مطالب مرتبط با کلیدواژه

تاریخ تشیع


۱.

مؤلف کتاب اسرار آل محمد(ص) بر ترازوی نقد

کلیدواژه‌ها: سلیم بن قیس هلالی عامری کتاب سلیم بن قیس هلالی کتاب اسرار آل محمد(ص) تاریخ تشیع رجال حدیث شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۵۴ تعداد دانلود : ۸۲۱
«کتاب سُلَیم بن قیس هلالی» - که ترجمه فارسی آن با نام «اسرار آل محمد(ص)» منتشر شده، مشتمل بر روایاتی در انتقاد به سه خلیفه نخست و اثبات فضایل و حقانیت امیرالمؤمنین علی(ع) است. گفته می شود سلیم بن قیس (مؤلف این کتاب) از اصحاب امیرالمؤمنین(ع) بوده است. اما طبق یک دیدگاه همه گزارش ها درباره سلیم به یک راوی ضعیف به نام ابان بن ابی عیاش برمی گردد. درباره وثاقت یا ضعف سلیم و نیز واقعی یا استعاری بودن او، دیدگاه های متنوعی اظهار شده است. در این مقاله بر پایه جستجوهای رایانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی نشان داده می شود که اطلاعات ما درباره سلیم به طور مستقیم یا غیرمستقیم به منقولات ابان بن ابی عیاش از او برمی گردد. بنابراین، اثبات وجود سلیم به عنوان یک شخصیت برجسته شیعی با اشکال مواجه است، گرچه واقعی بودن شخصیت او- تنها در اندازه یک راوی گمنام عراقی- محتمل است. همچنین، با نقد دیدگاه های مصحح کتاب سلیم (محمدباقر انصاری زنجانی) نشان داده شده که توثیق سلیم از ادله محکم برخوردار نیست.
۲.

گونه شناسی انتقادی دیدگاه ها درباره تاریخ و چگونگی پیدایش تشیع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: شیعه امامیه گونه شناسی تاریخ تشیع اثنی عشریه پیدایش تشیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۷۱ تعداد دانلود : ۱۷۶۸
تاریخ و چگونگی پیدایش تشیع، از دیرباز در منابع تاریخی و کلامی مسلمانان و سپس در آثار مستشرقان مورد توجه بوده و در سال های اخیر هم با انگیزه هایی غیرعلمی در انواع منابع مکتوب و چندرسانه ای، دیدگاه هایی دراین باره مطرح شده است. شیعیان با توجه به پیوند این بحث با هویت خود، کوشیده اند دیدگاه های ناصواب را نقد، و دیدگاه مورد پذیرش خود را ارائه کنند. این نوشتار با استفاده از تکنیک گونه شناسی، پس از دسته بندی دیدگاه ها، می کوشد با روش های متعارف نقد آنها را نقد، و دیدگاه برگزیده خود را پیشنهاد نماید. این دیدگاه با تکیه بر تمایز بین وجود یک اندیشه و بروز اجتماعی آن، بیان می دارد که بنیان های اندیشه شیعی که بر مدار امامت می چرخد، به مثابه بخشی گسست ناپذیر از آموزه های اسلامی، همزاد قرآن و سنت نبوی است و از عصر پیامبر| وجود داشته، ولی بروز اجتماعی آن به تدریج و در عصر حضور معصومان (ع) صورت گرفته است.
۳.

