روابط خارجی

یکی از بحث های مهم در مورد شکل گیری و گسترش تحولات منطقه خاورمیانه، نقش رسانه های جدید، اینترنت و شبکه های مجازی و اجتماعی در این تحولات است. تأثیر رسانه های ارتباطی و به ویژه شبکه های اجتماعی در اطلاع رسانی و گسترش سریع تحولات انقلابی در کشورهای منطقه انکارناپذیر است. رسانه، اینترنت و شبکه های اجتماعی، آگاهی را در بین اقشار مختلف کشورهای درگیر منطقه به ویژه قشر جوان بالا برده، توجه آنها را به آنچه در اطرافشان می گذشت جلب کرده و فرایند تحولات منطقه را تسهیل و تسریع نموده است. جهت دهی به افکار عمومی در شبکه های اجتماعی در دو مرحله صورت می گیرد: در مرحله نخست، شبکه سازی در فضای مجازی و در مرحله دوم شبکه سازی و مشارکت در فضای واقعی. بدین ترتیب همان گونه که شاهد بودیم، نقش اجتماع سازی شبکه های اجتماعی در برخی از کشورهای منطقه موجب ایجاد بحران شده و در کنار عوامل دیگر، زمینه را برای سقوط و اصلاحات سیاسی برخی از رژیم های منطقه فراهم آورد. مقاله حاضر ضمن بررسی ویژگی رسانه ها و شبکه های اجتماعی، نقش این رسانه ها و شبکه های اجتماعی را در جریان تحولات منطقه خاورمیانه مورد ارزیابی قرار می دهد.

اسرائیل از زمان به رسمیت شناخته شدنش توسط مصر و در بیش از نیمی از عمر خود به عنوان یک دولت، صمیمی ترین رابطه را در بین کشورهای همسایه خود با مصر داشته است. این روابط در دوران ریاست جمهوری مبارک، گسترش یافت. مصر به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای عربی خاورمیانه و جهان اسلام و تأثیر فکری و فرهنگی مهمی که بر دیگر کشورهای مسلمان دارد و با کنترل کانال سوئز که شاهراه دریایی اصلی برای تجارت بین شرق و غرب است، نقش مهمی در مناسبات منطقه ای و بین المللی ایفا می کند. تحولات داخلی کنونی در مصر و سرنگونی رژیم مبارک، نشانگر آغاز مرحله جدیدی در حیات سیاسی مصر است که ساختار و فضای سیاسی داخلی و احتمالاً جهت گیری های سیاست خارجی آن کشور را با دگرگونی هایی هرچند متفاوت روبه رو می کند. مقاله حاضر ضمن بررسی روابط مصر و اسرائیل از آغاز شکل گیری اسرائیل در سال 1948 تا زمان سقوط مبارک در چهار دوره تاریخی، به تجزیه وتحلیل تحولات داخلی مصر بر روابط مصر و اسرائیل پس از دوره مبارک خواهد پرداخت. پرسش اساسی پژوهش پیش رو این است که روابط مصر و اسرائیل پس از دوران مبارک و براساس تحولات داخلی به وجودآمده در مصر به کدام سمت می رود؟ بر همین اساس فرضیه اصلی پژوهش حاضر این است که مصر بعد از عبور از دوران گذار انقلابی و عادی شدن مناسبات داخلی و خارجی، به روابط خود با اسرائیل با تفاوت هایی جزئی نسبت به گذشته ادامه خواهد داد. در واقع در سطح دولت ـ دولت، کشور مصر و اسرائیل به رابطه خود ادامه خواهند داد، اما در سطح مردم ـ مردم هم جامعه مصر و هم جامعه اسرائیل، هر دو به این رابطة پرتنش بدبین خواهند بود.

