آسیب شناسی تاریخی تحزب

در این مقاله به شکل‏گیری و خواستگاه احزاب و پارلمان‏ها اشاره شده است. احزاب سیاسی زاییده نظام‏های پارلمانی بوده و دارای چهار مؤلفه می‏باشد: 1. سازمان؛ 2. ایدئولوژی؛ 3. قانون‏مندی؛ 4. مبارزات سیاسی قانونمند برای رسیدن به قدرت. احزاب سیاسی امروزی با ظهور دولت‏های ملی و تشکیل پارلمان‏ها از قرون 18 و 19 در اروپا شکل گرفته که مبنای نزاع طبقاتی که دارد؛ بین دو قدرت پادشاهی و فئودلیته واقع شده است. مثلاً در انگلیس دو حزب: 1. ویگ محافظه‏کار وجود دارد که از انزاع در طبقه به وجود آمده: 1. بورژوا 2. فئودالیته توسعه صنعت عامل پیدایش: 1. سوسیالیسم 2. لیبرالیسم گردید.
کارکرد احزاب در جامعه: 1. زیر ساخت قدرت سیاسی 2. افزایش مشارکت سیاسی
در این مقاله ضمن بیان تأثیرپذیری ایران از غرب در پیدایش احزاب به تعدادی از آنها اشاره کرده:
1. فراموشخانه مبتکر آن، میرزا ملکم خان بوده (1274 ق) که وابستگی کامل به انگلیس داشته است؛ 2. مجمع آدمیت وابسته به بیگانگان که توسط عباسقلی آدمیت (1299 ق) تشکیل شده؛ 3. انجمن مخفی به پیشنهاد سید محمد طباطبایی به هدف بیداری مردم در امور سیاسی شکل تشکیل شد؛ 4. انجمن ملی با شصت عضو و با هدف زمینه‏سازی افکار و جامعه برای انقلاب مشروطه و ایجاد همکاری بین آیت‏اللّه‏ بهبهانی و طباطبایی توسط صور اسرافیل و دولت‏آبادی و ملک‏المتکلمین در سال (1322) تشکیل شد؛ 5 . حزب اجتماعیون عامیون؛ 6. مرکز غیبی تبریز کمیته سری و انقلابی بود، جهت حمایت از نمایندگان مجلس مشروطه؛ 7. احزاب محافظه‏کار اجتماعیون اعتدالیون و سوسیالیستی (دموکرات)؛ 8 . پس از این احزاب، دست راستی با ایدئولوژی لیبرال دموکراسی و محافظه‏کاری در مقابل ایدئولوژی سوسیالیستی به وجود آمد؛ 9. در مقابل این ایدئولوژی نیز سوسیال‏دموکرات‏ها (اتحادیون) به وجود آمدند. در ایران ماهیت ایدئولوژی احزاب بر ماهیت طبقاتی آنها غالب بود. احزاب پس از انحلال مجلس باز توپ: 1. دموکرات؛ 2. اجتماعیون به وجود آمدند. هر یک از این احزاب دارای روزنامه «ایران نو» و «مجلس» بودند مجلس دوم به تعطیلی کشیده شد و اعضای حزب دموکرات به قم تبعید شد و شوستر آمریکایی نیز که از این حزب حمایت می‏کرد از ایران اخراج گردید. پس از تاج گذاری احمد شاه، که مجلس سوم تشکیل شد و مناقشه مهم احزاب بر سر قرارداد (1919) اوج گرفت که ایران در اشغال نیروهای درگیر در جنگ جهانی اول بود. در دوره تشکیل مجلس چهارم ائتلاف‏ها شکسته بود حزب سوسیالیست به رهبری سلیمان میرزا و سید صادق طباطبایی و دموکرات که اصلاح‏طلبان به رهبری مدرس به شکل جدید ظاهر شد. احزاب سیاسی در دوره‏های مختلف مجلس مشاجرات مختلفی بر سر مسائلی نظیر مخالفت با دولت‏ها، قراردادها، وزراء، جمهوریت و... داشتند. با گذشت زمان احزاب انشعابات جدید و اشکال جدید به خود گرفتند. مناقشات بر سر مسائل مختلف یکی ازعوامل آسیب‏پذیری احزاب به شمار می‏رود. از جمله آسیب‏های مهم که در تاریخ به احزاب وارد شده از ناحیه تبدیل سلطنت به جمهوریت و به قدرت رسیدن رضاخان بوده است و این آسیب مساوی با حذف مشروطیت از تاریخ ایران و حاکمیت استبداد و کاملاً وابسته به غرب بود.
در این مقاله علاوه بر پرداختن به تاریخ تشکیل احزاب و علل آن در غرب و ایران، به مقایسه بین انگیزه‏های حضور مردم در آنها اشاره شده و به گونه‏ای کاملاً متقابل از حضور مردم و مشارکت تفسیر شده است. چه اینکه در غرب تأمین منافع فردی، سبب مشارکت مردم در قالب احزاب و دخالت در سیاست می‏پردازند. درحالی‏که در ایران مردم برای تأمین منابع فردی خود از احزاب کناره‏گیری کرده و این عدم مشارکت از برخورد ناشایسته حکومت‏ها با احزاب سبب دلزدگی مردم از احزاب و مشارکت در غالب آنها بوده است. نویسنده معتقد است، مراکز به وجود آورنده مشارکت مردم از حوزه‏های سنتی گرفته شده و در اختیار احزاب قرار گرفته، ولی در ایران این نقش کماکان در دست مراکز سنتی باقی مانده است.