پیامدهای برگزاری آیین های مذهبی شیعه در دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ اسلام تاریخ تشیع تاریخ صفویه آیین های شیعی آیین های مذهبی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی صفوی فرهنگی
تعداد بازدید : ۲۸۷۰ تعداد دانلود : ۱۱۳۷
آیین های مذهبی شیعه بالغ بر دو قرن تحت حمایت و پشتیبانی حکومت صفویه برگزار شده و گسترش یافت، اما برخلاف آنچه انتظار می رود، پیامدهای این برگزاری کمتر مورد توجه قرار گرفته است و تحقیقات تاریخی بیش از هرچیز، بر چگونگی برگزاری این آیین ها تمرکز یافته اند. این نوشتار می کوشد با هدف جبران این کمبود و کمک به فهم بهتر فرآیند برگزاری آیین های مذهبی شیعه در دوره ی صفویه، پیامدهای برگزاری این آیین ها را در دوره ی تاریخی مذکور تبیین کند. پیامدهای بررسی شده در سه محور اصلی «پیامدهای سیاسی»،«پیامدهای فرهنگی و مذهبی» و «پیامدهای اجتماعی» دسته بندی می شوند و بیان خواهد شد که برگزاری آیین های مذهبی شیعه در قلمرو صفویه از سویی به استقلال سیاسی صفویان و مشروعیت بخشی به حکومت آنها انجامید و از سوی دیگر موجب گسترش کمی و کیفی آیین های مذهبی شد، درعین حال، «گسترش آیین های مذهبی»، «رسوخ آیین های مذهبی در فرهنگ عمومی»، «ورود آرایه ها در آیین های مذهبی» و «شدت گرفتن تنش های کلامی» را موجب شد.
۴.

روش شناسی مناظره های امام جواد (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: مناظره تاریخ تشیع سیره اهل بیت (ع) امام جواد (ع) آداب گفت و گو

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره کلیات مکاتب، رویکردها و روش ها
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره اهل بیت(ع)
تعداد بازدید : ۱۷۶۴ تعداد دانلود : ۸۱۵
مناظره به عنوان یکی از شکل های گفت وگو و تبیین باورها، جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی اهل بیت: دارد. امام جواد (ع) نیز در مناظره های خود با گروه ها و گرایش های مختلف، با توجه به وضعیت و شرایط مخاطبان، از شیوه های متفاوتی بهره برده است که شناخت آن ها می تواند بر آگاهی های ما درباره آن حضرت و مسائل فرهنگی و اندیشه ای زمان ایشان بیافزاید. این مقاله با اشاره به دو بعد رفتاری و استدلالی در مناظرات امام جواد(ع) بر این باور است که آن امام بزرگوار، ضمن رعایت جایگاه طرف مقابل و احترام به عقاید او و تحمل آن، از استدلال های عقلی و دلایل نقلی و گاه روش ترکیبی، برای اثبات دیدگاه خود بهره می برد. از سویی دیگر، استناد به آیات قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) جایگاه ویژه ای در گفت وگوها و مباحثه های آن حضرت داشت. ایشان گاهی هم برای نقد عقاید و ادعاهای طرف مناظره از گزاره های مورد پذیرش مخاطب خود استفاده می کرد.
۵.

مناسبات امام جواد (ع) با شیعیان ساکن منطقه جبال ایران(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع امام جواد (ع) تاریخ اهل بیت (ع) ایالت جبال شیعیان ایران

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره اهل بیت(ع)
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ سیاسی مسلمین
تعداد بازدید : ۱۰۲۹ تعداد دانلود : ۶۱۲
فرایند و چگونگی مناسبات اهل بیت(ع) با ایرانیان، یکی از مهم ترین مباحث تاریخ ایران در دوره اسلامی به شمار می رود. امام جواد(ع) در عمر کوتاه خود، با وجود محدودیت های بسیار، به روش های مختلف با شیعیان ساکن در ایران به ویژه در منطقه جبال (جبل) مانند قم، همدان و ری ارتباط داشت. این نوشتار پس از مروری بر مفاهیم اصلی استفاده شده در مقاله و اشاره به شرایط زیست اجتماعی امام جواد(ع)، کوشیده است با استناد به انواع گزارش های تاریخی، شکل های تعامل امام جواد(ع) با شیعیان ساکن در قم، همدان، ری، قزوین، آوه، کاشان، اصفهان و دینور را، که در قالب تماس ها، مکاتبات، روابط مالی و تعیین وکیل بروز یافته است، بررسی کند. یافته های این پژوهش نشان دهنده گسترش مناسبات امام جواد7 با ایرانیان در مقایسه با امامان پیش از ایشان است.
۶.

