فیلترهای جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۴۱ تا ۲۶۰ مورد از کل ۱٬۹۱۱ مورد.
حوزههای تخصصی:
ازدهر الشعر العربی بخراسان فی القرنین الرابع والخامس الهجریین ویمتاز فن الهجاء بین الفنون الشعریه التی راجت عند الشعراء فیها. تناول الشعراء الهجاء بأنواعه المختلفه فی خراسان لکن هجاء المدن والأقالیم ظاهره شعریه أکثر الشعراء منه لأسباب مختلفه کما أورثوا لنا فی طیاته بوصفهم ألسنه الدهر تاریخاً شعریاً عن خراسان وما تتصل بها من أخبار قلّما نجدها فی الکتب التاریخیه مما یستحق النظر والتأمل. ذکر الثعالبی والباخرزی فی موسوعتیهما یتیمه الدهر فی محاسن أهل العصر ودمیه القصر وعصره أهل العصر من أشعار الشعراء بخراسان عدداً وفیراً فی هجاء المدن والأقالیم أکثره فی شکل مقطوعات قصیره تُظهر لنا جوانب من حیاتهم الأدبیه والثقافیه؛ الأمر الذی یحتاج إلی بحث علمی یشرح لنا بواعث هذا اللون من الهجاء ویتیح لنا التعرف علی تراثنا الثقافی؛ ومن ثم تهدف هذه المقاله إلی تناول البواعث التی سببت ظهور هذا اللون من الهجاء إلی جانب سائر أنواع الهجاء فی الشعر العربی بخراسان معتمده المنهج الوصفی _ التحلیلی. وتوصّل البحث إلی أنّ النتائج أن الأسباب فی هذا الصدد هی مناخ المدینه أوالإقلیم، وشعور الشاعر بالغربه، وظلم عمال الدوله، والفسق والفجور، ووجود القاذورات والروائح الکریهه، ومعاناه الشاعر وغضبه من أهل المدینه، وبخل أهل المدینه.کما تبیّن لنا أن هجاء الشعراء للمدن والأقالیم کان غالباً بدافع شخصی، أی أنه کان قائماً على تجربه شخصیه مزعجه، وتبعا لذلک لم یقصدوا الشعراء من وراء الهجاء إلا السخریه والتدمیر.
دور استبدال الجمله في تماسک رساله المعاش والمعاد للجاحظ؛ علی أساس نظریه هالیدای وحسن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۹
141 - 158
حوزههای تخصصی:
الاستبدال فی النص معناه تعویض واستبدال عنصر لغوی بعنصر لغوی آخر. یقسم هالیدای وحسن الاستبدال إلى ثلاثه أقسام، هی: الاستبدال الاسمی، والاستبدال الفعلی، والاستبدال القولی؛ کما أنهما یقسمان الاستبدال القولی إلى ثلاثه أقسام وهی: استبدال الخطاب المنقول، الإحاله باسم الإشاره والإحاله المشترطه وبما أن الاستبدال کعنصر هام من عناصر الانسجام النصی قد أدى إلى خلق التناسق فی رساله المعاش والمعاد؛ فإننا تطرقنا إلى دراسه دور الاستبدال فی التناسق النصی فی هذه الرساله على أساس نظریه هالیدای وحسن وذلک فی منهج وصفی-تحلیلی-إحصائی. وعلیه فإنّ نتائج هذا البحث تشیر إلى أنّ للاستبدال القولی دور أهم من بین أقسام الاستبدال وکذلک بین سائر أدوات الاتساق فی رساله "المعاش والمعاد" کما أن الاستبدال عبر الخطاب المنقول، له دور أهم من بین أقسام الاستبدال القولی؛ ففی هذا النوع من الاستبدال یراجع المؤلف فی استبدال الجمل، أسلوبه فی النص وکذلک سیاق النص؛ کما أننا نشاهد نوعاً آخر من الاستبدال القولی وهو الإحاله باسم الإشاره؛ یعنی عن طریق استبدال اسمی الإشاره "هذا" و"ذلک" عن الجمل التی سبقتهما وهذا أسفر عن تناسق النص والانسجام بین الجمل إلى جانب اتقاء التکرار المملّ فی النص وکذلک التعبیر بالإیجاز. وفی الاستبدال القولی من الإحاله المشترطه قد ذُکرت جمل لتکون مفسره لما قبلها وتسفر هکذا عن انسجام النص وتناسقه. فی الاستبدال المفسر یجد المؤلف تفسیراً للجمل السابقه عن طریق الأفعال والظروف التفسیریه وهکذا یخلق علاقه بین جملات النص، فإن هذا النوع من الاستبدال هو استخدم للاستدلال وکذلک للتعبیر عن المساوات. کما أن الجمل الاستبدالیه قد رافقت الإقناع والاستدلال فی رساله المعاش والمعاد وهذا ما لعب دوراً هاماً فی الاتساق الدلالی فی النص.
سيمياء الحيوان في القرآن الكريم قصّة بني إسرائيل نموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش در زبان و ادبیات عربی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲۹
193 - 204
حوزههای تخصصی:
یمتاز القرآن الکریم بنصّ أدبی تشعّ مفرداته بدلالات سیمائیه، حیث یتلقی منها المتلقی ما یتلاءم ونسبه جهوده ومعرفته فی استخراج تلک الدلالات السیمیائیه والإیحائیه ضمن نسق موحَّد من المعانی والمفاهیم التی تُکوِّن الفکره الأساسیه فی کلّ موقف قرآنی. فنجد کلّ مفرده فیه تحظی بدلالات إیحائیه متستره خلف المعانی الظاهره للمفرده ونلتمس ترابطاً بین تلک الدلالات المتنوعه للمفرده القرآنیه التی تتضح ضمن سیاقها القرآنی. هذا، وتعتبر الدراسه السیمیائیه مضماراً فاعلاً فی الکشف عن الدلالات المتستره فی النص القرآنی الذی یحفل بمعان جزئیه تتکامل فی سیاق متناسق یتلقیها القارئ منها معنی ومفهوماً کامل الملامح یعبر عن فکره مرکزیه یتمحور علیها النص القرآنی. بناء علی ذلک، یسعی هذا البحث إلی دراسه ما دلّ علی الحیوان فی قصه بنی إسرائیل من المفردات والألفاظ القرآنیه، لنبین ما حفلت به من دلالات سیمیائیه؛ وذلک علی أساس المنهج الوصفی التحلیلی، وبالاعتماد علی مراجعه آراء المفسرین للقرآن الکریم. وقد کشفت الدراسه عن هذه الدلالات السیمیائیه لألفاظ الحیوان فی قصه بنی إسرائیل، وکانت دلالات تُوثِّقها علاقه تظهر بین ما لتلک الألفاظ من معان لغویه أولیه وبین ما للقصه من فکره محوریه أساسیه؛ فنجد بین المعنی اللغوی والإیحائی انسجاماً وترابطاً یقع ضمن إطار من سیاق النص القرآنی فی کلّ موقف وحدث من القصه. وعلی هذا الأساس، وجدنا أنّ ألفاظ الحیوان فی قصه بنی إسرائیل تدلّ علی دلالات سیمیائیه تمثلت فی التبیین والکشف عن الحقائق، والاستعجال والتسرع، والإحیاء والنشور، والتفجیر والتفجر لشق الطریق، والمخادعه والمحایله، والغفله والنسیان، وهی دلالات ذات صله بکلّ موقف من مواقف القصه، کما هی دلالات لا یتبینها المتلقی مباشره، بل بعد تمعن فی نظام مترابط بین المعانی اللغویه وما یرتبط بفکره النص والموقف القرآنی.
عناصر الإیقاع ودلالاتها في المجموعه الشعریّه الکامله للشاعر السید حیدر الحليّ (مراثی آل البیت علیهم السلام أنموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
ظهر أثر واقعه الطف واستشهاد الإمام الحسین علیه السلام وأصحابه وما حلّ بأهل البیت علیهم السّلام من الاضطهاد والقتل وهتک حرمتهم فی الفنون الأدبیه، حیث نجد أروع المراثی فی تسجیل هذه الأحداث والمأساه العظیمه؛ والسید حیدر الحلی شاعر شیعی قد عبرّ عن هذه المأساه العظیمه فی دیوانه، حیث شکّلت المراثی قسماً أساسیاً وموضوعاً رئیساً من أشعاره وتحتاج إلى بحث عمیق من حیث الأسلوب و سیاق الشعر؛ من هنا هدف هذا البحث إلی دراسه عناصر الإیقاع ودلالاتها فی مراثی السید حیدر الحلّی، حیث تمثّلت فی المستویین الخارجی والداخلی؛ وما توصّلت إلیه الدراسه هو أنّ البحر الطویل، والبحور المرکبه والبحور الکامله أکثر تردداً فی المراثی؛ والشاعر استطاع أن یخرج من بحر واحد أنغاماً موسیقیه مختلفه بتنوّع عواطفه وأحاسیسه. وقد شکلت القافیه المطلقه حضوراً کاملاً فی المراثی فقد لجأ الشاعر إلی توظیف هذا النوع من القافیه لرغبته فی إیصال صوته إلی المتلقّی بأکبر قدر من الوضوح؛ وإن أسلوب التکرار فی المراثی جاء منسجماً مع الحاله النفسیه التی یمرّ بها الشاعر کما یناسب المعنی الذی یسعی إلى تقدیمه؛ ویشکل التجنیس غیر التام والتجنیس الاشتقاقی حضوراً واسعاً قیاساً إلی التجنیس التام ویعزی ذل ک إلی الجهود التی بذلها الشاعر فی تقریب المفهوم والمعنی المراد إلی ذهن المتلقی قیاساً إلی التجنیس التام الذی یخلق نوعاً من الغموض فی تقریب المعنی.
دراسه میزات روایات المراهقین للدّفاع المقدّس (داوود غفارزادگان، محمدرضا بایرامی)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
دراسات الادب المعاصر سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۷
116 - 138
حوزههای تخصصی:
اهتمَّ کتَّاب الدّفاع المقدّس بکتابه القصص والرّوایات لفئه المراهقین والنّاشئه؛ لما لهذه الفئه من أهمیّهٍ کبیرهٍ ودورٍ أساسیّ فی المجتمع ولاسیّما فی أثناء الحرب، فعدُّوا الرّوایهَ الموجّههَ للمراهقین منبراً لنقل أفکارهم وإیصالِ رسائلهم إلى القرّاء. قد حاولوا فیها توثیق أحداث الحرب العراقیه الإیرانیه المفروضه، وما رافقها من تضحیاتِ الإیرانیّین المادّیّه والمعنویّه فی سبیلِ الدّفاع عن الوطن، وما خلّفته من آثار سلبیّهٍ نفسیّهٍ ومادیّهٍ حلّت بمن فقدوا أحبّتهم أو منازلهم أو بمن أُصیبوا بإعاقهٍ جسدیهٍ دائمه، وما طرأ على حیاتِهم من تغیّراتٍ بعد کلّ هذه النّکبات والمصائب. عالج الکتّابُ هذه القضایا مرکّزینَ على الجوانب الأخلاقیّه، وعلیه تستهدف هذه المقاله دراسه میزات روایات المراهقین للدّفاع المقدس من النّاحیه الأخلاقیه استناداً إلى أعمال محمد رضا بایرامی (دود پشت تپه، پل معلق وسایه ملخ) وداوود غفارزادگان (شب أیوب وآواز نیمه شب) وذلک باستخدام المنهج التّحلیلیّ الوصفیّ. أظهرَتِ النّتائج أنّ المؤلّفَین کلیهما شجّعا القارِئَ على أن یتحلّى بقیمتینِ أخلاقیّتَین مهمّتین؛ أُولاهُما حبّ الوطن والتّضحیه فی سبیل الدّفاع عنه، أمّا الأُخرى فهیَ الأمل؛ لأنَّ الحلّ الأمثل للحرب یتجلّى فی الدفاع عن الوطن والتّضحیه فی سبیله، أمّا الأمل فهو الحلّ الأمثل لآثار الحرب النّفسیّه؛ لذا فإنَّ المؤلّفَینِ أظهرا ضرورهَ أن یتقبّلَ الإنسانُ الظّروفَ الجدیده وأن یواصلَ حیاته بأفکارٍ إیجابیّه وروحٍ قویّه مهما واجهَ مِن ألمٍ وضعف، ومهما عانى مِن یأسٍ وإحباط، فالیأس والضعف هما الخساره الحقیقیّه، والفشل الوحید.
بررسی نحوی خطاهای سجاوندی در انواع شش گانه وقف در کتاب «علل الوقوف»
حوزههای تخصصی:
علم وقف و ابتدا، شاخه ای از علم قرائت است که دانشمندان علوم اسلامی از دیرباز به آن توجه داشته و تألیفات مهمی درباره آن نگاشته اند. در بعضی از این تألیفات تنها قوانین کلی وقف و ابتدا بیان شده و در بعضی دیگر علاوه بر آن، مواضع وقف را در کل قرآن کریم مشخص کرده اند. یکی از این تألیفات، کتاب «علل الوقوف»، اثر محمدبن طیفور سجاوندی است. او در این کتاب، شش نوع وقف را معرفی، و با توجه به آنْ مواضع وقف را در کل قرآن کریم تعیین کرده است. بیشتر مصادیقی که او بیان نموده، با معیارهای تعیین شده و نیز اعراب عبارات منطبق است، ولی گاهی نیز انطباق ندارد. ازآنجاکه بسیاری از قاریان قرآن کریم وقف و ابتدای خویش را بر اساس این مواضع اقدام می کنند، تبیین مواضعی که با معیارها و اعراب عبارات مطابقت ندارد، ضروری است تا قاری از وقف های نادرست بپرهیزند. ازاین رو در این مقاله کوشش شده است که با توجه به معیارهای سجاوندی و نیز اعراب عباراتِ بعد از مواضع وقف و با روش تحلیلی انتقادی به بررسی نمونه وار این موارد پرداخته شود. از این بررسی به دست می آید که سجاوندی گاهی در تعیین مواضع وقف دچار خطا شده است که همه انواع وقف های او را شامل می شود.
دراسة مقارنة لمبادئ فن الحکم في حکومة القراخطائية وآل مظفر (بناء على الشؤون السياسية والثقافية)(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
دراسات الادب المعاصر سال ۱۵ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۶۰
70 - 97
حوزههای تخصصی:
الهدف من البحث الحالی هو دراسه مقارنه للتعرف على المبادئ فن الحکم فی حکم القراخطائیین وآل مظفر بناءً على الشؤون السیاسیه والثقافیه. تم استخدام منهج تحلیلی - تاریخی لهذا البحث. تظهر نتائج البحث ما یلی: قبل تشکیل الحکومه المحلیه، تعتبران جزئین من هیکلیه الحکومات السابقه مثل السلاله الغزنویه، الخوارزمشاهات والدَّولَه الإلخَانِیَّه ومن خلال تسربهما فی بنیه السیاسیه لهذه الحکومات، وبتقلیدهما للبنیه السیاسیه للحکومات المذکوره، کان لدیهما هیکل سیاسی من النوع الملکی قائم على الاستبداد ومن الناحیه النظریه، یمکن النظر فی جهودهما من أجل الحصول على أسس الشرعیه فی إطار نظریه الملکیه والخلافه الإسلامیه. هناک محاوله لتعرف مبادئ فن الحکم فی هاتین الحکومتین من خلال الاعتماد على وثائق ومصادر المکتبیه. تشیر نتائج البحث إلى أن الحکومتین حاولتا الحفاظ على العلاقات السیاسیه والدینیه مع حکومات المجاوره والخلفاء العباسیین فی البعد السیاسی والشرعیه الدینیه لحکومتهما. ومن وجهه نظر ثقافیه، أصبحت کرمان واحده من مراکز العلوم والأدب والعماره بعد إنشاء القراخاطئیین الأمن النسبی. وفیما یتعلق بالأداء الثقافی لآل مظفر، یمکن أن نذکر إحیاء الدوله الإیرانیه، وإحیاء الوحده الإسلامیه، وإرساء أسس الدین الشیعی وانتشاره فی إیران.
راهبردهای فراخوانی شخصیت جمیله بوحیرد در گفتمان های سیاسی شعر معاصر عربی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
زبان و ادبیات عربی تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۳
22 - 1
حوزههای تخصصی:
مبارزه در راه عقیده و تلاش برای آزادی و دستیابی به عدالت اجتماعی، ازجمله بن مایه های اساسی شعر شاعران معاصر عربی است. یکی از شگردهایی که شاعران برای ترسیم خواسته ها و رؤیاهای خود به آن تمایل نشان داده اند، بهره گیری از چهره های مبارز و الگوپذیری از آن ها در متن شعری است. در میان شخصیت های دخالت داده شده در شعر معاصر عربی، «جمیله بوحیرد» یکی از شخصیت های مهم و تأثیرگذار الجزائر به علت داشتن تجربه مبارزاتی با استعمار فرانسه و تحمل شکنجه و رنج های طولانی در زندان ها، به عنوان الگویی مناسب، موردتوجه شاعران قرارگرفته و با دلالت های مختلف، حجم انبوهی از گفتمان های سیاسی شاعران را به خود اختصاص داده است. برخی از آن شاعران همچون نازک الملائکه، عبدالمعطی حجازی، بدرشاکر السیاب، نزار قبانی و عبدالوهاب البیاتی تمرکز ویژه ای بر این شخصیت نمودند و تلاش کردند با کاربست راهبردهای مختلف، از رهگذر این چهره، مفاهیم متعدد ذهنی خود را به صورت ملموس و عینی برای مخاطبان ترسیم نمایند. در پرتو حضور پررنگ و محوری چهره یادشده در گفتمان شعری شاعران و بار معنایی ای که بر دوش می کشد، پژوهش حاضر می کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی-تحلیلی، از راهبردهای فراخوانی این شخصیت، میزان حضور و نحوه دخالت دهی وی در شعر شاعران یادشده پرده بردارد و به تحلیل گفتمان و تشریح دلالت های این شخصیت در متن شعری آنان بپردازد تا گامی در فهم دقیق تر شعر معاصر برداشته باشد. نتایج تحقیق حکایت از این دارد که جمیله بوحیرد به عنوان یک الگو و کنشگر فعال، در گفتمان های سیاسی در زمینه استعمارستیزی و بازستانی هویت از دست رفته، در بستر شعر شاعران مورد مطالعه ایفای نقش داشته است. در فرایند مفهوم سازی، حضور این چهره در سروده ها به صورت محوری بوده و در راستای کاهش فاصله عاطفی با او، به نام وی در آن متون تصریح شده است.
المجتمع النسائی العمانی بین التقلید والحداثه فی روایه "سیدات القمر" لجوخه الحارثی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
دراسات الادب المعاصر سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۷
198 - 213
حوزههای تخصصی:
قد عولجت القضایا الاجتماعیه والثقافیه والتاریخیه والسیاسیه فی الأدب المعاصر العربی، ومنها قضیه الصراع بین التقلید والحداثه. وتعد الروایه، من بین الأنواع الأدبیه، خیر ممثل لدارسه هذه القضایا. وإحدى هذه الروایات هی روایه "سیدات القمر" لجوخه الحارثی، وهی تنضم إلی الروایات الواقعیه - الاجتماعیه والتاریخیه التی تُصوَّر فیها حیاه الشخصیات بشکل رائع فی مداری التقلید والحداثه. تصف الروائیه المجتمع العمانی فی انتقاله من نظام تقلیدی إلى نظام حدیث قائم على تصویر عائلات من بینها شخصیات تقبل هذه الحداثه (خوله، لندن، نجیه) وتمثل عقلیه الحداثه وسلوکها، وشخصیات تبقى علی أفکارها التقلیدیه وهی لم ترحب بالحداثه (سالمه، عنکبوته، ظریفه). یتناول هذا البحث وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی مواجهه الشخصیات النسائیه فی اختیار الزواج واسم الطفل ومکان الولاده والتسامح مع الزوج أو الطلاق وإلخ. تشیر نتائج الدراسه إلى أنه کانت تهیمن علی عُمان القدیمه التقالید المهیمنه والنظام الأبوی، وهی قضیه تلاشت فی عمان الحدیثه والمتطوره. تختلف ثقافه النساء ومعتقداتها وأخلاقها فی المجتمع العمانی التقلیدی اختلافاً کبیراً عن ثقافه النساء ومعتقداتها فی المجتمع الذی تراه عمان الحدیثه. علاوه علی أن فردیه المجتمع الحدیث قد طغت على المجتمع التقلیدی وأحسّ الإنسان الحدیث فی المجتمع العمانی بالهویه الفردیه واستقلال الشخصیه.
معناشناسی اصول چهارگانه گرایس در رمان ساعت بغداد شهد الراوی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
زبان و ادبیات عربی زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵
96 - 111
حوزههای تخصصی:
ادبیات از نقض ارتباط ها و هنجارگریزی ها شکل می گیرد و ساختار روایت و القا گفتمان آثار روایی تا حدود زیادی وابسته به همین هنجارگریزی ها و خروج از معیارهاست. در همین راستا و برای بررسی بخشی از این آشنایی زدایی ها، نظریه «اصول همکاری» از جانب محقق زبان شناس و فیلسوف بریتانیایی «هربرت پل گرایس» (1913- 1988) مورد اهتمام است؛ او در نظریه خود از چهار اصل «کمیّت»، «کیفیت»، «ارتباط» و «روش» سخن می گوید که گوینده ملزم به رعایت آن در گفتار و نوشتار است. با این وجود عدم رعایت این موارد در متن نشانگر ضعف و خروج اثر از دایره ادبیت نیست؛ بلکه به نظر گرایس در این صورت معانی ضمنی و تلویحی را به ارمغان دارد که کشف و بررسی آنها برای شناخت و نقد گفتمان و بن مایه های اثر ، مؤثر و کارا است. این مقاله با اتکاء بر روش توصیفی – تحلیلی و با کاربست این نظریه بر روی رمان «ساعت بغداد» (2016) شهد الراوی سعی می کند معانی پنهان و لایه ای زیرین گفتمانی و معنایی اثر را کشف و بررسی کند. مقاله ساعت بغداد از شهد الراوی، نویسنده زن جوان عراقی، پیرامون موضوع جنگ و اشغال در دهه های اخیر در عراق به نگارش درآمده و نویسنده با دغدغه های اجتماعی و سیاسی، زندگی شهروندان زن جامعه خویش را بازگو می کند. نتایج پژوهش نشان می دهد نویسنده هر کدام از این چهار اصل را در مقاطعی از رمان برای تجسم دقیق گفتمان جنگ و شخصیت پردازی کارآمد از دختران عراقی درگیر اشغال عراق بعد از سال 2003 نقض کرده است.
تجلیات الحجاج الاستدلالی المباشر فی خطابات السیّد حسن نصر الله (عام 2000 م حتی 2003 م أنموذجاً)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
إنّ الاستدال هو من آلیات الإقناع لکلّ خطیب وترتبط عملیه الاستدلال ارتباطًا وثیقًا باللغه ویستعمل الاستدلال المباشر فی القضایا التی لا یُمنع من استعماله فیها أی مانع، ویعدّ أوضح؛ ویستعمل الاستدلال المباشر فی کل مجال لا نلجأ فیه إلى استعمال الاستدلال غیر المباشر. الاستدلال المباشر له ثلاث طرائق، هی: الاستقراء، والقیاس، والتمثیل. یهدف الخطاب السیاسی إِلى الإِقناع، ولذلک یحاول الخطیب أن یقدم أفکاره بربط منطقی قائم على منظومه فکریه تحمل کثیرًا من المفاهیم والدلالات التی تساعد الفرد على فهم جوانب الواقع السیاسی والاجتماعی. فقد اعتمد الباحثون فی دراستهم هذه على المنهج الوصفی والتحلیلی إذ یقوم على استقراء أنواع الاستدلال المباشر فی خطب السیّد حسن نصرالله ومن ثم تحلیلها وتبیین أغراضها. یتطرق هذا البحث إلی ثلاثه محاور: حضور الاستدلال الاستقرائی فی خطب السید نصر الله، وحضور الاستدلال القیاسی فی خطبه ثمّ دراسه الاستدلال التمثیلی فیها. أظهرت دراسه خطاب السید نصر الله أنّه استخدم منهجاً علمیاً فی مقاربته الأحداث فی لبنان والمنطقه، یقوم على الاستدلال من خلال استقراء الوقائع، وترتیبها وتنظیمها، ثم یقیس علیها قیاساً منطقیاً، من مقدمه أولى، ومقدمه ثانیه، ونتیجه القیاس؛ أما الاستدلال التمثیلی، فینطلق من أمثله متشابهه، لکشف الحقائق، وتنمیه المعارف وإظهار العلاقه بین العله والمعلول؛ ویهدف السید حسن نصر الله حین ینطلق من المسلمات الى إعطاء مقدمات صحیحه للوصول الى نتائج صحیحه، وغایته فی ذلک إظهار أهمیه المقاومه فی لبنان، وفلسطین، ودور العدو الصهیونی والأمریکی فی الهیمنه على المنطقه، وأثر الشهاده فی العمل المقاوم، والارتباط بالنهج المحمدی الحسینی، ویستشرف المستقبل بتداعیاته، لینبّه الأمه، ویبث فیها روح التفاؤل، ویدعوها الى مقاومه کل ظالم لحقوقها.
مفهوم شناسی اسلوب تکرار و عدم تکرار موصول اسمی در قرآن کریم
حوزههای تخصصی:
قرآن کریم گاه موصول واحدی برای چند صله به کار می گیرد، همانند «الَّذِینَ کَفَرُوا وَکَذَّبُوا» و گاه نیز موصول را با حرف عاطفه تکرار می کند به مانند «الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا». دقیق بودن، اعجاز بیانی و الهی بودن زبان قرآن، اقتضا می کند که در پس هریک از این دو شیوه، معنایی خاص نهفته باشد. برخی مفسران در برداشت های تفسیری خود بین این دو روش فرقی نمی گذارند. برخی دیگر نیز گاه بین این اسلوب ها گسست می افکنند؛ بدین ترتیب مفسران در استظهارات تفسیری شان، نتوانسته اند تفاوت این دو اسلوب را به مثابه قاعده ای ثابت و فراگیر به کار ببندند. مسئله ای که در اینجا رخ می نماید این است که چگونه می توان معنای این اسلوب ها را به قاعده ای عام تبدیل کرد که بر همه آیات قرآن انطباق پذیر باشد. این مقاله به دنبال اثبات این فرضیه است که شیوه نخست (عدم تکرار موصول) همیشه بر وحدت ذات، و شیوه دوم (تکرار موصول با حرف عطف) همیشه بر تعدد و تغایر ذات دلالت می کند؛ البته قاعده انگاری این دو دلالت، با مشکلاتی روبه رو است که این مقاله با رویکرد بینارشته ای و با بهره جستن از روش تفسیری بلاغی این مشکلات را برطرف، و از قاعده انگاری این دلالت دفاع کرده است. این پژوهش با هدف ضابطه بخشی به فرایند اسلوب های موصولی قرآن کریم و با روش کتابخانه ای به انجام رسیده است.
ظاهره الالتفات فی الأحادیث القدسیه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
یمثل الالتفات خاصیه فنیه مهمه فی بناء الأسالیب التعبیریه العالیه؛ لأنه یورث الکلام أثراً فنیاً یوقد ذهن المتلقی وینبه إحساسه ومشاعره. لذا یجد العربی یقبل علیه ویستملحه؛ لأنه یحس بأن الکلام إذا نقل من أسلوب إلى أسلوب یکون آملاً باستدرار الإصغاء إلیه. ویحدث الالتفات تحولاً فی الأسلوب اللغوی، لیفید تنویعاً فی بناء الأسالیب الفنیه، ویوحی بکثیر من المعانی البلاغیه. وذلک بأن الأحادیث تجری علی لسان أفصح العرب وهو الرسول (ص) ، تذخر بالفصاحه والبلاغه. إذ نجدها تکثر من الالتفات بین الضمائر، لیصیب فی معانیه کمال الفصاحه والبیان، ویتنوع النبیّ (ص) فی خطابه حتى لا یضجر المخاطب. وینوع فی أسلوبه لیوسع فی کلامه، حتی یجعل المعنى المراد أبلغ وأفصح. وکان یحدث خصائص أسلوبیه فی الحدث والمعنى، فیعدل عن الفعل الماضی إلى المضارع لمقصد بلاغی وغرض فنی. کذلک خرج على مبدأ المطابقه النحویه بین الصفه والموصوف فی العدد والنوع، إذ کان یعمد فی تعبیره إلى إحداث تحول فی النسق النحوی لمقاصد بلاغیه. وهذه الدراسه تسعى إلى استجلاء خاصیه الالتفات فی الأحادیث القدسیه، معتمده المنهج التحلیلی الوصفی، ساعیا لإجابه هذه الأسئله کیف تجلی الالتفات فی الأحادیث القدسیه. ونتائج البحث تشیر إلی أن دوافع الالتفات فی الضمائر قد تکون متشابهه أو متکرره بین أقسامها المختلفه. فالالتفات فی ترکیب الفعلی فی السیاق النصیّ یؤدی إلی تشکیل تحولات ومتغیرات دلالیه جدیده.
تحلیل الخطاب النقدی للخطبه ال 25 من نهج البلاغه فی ضوء المربع الإیدیولوجی ل فان دایک(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
إنّ تقییم المستویات المختلفه للنصوص الدینیه القدیمه فی ضوء النظریات والنماذج الحدیثه یؤدّی إلى حیویه تلک النصوص وفهمها المتعمق، وینتهی إلى تنبّهات مستجده والکشف عن جمالیاتها الحدیثه. فتحلیل الخطاب النقدی کمقاربه مستحدثه یلعب دوراً بارزًا فی إزاحه الستار عن وجه إیدئولوجیه صاحب الخطاب. هذا وإنّ توین فان دایک، الذی یعدّ من المنظرین المتمیّزین فی تحلیل الخطاب النقدی، قدّم أنموذجه الموسوم ب «المربع الإیدیولوجی» لتحلیل الخطاب؛ فلمربعه الإیدیولوجی أربعه أضلاع حیث یؤکد على تضخیم إیجابیات الذات (أنا) وسلبیات الآخر، وتهوین سلبیات الذات وإیجابیات الآخر. فنظراً إلى طاقه هذا الأنموذج، یتعاطی البحث الحالی دراسه الخطبه ال 25 من نهج البلاغه من هذا المنظور بمنهجه الوصفی- التحلیلی واتجاه تحلیل الخطاب النقدیّ فی ضوء المربع الإیدیولوجی لفان دایک. فالدراسه هذه تدعونا إلی الاعتقاد بأنّ صاحب الکلام حاول القاء هذه الإیدئولوجیه بأنّه حقّ وحکومته ترمز إلى الصداقه وسلطه الحق، والحال أنّ بنی أمیه علی النقیض منه یقع فی عداد الکذب والبطلان؛ أما الکوفیون یتأرجحون بین الحق والباطل؛ فهذه المجموعه الرمادیه التی علی وشک الانضمام الکامل إلی فریق الباطل تعانی عدم الجداره، والوهن، والتفرقه، والسرقه والخیانه، فلا بد من تحذیرهم وإنقاذهم من الالتحاق المئوی بجبهه الباطل والسّواد المطلق. وبهذه العقلیه ومع الترکیز علی إیجابیات الذات وسلبیات الآخر وظّف صاحب الخطاب عدّه من الإستراجیات التی تساعده بشکل فنّی علی نقل المفاهیم المعنیه.
شاخصه های رویکرد صورت گرایی روسی در عیار الشعر ابن طباطبا(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
زبان و ادبیات عربی زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۵
20 - 40
حوزههای تخصصی:
ابن طباطبا، ناقد برجسته ادب عربی قرن چهارم هجری، در اثرش عیار الشعر شیوه ای متمایز را در پرداختن به نقد ادب عربی در قیاس با آثار ناقدان هم عصر و گذشتگان خود و حتی ناقدان پس از خود پی گرفته است. ابن طباطبا به طور خاص به شعر به عنوان صنعتی هنری پرداخته و ساختار و نظم شعری را محور اصلی بحث خویش قرار داده است، به گونه ای که از لا به لای گفته های وی می توان تفاوت ظریف میان گونه های متفاوت ادبی همچون نظم و نثر و شعر را استنباط کرد. حال از آنجایی که تمرکز ابن طباطبا بر صناعت شعری است و، از طرفی، برخی پژوهشگران بر این اعتقادند نقد قدیم عربی نقدی است صورت گرا، کوشیده ایم با استناد به آراء نقدی ابن طباطبا در عیار الشعر در چهار چوب اصول صورت گرایی روسی نشان دهیم چه میزان می توان ابن طباطبا را مشمول این حکم کلی دانست و وی را ناقدی با رویکرد صورت گرایی تلقی کرد. همچنین، چه میزان شواهد موجود در عیار الشعر این فرضیه را، که نقد ادبی عربی قدیم نقدی است صورت گرا، تقویت می کند. بنابر این، در این پژوهش آراء نقدی ابن طباطبا با استقراء شواهدی از کتاب عیار الشعر بر اساس شاخصه های اصلی رویکرد صورت گرایی روسی و با روش تحلیل محتوایی به بحث گذاشته شد. نتیجه پژوهش نشان داد ابن طباطبا در رأس ناقدانی قرار دارد که رویکردی صورت گرایی دارند و آراء نقدی وی این فرضیه را، که نقد قدیم عربی نقدی صورت گراست، بیش از پیش تقویت می کند.
عملیه فهم النص علی ضوء السیاق اللغویّ الممزوج بالمعیارعند الزمخشری فی سوره آل عمران «النحو نموذجا»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
إنّ المتتبّع لتاریخ الدراسات النقدیه ینتبه إلی أنّ الدراسات فی کلّ عصر تهدف إلی غایه معینه، وبما أنَّ الدراسات النقدیه القدیمه کانت فی معظمها لأغراض دینیه ؛ فالهدف الأساس منها یتحدّد فی المحافظه علی القرآن وفهمه بالدرجه الأولی ثم المحافظه علی لغته فلهذا نری عملیه فهم النص عند المعتزلیین بناءً علی أفکارهم المذهبیه لم تتخلّص فی العنایه بمستوی اللغه أو النظر إلی دلاله النص اللغویه من جهه کونها حقیقه لغویه فحسب، بل هی تفجیر مستمر من المعلومات القائمه علی اللغه التی لها دخل فی تمییز التفکیر المعیاریّ من سواه. والزمخشری الذی یترأس مذهب الاعتزال لا ترضیه المستویات اللغویه الظاهریه کسور رائد البنیویه بل یمیل إلی الإتیان بالأدلّه والبراهین. فبناءً علی ذلک تهدف هذه المقاله إلی أن تزیح السّتار عن رؤیه الزمخشری فی عملیه استخراج المعنی والإتیان بالشّواهد القرآنیه التی یقوم الزمخشری بتحدید الدلاله فیها مستعینا بالمعیاریه والوصفیه. فلهذا ینصبّ جُلّ اهتمام هذا البحث علی التفکیر الوصفیّ والمعیاریّ عند الزمخشری والإتیان بالشواهد منه بمعونه الشواهد النحویه فی تفسیر الکشاف(سورهآل عمران). والنتائج الحاصله تؤید صحه ما نحن فیه ، والتراکیب النحویه عنده تمتزج بالأدله النحویه والمعیار بحیث قد تؤدّی هذه الأدله إلی تحدید الدلاله القطعیه وقد تؤدّی إلی التعسّف.
دلالات التصریف القرآنی عند ابن الزبیر الغرناطی من خلال کتابه ملاک التأویل(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲۸
35 - 48
حوزههای تخصصی:
هذا البحث بعنوان دلالات التصریف القرآنی عند ابن الزبیر الغرناطی من خلال کتابه ملاک التأویل، أوردت فیه الدلالات المختلفه التی ذکرها ابن الزبیر الغرناطی فی کتابه، محاولا بذلک نفی التکرار عن الآیات المتشابهه، من خلال بیان ما تحمله من فروق دقیقه فی دلالاتها، متبعا المنهج الوصفی التحلیلی فی عرض وجهه نظر مؤلف الکتاب فی معرض دفاعه عن آیات القرآن الکریم المتشابهه. وقد بینا المنهج الذی سار علیه ابن الزبیر وقصده من تألیف کتابه، ثم ذکرنا ما اعتمد علیه من دلالات: اختصاص کل موضع بما فیه، واختلاف التعقیبات، واختلاف المقاصد، واختلاف العطف، ودلاله التقدیم والتأخیر، ودلاله التضعیف، والاختلاف فی الجمع، وزیاده حرف وخلوه فی آیه آخرى، والتعریف والتنکیر، والإجمال والتفصیل، والإیجاز والإطاله، ومناسبه الحال، ومناسبه النزول، ومراعاه ما بنیت علیه السوره، لنفی التکرار عن القرآن الکریم ویشیر إلى مدلولات التصریف القرآنی دون التصریح بذلک؛ ولعل أهمیه البحث تتأتى من أن موضوع التصریف فی القرآن لم یأخذ حقه من الاهتمام والتعریف فی الدراسات اللغویه على مستوى التنظیر والتطبیق، کما أن فیه رد على المشککین بکلام اللّٰه مدعین أنه لو من عند اللّٰه لم تتکرر آیاته. وقد خرج البحث بنتائج، أهمها أن التصریف لفظه قرآنیه ومنهج قرآنی کذلک اتخذه وسیله فی بیان معانیه، کما أن التصریف وجه من وجوه الإعجاز فی القرآن الکریم، ویکاد ابن الزبیر أول من أکمل جهود سابقیه فی هذا المضمار، من خلال ما أورده فی کتابه من دلالات تدحض آراء المشککین والطاعنین فی کتاب اللّٰه.
