تأملی بر تحولات تاریخی-تصویریِ ایران در نیمه دوم عصر قاجاریان، پیرامون سه نقش مدنی (علما، متمولین و زنان) در تطابق با دیوارنگاره های این عصر (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مطالعه تاریخ به مدد تصاویر رویکردی نوین در تاریخ نگری است. در نیمه دوم دوران زمامداری قاجاریان، شرایط جامعه به گونه ای پیش رفت که امکان اقداماتی همچون مستندسازی تصویری فراهم گردید. در این دوران ساختار اجتماعی کشور متأثر از ارتباط با غرب و تفکرات نوین، دچار تطوراتی گردید و در جهاتی عامل روشنگری مردم شد. ملت در پی نارضایتی از قدرت حاکم به همراهی با علما برخاستند و نفوذ بیگانگان و رابطه متنفذانه ی ایشان با گروه خاصی از جامعه سبب رشد طبقه متمولان گردید و جامعه زنان نیز به جهت امکان ارتباطات نوین، دچار دگرگونی شد. هدف مقاله بررسی تأثیراتی است که این جریانات در مضامین دیوارنگاره های نیمه دوم حکومت قاجاریان بجای گذارده اند و در پی معرفی این نگاره ها به عنوان سندی تاریخی-تصویری برای مطالعه تاریخ دوران است. و به طرح دو سؤال می پردازد: 1)چه نمودهایی از تأثیر تحول جامعه و سیمای نوین آن در قالب این دیوارنگاره ها قابل واکاوی است؟ 2)تا چه حد می توان از این دیوارنگاره ها به عنوان اسنادی برای مطالعه تاریخ این عصر نام برد؟  این پژوهش با روش «تفسیری-تاریخی» و به صورت مطالعات میدانی و کتابخانه ای به جمع آوری اطلاعات می پردازد. و تعداد 73 مورد کاشی نگاره و 38 نمونه نقاشی دیواری را مورد بررسی قرار می دهد؛ که به صورت موردی و بر اساس موضوع تحقیق به شیوه انتخابی، گزینش گردیدند. در این مقاله 17 نمونه از این تصاویر دیده می شود. نتایج تحقیق نشان می دهند که تصویر می تواند به عنوان سندی تکمیلی در کنار مکتوبات برای مطالعه تاریخ مورد استفاده گیرد و قطعاً با این روش درک بهتری از تاریخ حاصل خواهد شد، لکن این نگاره ها به تنهایی نمی توانند بازنمایی درستی از رویدادها داشته باشند. همچنین مشخص شد که شرایط اجتماعی نوین، تأثیراتی بر مضامین دیوارنگاره های این عصر گذارده است و اثرات سه جریان موردمطالعه ی این تحقیق ، در نگاره ها قابل واکاوی و در تطابق نسبی با مکتوبات تاریخی است.