نقش قبیله شیعی بنو عبدالقیس در حیات فرهنگی و اجتماعی کوفه در عصر حضور ائمه(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: کوفه تاریخ تشیع بنو عبدالقیس اصحاب امام صادق (ع) قبایل شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳۵ تعداد دانلود : ۹۱۰
بنوعبدالقیس، از قبایل عربی شمال شبه جزیره هستند که از قرن ها پیش از اسلام، در بحرین قدیم (شامل: کویت، احساء، قطر و مجمع الجزایر بحرین کنونی) ساکن بوده اند. پس از تأسیس شهر کوفه، جمعی از افراد قبیله یادشده، به این شهر مهاجرت کردند و منشأ برخی فعالیت ها و تغییرها در مسائل فرهنگی و اجتماعی شهر کوفه در عصر حضور امامان شیعه(ع) شدند. این نوشتار، پس از اشاره به پیشینه اسلام آوردن و تشیع گروی بنو عبدالقیس و سابقه محبت و ارادت آنها نسبت به خاندان پیامبر، حضور ایشان را در کوفه با روش توصیفی تحلیلی و نیز بهره گیری از منابع رجالی شیعه و با هدف شناخت نقش فرهنگی و اجتماعی آنها، گزارش و جمع بندی کرده است. ازاین رو، مقاله پیش رو، به شناسایی پنجاه تن از شخصیت های حدیثی این خاندان در کوفه و معرفی آثار آنها در زمینه: حدیث، فقه، کلام و شعر، جایگاه آنان در جمع قاریان، مدرّسان قرآن و خطیبان، مناصب حکومتی آنها و سرانجام معرفی مساجد عبدالقیس، شامل: مسجد سهله، مسجد صعصعة بن صوحان و مسجد زید بن صوحان، به عنوان سه مسجد منسوب به این قبیله، همت گماشته است.
۷.

سیر تکاملی مقتل نگاری با تکیه بر مقتل نگاران اصحاب امامان معصوم(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شیعه تاریخ نگاری مقتل تمدن اسلامی اصحاب تاریخ تشیع امامان (ع) مقتل نگاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : ۱۱۱۶ تعداد دانلود : ۸۹۷
مقتل نگاری از شاخه های مهم تاریخ نگاری و مورد اعتنای همه فرق اسلامی است، که با تلاشی همگانی و رویکردهایی متفاوت بالنده شد. پژوهش حاضر مقتل نگاری را با رویکردی علمی تحلیلی تا قرن سوم و با تکیه بر نقش اصحاب امامان شیعه^ بررسی می نماید. در این آمایش با استفاده از شیوه تاریخی، ذهن شناسی مؤلفان (به معنای نوعی راهیابی به آرا و تفکرات آنان، با مطالعه آثار و شرح حال ها برای گمانه زنی درباره شیوه نگارشی و رویکرد مؤلفان به مسائل تاریخی) و مقایسه آثار آنان، دو جریان حدیث نگر و تاریخ نگر مطالعه شده است و براساس منابع و اسناد مکتوبِ موجود به مسائلی مانند بنیان گذاری یا استمراربخشی مقتل نگاری صحابیان، جایگاه و بستر حرکت علمی آنان، گونه شناسی فکری، صنف شناسی نگارشی، نوع شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایندشناسی انتقال آن به آیندگان پرداخته و سرانجام با آمیزه ای از توصیف نقلی و تحلیل عقلی، دامنه تحقیق را جمع کرده است.
۸.

