازی حکومت های شیعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۴) 39 - 56

کلیدواژه‌ها: امام علی (ع) تمدن اسلامی اندیشه اقتصادی حکومت های شیعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۲ تعداد دانلود : ۲۸۶
فعالیت های اقتصادی مسلمانان در سده های نخستین اسلامی در قالب نظام اقتصادی اسلام، که به جهش تولید و خلق ثروت انجامید، یکی از عوامل اصلی شکل گیری و توسعه تمدن اسلامی بوده است. در تدوین این نظام اقتصادی، شخصیت های مختلف و ازجمله امام علی (ع) نقش محوری داشته اند. امام علی (ع) در دوران خلافت، توانست مجموعه ای از اصلاحات به هم پیوسته اقتصادی را به اجرا گذارد و مُدلی ناب از نظام سازی اقتصادی را عرضه کند. هدف امام (ع)، استقرار عدالت و کسب رفاه برای بیشتر مردم با ریشه کنی فقر، فساد و تبعیض بوده است. در این مقاله کوشش شده است که به روش توصیفی- تحلیلی، تأثیر اندیشه و عملکرد اقتصادی امام علی (ع) بر توسعه تمدن اسلامی و به ویژه در تمدن سازی حکومت های شیعی، بررسی شود. یافته پژوهش نشان داده اندیشه و عملکرد اقتصادی امام (ع) در زمینه هایی همچون: عدالت اقتصادی، نوآوری اقتصادی، تبیین فقه اقتصادی، سازندگی و آبادانی و توسعه وقف بر توسعه تمدن اسلامی تأثیر داشته است. پیشنهادهای نوآورانه اقتصادی امام (ع)، در دوره خلفای نخستین و در دوران خلافت (40-35 ق)، اثر فزاینده ای در انضباط اداری و مالی مسلمانان، افزایش تولید، هویت دادن به حکومت اسلامی و تأمین امنیت تجار داشته است. امام (ع) جامع ترین نظرها را در زمینه فقه اقتصادی ارائه کرده و نظرهای ایشان نقش محوری در رسمیت دادن به فعالیت های اقتصادی مسلمانان داشته است. ازطرفی حکومت های علویان طبرستان، فاطمیان و زیدیان یمن، از آرای فقهی امام (ع) در زمینه فقه اقتصادی استفاده کرده اند. اهتمام امام (ع) در زمینه آبادانی و توسعه وقف، باعث تأمین نیازهای محرومان، ایجاد اشتغال، رایج شدن فرهنگ کار و تلاش در بین مردم و شکل گیری نظام وقف شده است. همچنین حکومت های ادریسیان، علویان طبرستان و زیدیان یمن، با الگوپذیری از گفتمان عدالت خواهانه امام (ع)، به نظام سازی اقتصادی پرداخته اند که پیامد آن، ممانعت از تبعیض، تعدیل مالیات ها، فقرزدایی و رونق تولید بوده است.
۱۶۱۱.

سیطره رمانس گونگی بر تاریخ نگاری؛ گزارش یک پژوهش تجربی در باب فرم زبان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۳۲) 73 - 102

کلیدواژه‌ها: تاریخ نگاری رمانس گونگی رمان گونگی وقایع نگاری پژوهش تاریخی رمان تاریخی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۳۳۶
 نوشتار حاضر گزارشی است از مسئله، روش مطالعه، مفاهیم بنیادین و نتایج قابل استخراج از پژوهشی در باب فرم زبانیِ مسلط بر متون تاریخ نگاری. این مطالعه فرمالیستی تنوع انکارناپذیر متون تاریخ نگارانه را ذیل سه ژانر اساسی و، حداقل در ظاهر، تقلیل ناپذیر بررسی می کند: وقایع نگاری، پژوهش تاریخی و رمان تاریخی. از خلال سنجش فرم زبان در سیزده اثر تاریخ نگارانه که به صورت تصادفی انتخاب شده اند، می توان در باب رمانس یا رمان گونه بودن زبان تاریخی، در متنوع ترین و موسّع ترین معنایش، به نتایجی قابل توجه رسید. با توجه به اینکه رمانس و رمان به مثابه دو فرم زبانی بنیادین در داستان نویسی و غیر آن شناخته می شوند و همچنین با توافق بر سر این نکته که اثر رمانس گونه (همچون حکایات هزار و یک شب یا داستان های شهسوارانه) از واقعیت انسانی سخن نمی گوید، تشخیص هر ردّ پایی از رمانس گونگی در سنّت های تاریخ نگارانه باید امری پرمخاطره انگاشته شود. از خلال ملاحظات سلبی و انتقادیِ سه ژانر اساسی فوق الذکر، گزارش حاضر در پی آن است که تصویری هرچند مبهم از راه تحول به فراسوی وضع تاکنون موجود را به ذهن متبادر کند.
۱۶۱۲.