نقش و اهمیت مردم در انقلاب اسلامی و ماهیت و اهدف فراملی آن باعث شده است دیپلماسی عمومی جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی جمهوری اسلامی بیابد. به گونه ای که در دوره های مختلف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بر ارتباط با مردم و ملت ها در صحنه روابط بین الملل تأکید شده است. با این وجود، در دوران اصول گرایی این تعامل به طرز چشمگیری گسترش یافته و دیپلماسی عمومی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. این مقاله در پی یافتن پاسخ این پرسش است که علل و عوامل افزایش نقش و جایگاه دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی دولت اصول گرای احمدی نژاد کدامند؟ پاسخ موقت به این پرسش، به عنوان فرضیه، آن است که ویژگی ها و علایق شخصی رئیس جمهور، افزایش نقش مردم در روابط بین الملل، ماهیت و اهداف فرهنگی و فراملی انقلاب اسلامی ایران، انقلاب در ارتباطات و اطلاعات، افزایش نقش بازیگران غیردولتی و تحول در ماهیت و گفتمان قدرت در روابط بین الملل، باعث افزایش جایگاه دیپلماسی عمومی در سیاست خارجی دولت اصول گرا شده است.

نظریه پردازان روابط بین الملل به مفهوم جهانی شدن به صورت روابط بین المللی اندیشیده اند بدون آنکه توجه داشته باشند که دنیای جهانی شده صرفاً رابطه بین «انسان با انسان» نیست و رابطه بین «انسان با محیط» و«محیط با محیط» در فهم ما از جهانی شدن نیز حائز اهمیت است. این معضل آنجایی بیشتر رخ می نماید که بدانیم به طورکلی در نگاه پژوهشگران به جهانی شدن، روندها و فرایندها دارای اشکال و محتوای ناقصی است که به «فراگیرنمایی» مفاهیمی تبدیل شده است که آن را به عنوان جهانی شدن معنا می کنیم. این پژوهش ضمن بررسی و نقد نظریه های مرتبط با جهانی شدن و به ویژه نگاه متفکران علم روابط بین الملل به آن، نواقص، کاستی ها و تقلیل گرایی های خودساخته را بررسی کرده و از برآیند چنین دیدگاهی به مفهومی نوین، تحت عنوان «نوجهانی شدن» دست می یابد.

هدف اصلی این مقاله تشریح چالش های منطقه ای فراروی تحقق دکترین ظهور مسالمت آمیز چین با تأکید بر معضلات ژئوپلیتیکی است. اعلام دکترین ظهور مسالمت آمیز در سال 2003 به مثابه راهبرد کلان سیاست خارجی چین با هدف از بین بردن «تصور تهدید» و ایجاد ثبات منطقه ای که پیش نیاز رشد و توسعه اقتصادی چین است، محور اصلی فعالیت های دیپلماتیک چین در آغاز هزاره جدید می باشد. این نوشتار با طرح این مسئله که چرا چالش های ژئوپلیتیک در سطح منطقه شرق آسیا مهم ترین مانع در برابر تحقق دکترین ظهور مسالمت آمیز و اهداف آن است با استفاده از روش تبیینی ـ تحلیلی، بر این نظر است که برخلاف چالش های ژئواکونومیک و ژئوکالچر که پاسخ چین برای مدیریت آنها مؤثر بوده، حوزه ژئوپلیتیک به لحاظ پیچیدگی و ارتباط با سیاست قدرت واجد بیشترین ظرفیت برای تقویت «تصور تهدید» از چین نزد کشورهای منطقه می باشد. تشریح «تصور تهدید» و دکترین ظهور مسالمت آمیز و اشاره به چالش های فراروی تحقق این دکترین به ویژه در حوزه ژئوپلیتیک، بخش های اصلی این نوشتار است.