مناسبات فکری دو حوزه علمی تشیع قم و اهواز در قرنهای دوم و سوم هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: اهواز قم تاریخ تشیع آل مهزیار اشعریان قم

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ تشیع
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ ادیان
تعداد بازدید : ۱۳۵۵ تعداد دانلود : ۷۳۵
قم، کوفه و بغداد به عنوان کانونهای اصلی فعالیتهای علمی شیعیان در قرن دوم تا چهارم هجری، جایگاهی ویژه در مطالعات شیعه پژوهی دارند. اما «حوزه علمی اهواز» هم به عنوان یکی از مدارس مهم و کهن شیعه در ایران شایسته یادکرد است که به استناد منابع تاریخی، حدیثی و تراجم، نمایندگان قدرتمند و مشهوری در تاریخ فقه و حدیث شیعه داشته است. این مقاله بر آن است با نگاهی تاریخی و پس از مروری بر ریشه های تشیع اهواز، جایگاه حوزه علمی اهواز را در حفظ و گسترش مکتب اهل بیت(ع) از طریق واکاوی رابطه علمی بین قم و اهواز بنمایاند. این رابطه در قالب مهاجرت برخی علما از اهواز به قم و برعکس، مراودات علمی بین دو خاندان بزرگ «آل مهزیار اهوازی» و «اشعریان قمی» و حضور برخی از اصحاب و وکلای خاص امامان(ع) در این دو مرکز بروز یافته است.
۹.

بازشناخت نقش های سیاسی اجتماعی بانو حُدَیث، همسر امام هادی(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع امام هادی (ع) امام عسکری (ع) بانو حُدَیث زنان اهل بیت (ع) نقش های زنان عصر دوم عباسی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره کلیات شخصیت ها
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ و سیره اهل بیت(ع)
تعداد بازدید : ۱۲۳۲ تعداد دانلود : ۶۵۴
نقش همسران اهل بیت(ع) به دلیل جایگاه اجتماعی و پیوستگی آنان با امامان(ع)، یکی از نقش های کلیدی در تاریخ اهل بیت(ع) است. نقش سیاسی اجتماعی بانو حُدَیث، همسر امام هادی(ع)، به سبب شرایط ویژه عصر امامت امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(ع) (عج)، از جمله موضوعات مهمی است که بازشناخت آن، افزون بر گشودن صفحه هایی نو در تاریخ اسلام، موجب شناساندن بانوان ناشناخته، ولی تأثیرگذار خواهد بود. تحقیق حاضر، با رویکرد تاریخی در صدد تبیین نقش های سیاسی و اجتماعی همسر امام هادی(ع) با توجه به شرایط تاریخی زمانه حیات اوست که با استفاده از منابع تاریخ عمومی و تاریخ اهل بیت(ع) و بخش های مغفول مانده در منابع، سامان یافته است. بر اساس یافته های این تحقیق، تحمل دشواری های ناشی از فشارهای روانی و سیاسی دستگاه خلافت عباسی و نیز مدیریت بحران درون خانوادگی برآمده از تزاحم و تنوع آرای فرزندان امام هادی(ع)، از جمله نقش های بانو حُدَیث در عصر امام هادی(ع) بود. در عصر امام عسکری(ع) نیز با توجه به جدی ترشدن مسئله امامت دوازده امام، افزایش فعالیت های ضدّ شیعی خلفای عباسی و کارگزاران آنها، ایجاد محدویت برای اصحاب و سفیران امام و نیز تنگ شدن دایره ارتباطات امام و شیعیان، نقش بانوان در این دوره برجسته می شود. بارزترین نقش های سیاسی و اجتماعی بانو حُدَیث در این دوره را می توان همکاری برای رفع تحیر از جامعه شیعی و برنامه ریزی برای حفظ باورهای مکتب اهل بیت(ع) و حفظ جان امام زمان(ع) به شمار آورد
۱۰.

اصحاب قمی امام هادی (ع) و نقش آنان در گسترش اندیشه شیعی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع امام هادی (ع) حضرت معصومه (س) اصحاب ایرانی ائمه (ع)