بررسی سیمای زن در رمان «هزار خورشید تابان» اثر خالد حسینی با رویکرد نقد فمینیستی

نویسنده:
منبع: پژواک زنان در تاریخ سال دوم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۶ 71-88

کلیدواژه‌ها: رمان هزار خورشید تابان سیمای زن مؤلفه های نقد فمینیستی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۶ تعداد دانلود : ۳۰۰
فمینیسم که به معنای «طرفداری از حقوق زن» و « جنبش آزادی زنان » است، به عنوان نخستین جنبش برابری خواه و زنانه کوشید تا ذهنیت جامعه را مبنی بر اینکه مردان برتر اند و زنان فروتر، – از عوامل اصلی شکلگیری این جنبشهای فمینیستی مبتنی بر تبعیض و بیعدالتی – تغییر دهد؛ زیرِ نام این جنبش برابری خواه، موجهایی چندگانه با هدف مشترکِ برابری جنسیتی به ظهور رسیدند که نقد فمینیستی، ثمره موج سوم است. نقد فمینیستی یا زن محور به عنوان یکی از رویکردهای نقد ادبی، در اواخر دهه 1960 با مطرح شدن رمان « اتاقی از آن خود » اثر ویرجینیا وولف رایج گردید. این شیوه از نقد به بررسی نقش زنان در دو محور « زن در مقام نویسنده » و « چهره ارائه شده از زن در آثار نویسندگان » میپردازد. هدف تحقیق حاضر نیز تلاشی برای بازنمود هویت زنانه و چهره ارائه شده از زن افغانستانی در رمان « هزار خورشید تابان » اثر خالد حسینی بر اساس مؤلّفههای نقد فمینیستی است.
۱۶۱۳.

اندیشه های قرآنی انعکاس یافته در شعر امام خمینی (ره) با رویکرد بینامتنیت ضمنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: متین سال بیست و چهارم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۹۷ 55 - 83

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم امام خمینی بینامتنیت ژراژ ژنت تلمیح بینامتنیت ضمنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۸ تعداد دانلود : ۲۸۴
بینامتنیت روش هم گرایی متون بر مبنای تأثیر بر یکدیگر و شکل گیری معنای متن به وسیله متون دیگر است. به عبارت دیگر، بینامتنیت، روش تأثیرپذیری از متون قبل و تأثیرگذاری بر متون بعد است. ژنت بینامتنیت را در مفهوم محدود، حضور هم زمان متنی در متن دیگر به کار برده و تعریف وی از بینامتنیت در سه سطح است: سطح خیلی آشکار یا همان نقل قول، سطح کمتر آشکار و پنهان شده ارتباط دو متن و سطحی با کمترین وضوح که ضمنی است و در آن اشاره پنهانی متنی به متن دیگر مورد نظر است و شامل کنایات، استعارات و تلمیحات می باشد ؛ به گونه ای که درک کامل متن، بدون فهم اشارات آن امکان پذیر نباشد. پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای با هدف تبیین بینامتنی ضمنی قرآن در اشعار امام خمینی است؛ لذا به واکاوی آن دسته از اشعار امام خمینی که بر اساس سطح بندی بینامتنی ژنت رابطه بینامتنی ضمنی با کلام الهی دارند پرداخته شده است. نیز یافته های این پژوهش بیان کننده ارتباط وسیع شعر امام خمینی با آیات قرآن کریم است.
۱۶۱۴.