روابط ایران با چین به گونه ای روزافزون در کلیت سیاست خارجی ایران اهمیت می یابد. با عنایت به این موضوع مقاله حاضر در پی تبیین متغیرهای شکل دهنده به این روابط است. به بیان دیگر پرسش کلیدی مقاله این است که چه متغیرهایی به روابط ایران و چین در وضعیت کنونی شکل می دهند؟ از نظر نویسنده، «برخی همپوشانی ها در سیاست خارجی دو کشور، مبادلات اقتصادی و نظامی و همکاری در حوزه انرژی، عوامل توسعه بخش روابط دو کشورند. از دیگر سو انتخاب استراتژیک چین و روابط همکاری جویانه این کشور با قدرت های غربی، عوامل محدودکننده این روابط به شمار می آیند». نویسنده معتقد است عوامل محدودکننده در سال های اخیر نقش مهم تری در شکل دهی به روابط سیاسی دو کشور ایفا کرده اند، به گونه ای که روابط سیاسی طرفین نسبت به گذشته محدود شده و روابط تجاری به عنوان مهم ترین حوزه همکاری های دو کشور مطرح شده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر بی ثباتی سیاسی خاورمیانه بر صنعت گردشگری ایران در دوره پس از 11 سپتامبر 2001 است. در این مطالعه با استفاده از روش توصیفی ـ پیمایشی به بررسی شاخص های بی ثباتی سیاسی و همبستگی این شاخص ها با شاخص های رکود صنعت گردشگری کشور پرداخته شده است. جامعه آماری پژوهش شامل اساتید رشته های علوم سیاسی، روابط بین الملل و گردشگری دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، علامه طباطبایی و تربیت مدرس بوده که 30 نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شده و حجم نمونه مورد آزمایش ما را تشکیل دادند. نتایج حاصل از تجزیه وتحلیل داده ها نشان داد که شاخص های اصلی «جنگ، تروریسم و بی ثباتی رژیم سیاسی» با شاخص های رکود «بازاریابی» صنعت گردشگری، دارای همبستگی در سطح معنی داری قابل قبول می باشند. با توجه به اینکه بازاریابی و به طور ویژه تبلیغات مقاصد ازجمله مهم ترین عناصر گردشگری است، می توان نتیجه گرفت، بی ثباتی های سیاسی به وجودآمده پس از 11 سپتامبر 2001 که به بروز جنگ و تروریسم و بی ثباتی رژیم های حاکم منطقه انجامید، به دلیل مخدوش کردن چهره مسلمانان منطقه و ایجاد تصویر منفی نسبت به کشور ما باعث رکود در رشد صنعت گردشگری کشور شده است.

روابط بین الملل در مقام یک رشته دانشگاهی که در سده بیستم، ظهور و توسعه یافته، غالباً در پی پاسخ به سؤال ها و رسیدگی به دغدغه هایی بوده که ریشه در تفکر و حیات مدرن بشر دارند. چیستی ریشه های جنگ و ناامنی بین المللی و چگونگی برقراری صلح و امنیت بین المللی، مهم ترین سؤال هایی هستند که جریان اصلی و مسلط نظریه های روابط بین الملل در پی پاسخ به آنها بوده است. عقلانیت فایده گرایانه و گرایش به روش های علمی ـ اثباتی از ویژگیهای کلیدی نظریه های جریان اصلی هستند؛ ویژگیهایی که عمیقاً ریشه در مدرنیته دارند؛ ازاین رو، مفروضات مدرنیته در شکل گیری و قوام یابی تئوری روابط بین الملل نقشی بسیار تعیین کننده دارند. در دهه های اخیر، طیف گسترده ای از محققان روابط بین الملل این رویکرد غالب در نظریه روابط بین الملل را به چالش کشیده اند؛ درحالیکه برخی شامل پست مدرن ها به نسبیگرایی محض کشیده شده اند، گروه دیگری شامل هواداران نظریه انتقادی برآنند که میتوان با بازبینی مدرنیته، قرائت اخلاقیتر و انسانیتری از آن ارائه داد و نظریه روابط بین الملل را از عقلانیت فایده گرایانه و ابزاری به سمت عقلانیت اخلاق گرایانه و عدالت خواهانه سوق داد.