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تاریخ اسلام و سیره تاریخ و سیره شناسی تاریخ تشیع
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی تاریخ محلی
تعداد بازدید : ۱۱۸۸ تعداد دانلود : ۸۶۵
قم، یکی از پُرسابقه ترین مراکز شیعه نشین در ایران است. مرکزیت قم برای شیعه، زمینه ساز سفر علمای بزرگ شیعی به قصد فراگیری علوم اهل بیت(ع) و شنیدن احادیث آنان از طریق محدّثان قم شد. این شهر به علت قرارگرفتن در کانون تشیع، ارتباط با علویان و گروه ها و مناطق مختلف شیعی، با داشتن مرقد منور حضرت معصومه(س) و تأسیس مکتب حدیثی، از شهرهای پیشتاز در بسط اندیشه امامیه بود. این پژوهش، با استفاده از روش تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی جایگاه قم در رشد و توسعه دستاوردهای حدیثی و مبانی اعتقادی شیعه، به تبیین زندگی، نقش و عملکرد اصحاب قمی امام هادی(ع) پرداخته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که ابراهیم بن هاشم قمی، احمد بن اسحاق قمی، احمد بن حمزه قمی، احمد بن محمد اشعری، عبدالله بن جعفر حمیری قمی، حسن بن خُرّزاذ قمی و محمد بن احمد قمی، از مشهورترین اصحاب قمی امام هادی(ع) می باشند که با نگارش آثار علمی و اعتقادی و طرح مباحث حدیثی و کلامی، توانستند در انتقال فرهنگ و اندیشه شیعی به دیگر مناطق و جلوگیری از غلو و آرای واقفیه و نیز شکل گیری تشکیلات نقابت سادات، مساجد جدید و مکتب حدیثی قم، نقش مهمی ایفا کنند
۱۱.

جایگاه معیاری امام جواد (علیه السلام) در تفکر اعتقادی شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: امام جواد (ع) تاریخ تشیع تفکر اعتقادی معیار و معیارسازی عباسیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۹ تعداد دانلود : ۳۹۴
جریان امامت شیعی برای نخستین بار در عهد امام جواد (علیه السلام) با پرسش هایی متفاوت مواجه گردید. همین امر موجب شد تا آن حضرت از جایگاه ویژه و متمایزی برخوردار شود. حضرت با اینکه در خردسالی به امامت رسید، به خوبی توانست پاسخگوی مشکلات و پیشامدها باشد؛ چه در حوزه سیاست و اجتماع و چه در عرصه اندیشه و باورها. امام جواد (علیه السلام) مسیر امامت شیعی را با طراحی درست به پیش برد، به گونه ای که پس از آن حضرت دیگر انشقاق ماندگاری در مذهب شیعه و جریان امامت رخ ننمود. امام (علیه السلام) به جهت حضور در دوره خاصی از تاریخ، تکلیف ویژه ای یافته بود که دیگر امامان (علیهم السلام) بدان مأمور نشده بودند؛ مأموریت معیاربودن و معیارسازی برای آینده تفکر مذهبی؛ الگویی که تا عصر غیبت تداوم یافت. مقاله می کوشد تا نقش معیاری امام (علیه السلام) را به کوتاهی کاویده و به این پرسش اساسی پاسخ دهد که چرا امام (علیه السلام) به چنین نقشی متمایز شده است؟ فرضیه اصلیِ نوشتار این است که امام (علیه السلام) به سبب واقع شدن در دوره عقل گرایی و هجوم اندیشه های انتقادی، با ارائه معیار در مقام تنزیه اندیشه اسلامی برآمد و به رغم همه هجوم های سیاسی و فکری، توانست الگویی ماندگار در تاریخ شیعه ارائه دهد.
۱۲.

شهر حله در قرن هفتم تا نهم هجری؛ یک سنجش تمدنی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: حله عصر مغولان تاریخ تشیع تمدن سنجی تمدن اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵۸ تعداد دانلود : ۶۵۶
واکاوی تحولات تاریخی با بهره گیری از شاخص های جدید تمدنی، می تواند به داوری در باره فقدان یا وجود، و در صورت اخیر، سنجش سطح و میزان فرایند تمدنی در برش های گوناگون تاریخی مدد رساند. این نوشتار، به بررسی تحلیلی ویژگی ها و تحولات شهر حله در عصر مغولان با تکیه بر این شاخص ها پرداخته است. مهم ترین شاخص های تمدنی در مطالعات نوین عبارت اند از: گستردگی، علم و دانش، رواداری و مهار خشونت، عمران و آبادانی، جایگاه زنان و فرودستان، و ادبیات. مجموعه شواهد گردآوری شده، نشانگر آن است که در این دوره بحرانی، شهر شیعه نشین حله، دارای یک فرایند تمدنی بوده است. این پژوهش با رویکرد تمدنی و با روش ترکیبی تاریخی و تمدنی و با تکیه بر منابع تاریخی مانند: تواریخ محلی حله، فهارس نسخ خطی، تواریخ عمومی، تراجم، دائره المعارف ها و پاره ای پژوهش های نو انجام گرفته است.
۱۳.