در این مقاله یکی از علل آسیب‏پذیری احزاب در تاریخ ایران وابستگی آنها به بیگانگان عنوان شده است. یکی از عوامل آسیب‏پذیری، عدم اعتماد مردم به احزاب بوده چون در دوره‏هایی از تاریخ ایران احزاب توسط حکومت تشکیل شده و مردم در آن تصرفی نداشته‏اند. مثل احزاب تأسیس شده در دوره پهلوی (حزب رستاخیز، و ایران نوین و...) که هر یک از آنها توسط دربار و گاهی به طور مستقیم اعلان حضور داشته تا احزاب مردمی را به حاشیه برانند. در این مقاله فعالیت‏های سیاسی را مبتنی بر عقاید مذهبی و تلاش‏های فردی دانسته، درحالی‏که در غرب تمام این فعالیت‏ها حزبی است. در ایران هر جا احزاب موفقیت داشتند به خاطر مبانی اعتقادی توسط رهبران مذهبی به جوشش و خروش آمده و موفقیتی را کسب کرده‏اند که از جمله آنها؛ پیروزی نهضت ملی کردن نفت ایران که با رهبری آیت‏اللّه‏ کاشانی و با حمایت‏های مذهبی او محقق گردید. یکی از علل موفقیت و آسیب‏پذیری احزاب در تاریخ ایران ناهماهنگی میان توسعه سیاسی و اقتصادی است؛ چون گاهی احزاب در شعار خود از جهت سیاسی دچار افراط شده‏اند و گاهی از جهت اقتصادی با افراطی‏گری حرکت کرده‏اند، یک سویه نبودن اهداف اقتصادی و سیاسی یکی از علل رکود فعالیت احزاب بوده است. درحالی‏که مردم خواستار همسانی آن دو بودند. لذا فقدان یکی سبب اضمحلال دیگری بوده است که به عدم مشارکت مردم در فعالیت احزاب منجر شده است.
درآمدی بر غرب‏شناسی (اسطوره‏زدایی از غرب) (1) و (2)
حسن حنفی
همشهری، ش 3780 و 3781، 31/5 و 1/6/84
ایشان در این مقاله ضمن بیان افراط در توجه به غرب، که یکی از آفت‏های مهم عرصه تولید علم است اشاره و این روند را، خطری جدی برای فراموشی فرهنگ خودی دانسته که اندیشه‏های مبتنی بر فرهنگ غرب را شکننده می‏داند که مانع پیشرفت فرهنگ خودی و تولید علم و پژوهش بود. وی این مسیر را سبب انباشت حجیم از اطلاعات راکد می‏داند که عامل حذف بخشی دیگر باشد. در نهایت می‏توان از این انباشت دو نتیجه گرفت که، منجر به پیدایش تمدنی بر اساس اندیشه‏های غرب شده و تمدن خودی به فراموشی سپرده و از میان برود. جهان اسلام دو قرن ترجمه کننده بود لذا از پیشرفت بازمانده است.
ایشان می‏گوید؛ ما همچنان در دوره ترجمه و ابتدایی به سر می‏بریم که قرن‏ها پیش در این موقعیت قرار داشتیم؛ با این وضع اندیشمندان ما دچار تغییر ماهیت شده‏اند. بهتر است بگوییم ماهیت غربی به خود گرفته و ماهیت خودی را از دست داده‏اند. بر این اساس نمی‏توان یک مترجم و عرضه کننده فرهنگ غرب را یک اندیشمند روشن‏فکر دانست؛ چون وقتی می‏توان از کسی به عنوان دانشمند یاد کرد، که در قبال این داده‏ها که در لابه لای کتاب‏ها و کتابخانه‏ها انباشته شده موضعی اتخاذ کند تا به تولید و یا بازتولید بر اساس فرهنگ خودمان محقق شود، یکی از وظایف دانشمند شناخت مبانی و ریشه‏های تئوری‏های غربی است. وی معتقد است تألیفات ما یا ملهم از غرب یا سامان دادن به مواد آن است. رفته رفته این روند به جایی رسیده، که موضوعات مورد پژوهش نیز غربی شده است. این ویژگی به صورت الزام درآمده و زبانهای بیگانه مرسوم و علمی شناخته می‏شوند.
وی می‏نویسد؛ به خاطر این بینش، غرب‏شناسی در میان ما واژگون شده و پژوهشگران ما به جای این‏که تصویر دیگری را در ذهن خود بررسی کنند تصویر خود را در ذهن دیگری جست‏وجو می‏کنند، (یعنی خودشان گم کرده‏اند) و در میان اندیشه و آثار غربیان، دنبال