Cultural Interactions of Azarbaijan in Northwest Iran and the South Caucasus in Chalcolithic Period Based on Archaeological Data(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Persica Antiqua, Volume ۲, Issue ۲, January ۲۰۲۲ 3 - 25

کلیدواژه‌ها: Chalcolithic Azarbaijan in Northwest Iran South Caucasus Cultural Interactions Chronology

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۷ تعداد دانلود : ۳۸۳
Iranian Azarbaijan and the southern Caucasus have relatively good environmental conditions for the formation of ancient settlements. These include the Lake of Urmia and the coasts of Aras in northwestern Iran and the basins of the Kora River, Mill-Moghan (mountainous areas) in the South Caucasus. The archaeological evidences and recent researches in the two geographical areas provide commonalities and cultural similarities of the period. The main purpose of this article is to introduce traditions of pottery and sites and determine the chronological sequence in the study areas. In order to achieve cultural interactions in the studied geographical area in the Chalcolithic period, the following questions are proposed: What is the status of chronological sequence in the two cultural domains? The main hypothesis in this regard is the existence of chronology is almost identical in the two geographical areas. How do the settlement layers and the sequence of habitation from the Neolithic to the Chalcolithic period in ancient sites show the issue of cultural continuity and transmission? The present writing is done by descriptive-analytical method. As a final result, it can be said that similarities and differences of archaeological data, including the features of pottery, architectural structure, burial etc. point out that by studying areas such as Dalma Tepe, Jolfa’s Kul Tepe, Khoy’s Dava Göz, etc. in Northwestern Iran and Leila Tepesi, Qalayeri, Poylu Tepe, etc in the South Caucasus region have been obtained and in terms of chronology, the millennium BC includes 5000 BC to 3700-3600 BC. 
۱۶۱۵.

تقابل جریان های فکری جهان اسلام مبتنی بر گونه شناسی ردیههای کلامی الفهرست ندیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۳) 1 - 39

کلیدواژه‌ها: ردّیه ردیه نگاری جریان های فکری جهان اسلام الفهرست محمد ندیم معتزله

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۲ تعداد دانلود : ۴۰۰
مناظرات و مباحث فکری، از مدارس نخبگانی گرفته تا سطح عرصه سیاسی، همواره بخش مهمی از جریان های فکری جامعه بوده است. بخشی از بازتاب این مباحث، از کتاب ها و رسائل هر دوره درخور درک و دریافت است. ردیه نویسی، گونه ای نوشتار است که مضمون اصلی آن اثباتِ بطلان عقیده یا مدعایی ویژه است. مسئله این پژوهش بررسی ردیه های معرفی شده در فهرست ندیم است؛ ردیه هایی که بیشتر آنها از بین رفته اند؛ ولی تحلیل نام و گونه های آنها حامل اطلاعات ذی قیمتی، در تحلیل تقابل های جریان های فکری جامعه متقدم اسلامی تا سال 377ق/987م است. این پژوهش براساس تکنیک گونه شناسی، ردیه های کلامی را به سه بخش تقسیم کرده است: ردیه های گروه محور (بر ادیان، آیین های التقاطی، فرق و مذاهب)، ردیه های فردمحور (افراد یا آثار آنها) و ردیه های موضوع محور. حاصل پژوهش نشان می دهد معتزلیان پیشتاز ردیه نویسی بوده اند که بر سایرین و حتی در میان خود ردیه های بسیار نگاشته اند و پس از آن به فاصله بسیار، امامیه قرار دارد. در ردیه ها بر ادیان و آیین ها، بیشترین ردیه بر نصاری به نگارش درآمده است. در ردیه ها بر فرق و مذاهب، بر مجبره یا جبرگرایان بیش از همه نقد شده و این فرقه رد شده است. این امر نشان دهنده درگیری اندیشگانی جامعه اسلامی با مسئله جبر و اختیار است. در ردیه های فردمحور که بر فرد یا آثار افراد ردیه نگاشته شده است، ردیه ها بیش از همه متوجه معتزلیان و مناقشات کلامی میان آنهاست. بشربن معتمر و ابوعلی جبائی پرکارترین ردیه نگارانند. در ردیه های موضوع محور، به مسائلی همچون امامت، نبوت، معاد و قرآن بیشتر توجه شده است. بوم اصلی ردیه نویسان، بغداد است.
۱۶۱۶.

