بررسی نگاره های نسخه های خطی پزشکی تشریح الابدان (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

موضوع این پژوهش بررسی تصاویر نسخه خطی پزشکی به نام «تشریح الابدان» از ابن الیاس شیرازی است که از ترسیم فیگور انسانی برای نشان دادن دستگاه های مختلف بدن استفاده کرده است و بندرت بدان در پژوهش ها پرداخته شده است. این تصاویر در عین سادگی جسورانه و دارای نوآوری هایی است که در قرن هشت هجری نمونه مشابهی ندارد. هدف از این پژوهش ضمن بررسی ریشه های این تصاویر، تحلیل پیکره هایی است که از حیث تناسبات، ساده نگاری، واقع گرایی و... تأمل برانگیزند. پرسش هایی در این زمینه مطرح می شود :ریشه های این تصاویر کجاست؟ تصاویر این نسخه آیا جنبه های زیبایی شناسی دارد و اصول هنری زمانه در این آثار تأثیرگذار بوده اند؟ در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری کتابخانه ای استفاده شده است. پژوهش حاضر به بررسی ریشه این تصاویر با سه گمانه زنی می پردازد: 1. ایران باستان (تحت تأثیر نسخه های مانوی 2. یونان (یونان در این مبحث از دانش طب پیشرو بوده است) 3. آسیای میانه (چین و مغولستان سلطه مغول درایران و شباهت های این تصاویر به نقاشی های چینی). اما در موضوع عناصر زیباشناسی، نتایج نشان می دهد استفاده از پرسپکتیو مقامی با استفاده از رنگ و پس و پیش کردن عناصر به طبقه بندی اعضای بدن کمک کرده است. همینطور با استفاده از عنصر تخیل و گاه با بهره گیری از نوشته و خط، تحرک را القا می کند. هنرمند با آزموندن شیوه ای نو توانسته از مرزهای اجتماعی و هنری غالب زمانه عبور و با حفظ عنصر خلاقیت به بیان علمی کمک کند.