سعید حلاجی مفرد

توابین، از قیام های شیعی بود که به هدف خون خواهی سید الشهداء و احقاق حق اهل بیت انجام گرفت. امام سجاد7 سخنی در تأیید یا رد آن قیام نگفته است. بررسی نگرش حضرت به این قیام در شناخت مکتب تشیع مهم است. تفکیک سه مقوله همراهی، تأیید و رضایت در شناخت موضع حضرت در این باره ضروری است. این مقاله با واکاوی دو فرضیه رضایت و عدم رضایت حضرت (با فرض مخالفت با اصل قیام یا عدم شایستگی توابین) به دنبال پاسخ به این سؤال است که چرا ایشان سخنی در تأیید یا رد این قیام ابراز نداشته اند؟ پژوهش حاضر با استفاده از منابع معتبر تاریخی و روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اهداف، رهبران، نیروی انسانی و راهبرد نظامی قیام توابین پرداخته است. در این راستا با واکاوی سیره و کلام امام حول محورهای جهاد، تقیه و رویکردهای سیاسی و دینی حضرت، عوامل محتمل در اتخاذ رویه سکوت توسط حضرت را مورد بررسی قرار داده و تقویت روحیه سیاسی شیعیان و نیز تغییر اولویت خط امامت از رهبری سیاسی به «مرجعیت دینی» را مهم ترین عامل اتخاذ رویه سکوت در قبال قیام های شیعی می داند.

عصر ارتباطات، علی رغم کارکردهای مثبت، زیر سلطه رسانه ای غرب به خصوص در دو دهه اخیر، تأثیرات محسوسی بر فرهنگ و هویت ملی و دینی جامعه گذاشته که باتوجه به اهمیت درون مایه های مخاطب محوری، تجدیدنظر در برنامه آموزشی معارف به خصوص درس تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی را طلب می کند. مقاله پیشِ رو به دنبال پاسخ به این سؤال است که باتوجه به میزان و نوع تأثّر مخاطب دانشجو از بحران هویت ناشی از تحولات عصر ارتباطات، کتاب درسی تاریخ و تمدن اسلامی در راستای تأمین نیازهای مخاطب و جامعه، چه اولویت هایی را در هدف گذاری آموزشی باید موردِتوجه قرار دهد؟ رویکرد عرضی و مقایسه ای به تاریخ، هدف گذاری نقد تمدن غرب، تقویت باورهای دینی با نگاه کارکردی به گزاره های اسلام، اولویت پاسخ به شبهات، پیوند بیشتر هویت ایرانی و اسلامی و ایجاد قدرتِ تحلیل در مخاطب، مهم ترین رسالت های این درس است. این تحقیق، ضمن گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و تکیه بر داده های آماری پژوهش های گذشته، با روش توصیفی_تحلیلی به بایسته های اولویت بندی اهداف ین کتاب درسی در دانشگاه می پردازد.

تقیّه، به معنای پرهیز از افتادن به دام خطر و مهلکه، از مهم ترین عوامل حفظ مکتب تشیع در طول تاریخ است. پس از واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع)، امام سجاد(ع) (امامت: 61 95ق) به ناچار رویه تقیّه را به عنوان بهترین روش سیاسی در پیش گرفت. امامان بعدی شیعه نیز با بهره گیری از این روش برای حفظ امامت و هویت تشیع، آن را به کار گرفتند. حوادث و فتنه هایی که در این برهه از تاریخ امامت رخ نمود، از پیچیده ترین و خطرناک ترین بحران هایی بود که هرکدام موضوع اتخاذ مواضعی هوشمندانه را می طلبید و هر اشتباهی می توانست تداوم امامت و بازسازی جامعه شیعه را که امام سجاد(ع) در پی آن بود، با خطرات بزرگی مواجه کند.این پژوهش، در پی پاسخ به این مسئله است که امام سجاد(ع) با روش تقیّه چگونه توانست در یکی از این مقاطع بحرانی، یعنی واقعه حرّه، خود و جامعه شیعه را به سلامت برهاند؟ یافته های پژوهش، نشانگر آن است که امام سجاد(ع) با چشم پوشی مقطعی از مظالم امویان، مانع از آن شدند تا دشمنی دیگر، همچون آل زبیر بر اهل بیت(ع) و شیعیان مسلط گردد.