واکاوی سیره پیامبراکرم(ص) و ائمه اطهار در حفظ کرامت انسانی بردگان وکنیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۲ ۹۶-۶۹

کلیدواژه‌ها: پیامبر (ص) ائمه اطهار برده داری برده کنیز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹
در این پژوهش سیره پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مواجهه با نظام برده داری و حفظ کرامت بردگان و کنیزان با استفاده از رویکرد توصیفی-تحلیلی بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در عصر جاهلیت برده داری به صورت گسترده ای در عربستان رواج داشته و برده ها از حقوق بسیار ناچیزی برخوردار بودند. کنیزان نیز در این دوره اغلب برای زاد و ولد و حضور در مجالس لهو و لعب خرید و فروش می شدند که سود سرشاری برای صاحبان خویش به ارمغان می آوردند. با ظهور اسلام، پیامبر(ص) و ائمه اطهار سعی در برچیدن تعصبات جاهلیت در میان اعراب، به خصوص برده داری در جامعه آن دوران کردند. نگارندگان پژوهش پیش رو درصدد پاسخ به این پرسش اند که پیامبر(ص) و ائمه اطهار چه راهکارها و تمهیداتی برای تغییر جایگاه بردگان و کنیزان در جامعه اسلامی اندیشیدند؟ دستاوردهای پژوهش حاکی از آن است که پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار با راهکارهایی نظیرآزادی بردگان در راه رضای خداوند، پیوند با کنیزان و همچنین تربیت و تعلیم آنها سعی و اهتمام فراوانی در بالا بردن جایگاه آنان در جامعه اسلامی داشتند.
۱۶۱۷.

روند مهاجرت و استقرار مهمترین متحدان امویان در شمال جزیره العرب (قبایل قُضاعَه و کَلْب)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۲ ۱۲۴-۹۷

کلیدواژه‌ها: قضاعه بنی کلب جغرافیای تاریخی جزیره العرب مهاجرت امویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۶ تعداد دانلود : ۲۵۴
آگاهی از تاریخ اسلام بدون شناخت قبایل امکان پذیر نیست. قبایل منتسب به قضاعه، به ویژه کلب در دوره پیشااسلامی و پس از اسلام قدرتی تأثیرگذار داشتند و گستره وسیعی از جغرافیای جزیره العرب را در اختیار داشتند. نگارنده این پژوهش گزاره های تاریخی قبیله و یافته های باستان شناسی را با روش توصیف و تبیین تاریخی مورد بررسی قرارداده تا مسئله اصلی آن را که تعیین خاستگاه قضاعیان و بنی کلب، علل مهاجرت و دوره های استقرار آنها در مناطق مختلف است، پاسخ دهد. نتایج پژوهش گویا ی آن است که قضاعیان با کوچ از یمن در قرن دوم میلادی، در مرکز جزیرهالعرب مستقر گردیدند و سپس در شمال جزیره العرب صاحب سرزمین های مهمی شدند. از این رو، با جمعیت زیاد و سرزمین های پهناور مورد توجه حکومت ها قرار گرفتند و مناسبات سیاسی، اقتصادی و خانوادگی برقرار کردند. پس از فتحِ مرکز تجمع آنها در دُومَه الجَندل توسط مسلمانان، به شام و دمشق رفتند و در نتیجه پیوند خانوادگی با بنی امیه، اصلی ترین متحد سیاسی امویان شدند. این گونه حضور کلبیان در شمال آفریقا و اندلس رقم خورد.
۱۶۱۸.

تراجم نگاری کرامت محور در ترازو (مطالعه موردی: پیش گویی آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال چهاردهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۲ ۱۵۲-۱۲۵

کلیدواژه‌ها: تراجم نگاری ملا فتح علی سلطان آبادی پیش گویی نوری حائری یزدی معیارهای نقد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۲ تعداد دانلود : ۲۸۲
یکی از دانش های دیرینه در میان دانشیان مسلمان «دانش تراجم نگاری» است. یکی از ویژگی های آثار برخی تراجم نگاران ایرانی معاصر «کرامت محوری» است. آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی از مفسران قرآن کریم و عالمان زاهد است. تراجم نگاران او را صاحب کرامت دانسته اند. پیشگویی او درباره سرانجام شیخ فضل الله نوری و آیت الله شیخ عبدالکریم حائری کرامتی است که به او نسبت داده اند. نگارنده این نوشتار درصدد ارزیابی گزارش این کرامت است. تا کنون نوشته ای در ارزیابی کرامت مذکور یافت نشده است. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و کاربست معیارهای نقد گزارش های تاریخی، به این نتیجه رسیده که گزارش مذکور با واقعیت تاریخی در تعارض است. عدم اطلاع خاندان نوری و حائری از این رویداد و بازتاب نیافتن آن در میان تراجم نگاران گذشته، قرینه دیگری بر بی اعتباری گزارش این پیشگویی است.
۱۶۱۹.