تطور تاریخی راه کارهای تحقق تقیّه در سیره ائمه شیعه(ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: روایات ائمه (ع) تقیه امامیه فرق اسلامی تاریخ تشیع

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۹ تعداد دانلود : ۴۰۵
تقیه یکی از محورهای مهم پژوهش در تاریخ عقاید و باورهای اسلامی است. شیعیان امامیه بیش از دیگر مذاهب به تقیه باور داشته اند، بدان عمل کرده اند و به بحث درباره ابعاد نظری و فقهی آن پرداخته اند. دیگر مذاهب اسلامی به دلیل منحصر دانستن تقیه به صدر اسلام و  پذیرش کاربرد آن در مواردی نادر، علاقه ای به پرداختن به این موضوع نشان نداده اند. این مقاله می کوشد با نگاهی تاریخی، مهم ترین روش های امامیه را برای عمل به تقیه و تحقق بخشیدن به آن بررسی کند. این بررسی نشان می دهد، تقیه تا آغاز قرن دوم، بیشتر ناظر به کتمان، ستر و اظهار خلاف معتقدات قلبی بوده است، اما از سده دوم هجری و با افزایش جمعیت شیعیان و فزونی گرفتن فشارهای سیاسی اجتماعی، رفتارهایی مانند عیب جویی و انتقاد از خودی ها، ایجاد اختلاف در مسائل دینی و افتراق در میان هم کیشان را در برگرفته است.
۱۴.

مبانی ساخت یابی هویت سیاسی اجتماعی ایرانیان در عصر صفوی - (سیری از هویتپردازی تا آناکرونیسم)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع تصوف صفویه هویت ملی ایران زمان پریشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۷۰ تعداد دانلود : ۵۵۳
با برآمدن خاندان صفوی، بنیانی نو برای ساخت یابی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان در نخستین گام های فرایند دولت سازی و ملت سازی فراهم آمد. مبنای رفتار صفویان آمیزه ای از باورهای صوفیانه، تمایزهای شیعی، اندیشه ایران شهری و اصول حکومت اسلامی همساز با میراث اهل سنت بود. این مبنای مشروعیت و حقانیت، هویت ایران معاصر را در دو سطح نرم افزار و سخت افزار و در دو عرصه درونی و بین المللی شکل داد.<br />  پژوهش پیش رو، با ره یافتی اسنادی- کتاب خانه ای بر آن است در سایه واکاوی مبانی رفتار عصر صفوی، کیفیت مفصل بندی و ساخت یابی هویت سیاسی- اجتماعی ایرانیان را در آغاز برخورد با مدرنیته و مدرنیسم بررسی نماید. براساس یافته های این پژوهش، هویت ملی ایرانیان در دوران صفوی، به ویژه تا پیش از درگذشت شاه عباس اول، بر مبنای مؤلفه های چهارگانه تصوف، تشیع، ایران بودگی و سنت برآمده از حکومت اسلامی تبیین پذیر است. این امر توانست مرزهای هویتی، دگرسازانه و خصومت سازانه را در فضای فکری و کنشی ایران بازتعریف کند. خاندان صفوی در آغاز توانست مبنایی استوار برای ساخت بندی هویت ایرانی فراهم بیاورد اما در ادامه حکومت خود به واسطه زمان پریشی به سستی و گسست گرایید.
۱۵.

آگاهی هایی درباره تشیع در صعید مصر در سده هفتم هجری بر اساس کتاب «الطالع السعید »، اثر کمال الدین ادفوی (685 - 748)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تشیع منطقه صعید مصر کتاب «الطالع السعید » کمال الدین ادفوی تاریخ تشیع اعلام شیعه شخصیت های شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۹ تعداد دانلود : ۲۳۳
کتاب «الطالع السعید » تألیف کمال الدین ادفوی از مهم ترین منابعی است که آگاهی های تاریخی ارزشمندی درباره تشیع و برخی اعلام شیعه در منطقه صعید مصر، به ویژه در سده هفتم هجری به دست می دهد. نویسنده در نوشتار حاضر، پس از معرفی مختصر کتاب مذکور و مؤلف آن، شواهد و نشانه هایی از حضور و انتشار تشیع در این منطقه در سده های میانی ارائه می نماید.
۱۶.

ایران دوستی و شیعه گرایی قاضی زاده اردبیلی در تاریخنگاری عصر سلطان سلیم اول عثمانی (حک: 918-926ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: قاضی زاده اردبیلی غزوات سلطان سلیم خان تاریخنگاری عثمانی تاریخ تشیع تاریخ روابط صفویه و عثمانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۰ تعداد دانلود : ۳۹۱
غزوات سلطان سلیم خان، نوشته قاضی زاده اردبیلی، کتابی است در باب حمله سلطان سلیم اول عثمانی به مصر و شام و سرنگونی حکومت ممالیک (حک: 648-923ق) که ضمن اطلاعات مفید و منحصر تاریخی، ابعاد شخصیتی مؤلف را نیز تا حدی بازتاب داده است. از این اثر که به نام یکی از شیعه ستیزترین و ضد ایرانی ترین سلاطین عثمانی نگاشته شده است، تنها یک نسخه در کتابخانه حاجی سلیم آغای استانبول نگهداری می شود. مؤلف که در جنگ چالدران به اسارت سپاه عثمانی در آمد، در ثبت و ضبط اخبار و اطلاعات، گرایش های ملی و مذهبی خود را به شکل غیر صریح نشان داده است. در این پژوهش، با مطالعه اثر و احوال مؤلف، به بررسی رویکرد ایران دوستی و شیعی مؤلف در فضای فکری و عقیدتی قرن 10ق در قلمرو عثمانی پرداخته شده و بازتاب این گرایش ها در چگونگی ضبط اخبار و گزارش های مربوط به ایران و جغرافیای آن، شخصیت های ایرانی معاصر مؤلف، اخبار صفویان، احادیث و اشعار مربوط به امام علی(ع) و سایر نشانه های مربوط به تشیع، شناسایی و بررسی شده است.
۱۷.

نقش سیاسی _ نظامی کنشگران قبیله خزاعه در دوره پیامبر (ص) و امام علی (ع)

کلیدواژه‌ها: امام علی خزاعه تاریخ تشیع سلیمان بن صرد خزاعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۸ تعداد دانلود : ۳۱۸
قبیله خُزاعه از شاخه های معروف قبیله اَزْد است. ازد از قبایل بزرگ یمنی و قحطانی است که در صدر اسلام شاخه های بسیاری داشت. از این میان قبیله خزاعه در زمان حیات رسول الله مسلمان شدند و در تحولات سیاسی، نظامی و اجتماعی قرن نخست هجری حضور مؤثری داشتند. حضور این قبیله به ویژه در دوره امام علی(ع) پر رنگ تر شده بود. سلیمان بن صرد، عمرو بن حمق و بریده بن حصیب از صحابی پیامبر(ص) و از نخبگان سیاسی قبیله خزاعه بودند که در وقایع صدر اسلام نقش آفرینی کردند. سوال اصلی این پژوهش این است که قبیله خزاعه و نخبگان سیاسی مذهبی آن چه نقشی در تحولات دوران پیامبر(ص) و امام علی(ع) داشتند؟ در این مقاله با بررسی منابع تاریخی نشان داده شد که رجال قبیله خزاعه در دوره حیات رسول الله به ویژه در فتح مکه و روایت واقعه غدیر نقش داشته و در همراهی با امام علی (ع) در جهت گسترش اسلام و تشیع گام های مؤثری برداشته اند.
۱۸.

اندیشه فقهی و عمل سیاسی کاشف الغطاء در باب مشروعیت حاکمیت سیاسی فتحعلی شاه قاجار (حک.1212-1250)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع فتحعلی شاه فقه سیاسی قاجاریه کاشف الغطا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۸ تعداد دانلود : ۶۲۲
شاهان شیعی مذهب قاجار تلاش می کردند تا به تشیع وفادار بمانند. به همین سبب عالمان شیعی به تحولات سیاسی اجتماعی دوره قاجار واکنش نشان می دادند. طبیعتاً عملکرد عالمان شیعی در برابر وقایع عصر قاجار برآمده از اندیشه فقهی آنان بوده است. بر این اساس در این پژوهش اندیشه فقهی و عملکرد سیاسی کاشف الغطاءدر برابر فتحعلی شاه قاجار مورد بررسی قرار خواهد گرفت تا مشخص شود حاکمیت شاهان شیعه قاجار تا چه حد دارای مشروعیت بوده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد کاشف الغطاءمشروعیت عَرَضی شاه قاجار را بنابر ملاحظات سیاسی و ضرورت زمان پذیرفته است؛ بنابراین اندیشه وی همچون علمای دوره های قبل در قالب مشروعیت بخشی به اقدامات سلطان عادل جای می گیرد و کاشف الغطاء با هدف تشکیل حکومت اسلامی در مسائل سیاسی دخالت می کرده است. برآیند این اندیشه موجب تعدیل ملاحظات فقهی و تمایلات شخصی کاشف الغطاء و پذیرش ضمنی مشروعیت حاکمیت شاهان قاجار و شخص فتحعلی شاه شده است.
۱۹.

تشیع دولت عیونی بحرین بر پایه برخی شواهد تمدنی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع بحرین تاریخی دولت عیونی قبیله عبدالقیس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۱۸۸
مذهب دولت عیونی بحرین، بر اساس داده های تمدنی و به روش صرفاً «تاریخی» مسئله این پژوهش است؛ چیزی که محلّ اختلاف تاریخ نگاران معاصر است. در نیمه اوّل سده پنجم ق، با ضعیف شدن قرامطه، قبیله عبدالقیس توانست حکومت عیونیان (647 - 469 ق) را به عنوانِ یک حکومتِ مستقلِ بومی شیعی، با حمایت نظام قدرتمند قبیله ای و بهره گیری از کمک دولت های عباسی و سلجوقی در ناحیه بحرین قدیم (تاریخی) تشکیل دهد. برخی شواهد تمدنی همچون: نام گذاری ها، کتیبه مناره مسجد جامع الخمیس، سکه های به جای مانده از عهد عیونی با نگاشته های صریح شیعی و وجود شاعری شیعی در دربار آنها که قصاید اهدایی و مناسبتی فراوانی از او برجاست از شواهد و ادله تشیع رسمی دولت عیونی است.
۲۰.

بررسی و نقد دیدگاه های تبیینی تاریخ تشیع بر اساس نظریه رهبری کاریزمایی

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تاریخ تشیع جانشینی پیامبر رهبری کاریزمایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۴ تعداد دانلود : ۱۰۳
دوره شکل گیری (Formative Period) تاریخ تشیع از رهیافت های (approach) گوناگونی مورد تفسیر و تحلیل قرار گرفته است. یکی از این رهیافت ها نظریه «رهبری کاریزمایی» است. مطابق این رویکرد شیعیان آن گروه از مسلمانان هستند که بر خلاف اهل سنت، وجهه کاریزماتیک پیامبر را در امامان خویش تداوم یافته دیدند. در این نوشتار ابتدا نظریه ماکس وبر در زمینه ماهیت رهبری کاریزمایی تبیین می گردد. سپس نظر چند تن از اندیشمندانی که با این چارچوب، تاریخ تشیع را تحلیل کرده اند ارزیابی شده و کاستی های آن روشن می شود.