مشروطه با پروژه ای ناتمام

نوشتار حاضر گفت‏وگویی است با دکتر عماد افروغ، که به مناسبت یکصدمین سال نهضت مشروطه صورت گرفته است. در این گفت‏وگو ابتدا بحث درباره شرایط تاریخی که منجر به نهضت مشروطه شد اشاره می‏شود و سپس زمینه‏های فکری پیدایش این نهضت مورد بررسی قرار می‏گیرد. ایشان روحانیت بیدار، مطلق العنان بودن سلاطین قاجار و جنگ روسیه با ایران و متعاقب آن شکست ایران را، از علل مهم شکل‏گیری نهضت مشروطه عنوان کرده و پیوند بین قدرت سیاسی و قدرت معنوی و دینی را از مهم‏ترین شاخصه‏های نهضت مشروطه می‏داند. در قسمت دیگری از این گفت‏وگو، مقایسه‏ای بین دوران حکومت قاجاریه و صفویه به عمل آمد و این نتیجه گرفته شد که، هرگاه علمای دینی بین حکمت و سیاست پیوند ایجاد کردند، باعث دگرگونی‏های فرهنگی و اجتماعی در عصر خویش شدند و دوران قاجاریه و مشروطه و همچنین دوران صفویه از این قبیل می‏باشد، اگر چه این دو دوره با هم فرق‏هایی هم داشته‏اند. در ادامه به نوع تلقی سران مشروطه اعم از روحانی و غیرروحانی به مفهوم و کارکردهای مشروطه اشاره شده و انحرافاتی که در نهضت مشروطه ایجاد شد مورد تحلیل قرار می‏گیرد.
وی به جریان سازان مشروطه و عدم فهم صحیح عده‏ای از آنها از مفهوم مشروطه و تفاسیر اجتهادی و روشن‏فکرانه و غرب گرایانه از آن اشاره کرده و اختلاف بین روشن‏فکران و علمای دینی و سرگردانی مردم را، از عوامل عقیم ماندن نهضت مشروطه دانسته است. وی انقلاب اسلامی را برآمده از آموزه‏های مشروطه دانسته و معتقد است که این انقلاب منظومه‏های اصلی فکری خود را از مشروطه گرفته و به خوبی از آن استفاده کرده است. ایشان معتقد است که: آفاتی که مشروطه را به انحراف کشاند، در کمین انقلاب ما نیز می‏باشد و بعضی از به اصطلاح روشن‏فکران می‏خواهند همان حرف‏های کهنه لیبرالیسم و دموکراسی و سکولاریسم غربی را وارد نهضت اسلامی ایران کنند و همان بلایی که بر سر مشروطه آمد بر سر این انقلاب نیز بیاورند. وی در پایان به عناصر تشکیل دهنده نهضت مشروطه اشاره کرده و آن‏را شاخصه‏های انقلاب اسلامی مقایسه می‏کند و عوامل اصلی انحراف مشروطیت را نیز مورد بازخوانی قرار می‏دهد.