تأثیر گفتمان انقلابی چپ بر خوانش نهضت سربداران در ایران معاصر با تکیه بر کتاب «نهضت سربداران خراسان» پطروشفسکی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۷ ۱۴۰-۱۱۱

کلیدواژه‌ها: سربداران تحلیل گفتمان لکلائو و موفه گفتمان انقلابی چپ کتاب نهضت سربداران خراسان پطروشفسکی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۳۱۳
نهضت سربداران (736 783 ق)، در اواخر کار ایلخانان مغول، بر اثر ظلم و تعدّی حکّام مغولی و نبود قدرت مرکزی مقتدر برای جلوگیری از هرج و مرج رخ نمود و منجر به تشکیل دولت سربداران خراسان شد. این نهضت، به دلیل صبغه انقلابی و مردمی اش، مورد توجه جریان های انقلابی ایران معاصر ازجمله انقلابیون چپ قرار گرفت. کتاب نهضت سربداران خراسان نوشته پطروشفسکی با ترجمه کریم کشاورز، به عنوان یکی از روایت های اثرگذار پژوهشی درباره سربداران، از منظر گفتمان مارکسیستی به تاریخ این جنبش نگریسته و تاریخ سربداران را در چارچوب گفتمان خود صورت بندی و تحلیل کرده است. یافته های این پژوهش با استفاده از روش تحلیل گفتمان لکلائو و موفه نشان می دهد که چگونه گفتمان انقلابی چپ، طی این کتاب، تلاش کرده تا نهضت سربداران خراسان را بر مبنای گفتمان ماتریالیستی و طبقاتی خویش تفسیر و تبیین کند و گفتمان خود را در قرائت تاریخ این نهضت مبنای روایت و تحلیل قرار دهد.
۱۶۲۰.

تحلیل جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ فرهنگی سال ۱۴ بهار ۱۴۰۱ شماره ۵۱ 27-53

کلیدواژه‌ها: جنبش زید بن موسی ابن طباطبا ساختار فرآیند باور نیروهای کنش زا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۶ تعداد دانلود : ۲۸۲
تحلیل جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا با تکیه بر نقش زید بن موسی کاظم محمدرضا بارانی[1]، زینب میرزایی مهرآبادی [2] چکیده عباسیان در نخستین دهه های فرمانروایی، با جنبش های شیعیِ پیروِ اندیشه سیاسی زید مواجه شدند. یکی از این جنبش ها که در زمان مأمون و به سال 199هجری قمری رخ داد، جنبش ابن طباطبا است. با آنکه گستره جغرافیایی این جنبش در مدت زمان کوتاهی، از کوفه تا حجاز و از شرق تا اهواز را در برگرفت، به دلیل گسست از هویت اجتماعی خاندانی خود به پیروزی نرسید. تحلیل هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا با تکیه بر نقش زید، مسئله بنیادی این پژوهش است که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و با روش تحلیلی انجام شد. بررسی جامعه شناختی گسست هویت اجتماعی جنبش ابن طباطبا، بر اساس چهار محور هویت ساز اجتماعی یعنی، ساختار، فرایند، باورهای جنبش و نیروهای کنش زا صورتبندی شد تا محورهای بنیادین هویت اجتماعی جنبش و نقش زید در دگرگونی این هویت بررسی و هویت شیعی آن روشن شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که زیدبن موسی به همراه دیگر علویان، با بهره گیری از ابزار و رفتارهای ناپسند، در پی گسترش جنبش در میان تمامی مردم منطقه و دیگر سرزمین ها بود. رفتار خشونت بار در اداره شهرها و در برابر رقیبان، مانع از آن شد که آنها باورهای جنبش را نهادینه و مردم را با خود همراه کنند. به سخن دیگر، هویت شیعیِ جنبش، توان نهادینه سازی اندیشه خود را در میان پیروانش نداشت و در نتیجه، با از دست دادن پایگاه اجتماعی شکست خورده و از پیروزی بازماند. واژه های کلیدی: جنبش، زیدبن موسی، ابن طباطبا، ساختار، فرآیند، باور، نیروهای کنش زا [1] . استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران m.barani@alzahra.ac.ir [2] . دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهراء (س)، تهران، ایران Z.mirzaei@alzahra.ac.ir تاریخ دریافت : 17/11/1400- تاریخ تأیید: 30/1/1401

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان