لغت شناسی

مسئله این بحث، دست یابی به روشی قدم به قدم برای کشف معنای لغاتی است که در ادله فقهی به کار رفته اند. در این بحث، با روش کتابخانه ای، پس از ارائه مبانی و پیش فرض های اصولِ فقهی، مانند بررسی حجیت قول لغوی، ابتدا آسیب های محتمل در تحلیل لغوی برشمرده شده ، سپس 13 گام اصلیِ دارای ترتیب، برای تحلیل رَوِشمند و حجیت دارِ یک لغت عرضه گردیده است. منابع لغویِ لازم به ترتیب زمان معرفی شده اند، منابع پیرامونی مانند منابع مترادفات و متضادها، فروق اللغات، معانی مجازی، اصطلاحات، و روح معنایی نیز عرضه گردیده است و در هر قسمت، نمونه ای از عملکرد فقیهان در تحلیل لغت ارائه شده است.

دیوان مسعود سعد سلمان یکی از مهم ترین متن های تاریخ زبان و ادب فارسی است که از جنبه های گوناگون تاریخی و زبانی و لغوی سزاوار توجه و بررسی است. این متن گران سنگ با همه خطاهایی که در نقل و کتابت آن رخ داده است، سند استواری است که استادی و مهارت مسعود سعد سلمان را در به نظم درآوردن سخن فارسی و سرودن شعرهای اثرگذار نشان می دهد. دیوان مسعود سعد تاکنون بارها به چاپ رسیده است. بهترین تصحیح آن به همت محمد مهیار ده سال پیش منتشر شد و مورد توجه خوانندگان و پژوهشگران قرار گرفت. محمد مهیار پس از انتشاردادن این متن، جستجو در نسخه ها و سندهای دربردارنده سروده های مسعود سعد را کنار نگذاشت و با بررسی منابع جدید و مطالعه نقدها و بررسی های منتشرشده و نیز بازنگری در ضبط برخی از بیت ها، ویراست دیگری از دیوان موردنظر به دست داد. در ویراست جدید پاره ای از خطاها برطرف شده است و بر اساس جنگ ها و منابع جنبی تصحیح، بیت های تازه ای وارد متن شده. به نظر نگارنده، ویراست کنونی بهترین ویراست دیوان مسعود سعد است؛ اما برای بهبود کار و رسیدن به اصیل ترین شکل سروده های مسعود سعد همچنان می توان گام هایی برداشت و اصلاحاتی را اعمال کرد. آنچه در سطرهای زیر از نظر خوانندگان می گذرد، دربردارنده نکته ها و پیشنهادهایی است که در مطالعه اجمالی ویراست موردنظر به ذهن نگارنده رسیده است.

در حکایتی از باب دوم بوستان سعدی کلمه ای هست که در معتبرترین تصحیح ها به صورت «بگاه» ضبط شده و بیشتر شارحان بوستان معنای «به وقت» را برای آن در نظر گرفته اند. در مقاله حاضر، نویسنده نادرستی آن معنای رایج را با استناد به سخن شمس قیس رازی و شواهدی از متون منظوم و منثور کهن فارسی توضیح می دهد و دو معنای تازه برای آن کلمه پیشنهاد می کند که یکی از آنها بر تغییر ضبط «بگاه» مبتنی است.