فاعلیه استخدام إستراتیجیات المراقبه الذاتیه فی الاستیعاب القرائی خاص بالمتعلمین الإیرانیین للغه العربیه(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲۸
177 - 190
حوزههای تخصصی:
الاستیعاب القرائی عملیات معقده تقوم على الأسلوب التفاعلی بین النص ومکوناته والقارئ ومهاراته، مما یشکل الأساس لتعلم أی لغه. بأن ضعف الطلاب فی هذه المهاره ربما یکون أساس إخفاقه فی المواد الأخرى، حیث لا یمکن لمتعلمی اللغه الأجنبیه عادهً أن یتحدثوا جیدا، إذا لم یقرؤوا ویفهموا جیدا؛ فیسعی البحث الحالی أن یستخدم إستراتیجیات صحیحه وتطبیقیه بدل الإستراتیجیات التقلیدیه والاعتیادیه لتعزیز وتحسین هذه المهاره. بما أن إستراتیجیات المراقبه الذاتیه (ما وراء المعرفیه) مهارات ینظم بها الطلاب أنشطه التعلم وتوفر القدره على التفکیر الواعی فی أداء المتعلم، فتمّ اختیار 34 طالبا للغه العربیه من المستوى المتوسط فی جامعه فرهنکیان بقم، بصوره متاحه وعن قصد، ثمّ حذفت الإضافات. هذه المقاله تقوم بتقییم أداء المتعلمین خلال الاختبار التمهیدی – التدخل – الاختبار النهائی للقراءه واستیعاب النص قبل وبعد التدخل التعلیمی مستخدمه المنهج الشبه التجریبی وعبر برنامج SPSS واختبار t المزدوج. تشیر نتائج هذا البحث إلى أنّ إستراتیجیات المراقبه الذاتیه لها دور خاص وإیجابی فی تحسین أداء المتعلمین فی قراءه واستیعاب النص العربی؛ لأن الطلاب یتعلمون إستراتیجیات التنظیم الذاتی وحلّ المشکلات ضمن تعزیز الثقه بالنفس، ویکتسبون المزید من القدره على تفکیک رموز المعلومات النصیه والترکیز علیها وحفظها بشکل صریح.
الدراسه المقارنه لوجهات النظر الوجودیه فی شعر شاملو و سهراب سبهری(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
دراسات الادب المعاصر سال ۱۵ بهار ۱۴۰۲ شماره ۵۷
1 - 12
حوزههای تخصصی:
در میان مکاتب فکری-فلسفی، فلسفه اگزیستانسیالیسم،بی گمان یکی از پرنفوذترین این مکاتب بوده که بر آراء افکار کسانی چون هدایت،آل احمد،فروید و...تاثیری عمیق گذاشت.احمد شاملو و سهراب سپهری از جمله کسانی بودند که در بخشی از دوران آفرینش ادبی شان از این اندیشه تاثیر پذیرفتند.تاثیر پذیری شاملو از فلسفه اگزیستانسیالیسم را می توان در اشکال زیر دانست:در حوزه فلسفی –محتوایی که شاملو بیشتر به اندیشه های سارتر چشم دارد،در حوزه سیاسی ،اندیشه های کامو کانون توجه اوست و در حوزه ادبی،نیز به علت نزدیکی آراءسارتر و کامو به یکدیگر شاملو اگر نه تاثیر پذیر،اما موافق با آراء آنان است. سهراب سپهری شاعری با تفکرات اگزیستانسیالیستی به معنای واقعی امروزی نبوده اما نظام هستی شناسی در آثار او بویژه در سراسر منظومه «صدای پای آب» در یافتنی است و تفکر او در این منظومه جنبه هستی شناسیک دارد،باور های مکاشفه ای سهراب باعث شده تا شالوده این منظومه او در دو قابلیت ،یعنی ، سطح بیرونی که توصیف طبیعت و عناصر آن است و سطح درونی و نهفته که بیان مفاهیم فلسفی و معرفت شناختی عناصر است،پدید آید. نگارنده در این پژوهش ، با مقایسه اشعاری فلسفی از شاملو و سهراب به این نتیجه رسیده که درون مایه های فلسفه اگزیستانسیالیستی با شدت و ضعف در شعر این دو شاعر دیده می شود.
دراسه نقدیه فی تعریب أشعار أحمد شاملو بناءً علی نظریه جیمس هولمز کتاب ترجمه مختارات من الشعر الفارسی الحدیث لمحمد نور الدین عبد المنعم أنموذجاً(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهش در زبان و ادبیات عربی بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲۸
191-206
حوزههای تخصصی:
کان أحمد شاملو شاعرا ومخرجا سینمائیا وصحفیا وباحثا ومترجما ومعجمیا وأحد أمناء جمعیه الکتاب الإیرانیین. تعود شهره شاملو من الأساس إلى ابتکاره فی الشعر الفارسی المعاصر وصیاغه نوع من الشعر یعرف بالشعر الحر أو الشعر الشاملوئی، والذی یعد حالیا أحد أهم أشکال الشعر السائد فی إیران، وهو تقلید للشعر الحر الفرنسی أو الشعر المنثور. وبما أنه کان رائدا للشعر الحر باللغه الفارسیه، فإن ترجمه أشعاره تتطلب معرفه تامه بهذا النوع من الشعر، وهذا إضافه إلى تمکّن الشاعر من اللغتین الفارسیه والعربیه. فإن هذه الدراسه تهدف عبر المنهج الوصفی التحلیلی واعتمادا على نظریه جیمس هولمز، إلى دراسه ونقد طریقه ترجمه محمد نور الدین عبد المنعم لبعض أشعار أحمد شاملو فی کتاب مختارات من الشعر الفارسی الحدیث، لتحدید مدی نجاح المترجم فی تعریبه. وتشیر نتائج الدراسه إلى أن المترجم یعتمد فی تعریبه إلی الأنواع الأربعه للترجمه، وفقا لنظریه هولمز، وأن بعض جهوده لم تکلل بالنجاح وأخطأ أحیانا فی فهم معانی المصطلحات ودلالات الرموز أو تحدید أرکان بعض الجمل.