طالقانی، احیاگر نواندیشی دینی (1) و (2)

درخشش ایشان در شهریور 1320 بود و بعد از آن با نهضت ملی هماهنگی می‏کردند. در سال 1333 مقدمه‏ای بر کتاب تنبیه الامه آیت اللّه‏ نائینی که در دفاع از مشروطیت بود نوشتند. کتاب‏های خودشان، مالکیت در اسلام، هم مربوط به همان سال‏هاست. ایشان شاید اولین کسی بود که فلسطین را به ایرانیان معرفی کردند. در انتخاباتی که در سال 1341 برگزار شد، ایشان جزو شورای جبهه ملی بودند، ولی به علت این‏که در جبهه ملی گرایشات لائیک زیاد بود، در سال 1340 به اتفاق مهندس بازرگان، سحابی نهضت آزادی را تشکیل دادند. در 19 محرم سال 42 ایشان را به جرم تحریک قیام 15 خرداد دستگیر کردند و به زندان 2 قصر منتقل کردند. در 29 خرداد تمام سران جبهه ملی و نهضت آزادی را به زندان قزل قلعه منتقل کردند که این جابه‏جایی به منظور انجام مذاکراتی با نماینده دربار بود. آنان به هیچ وجه حاضر به مذاکره با دربار نشدند، اما جبهه ملی این مذاکره را پذیرفت و سپس از زندان آزاد شدند و در مردادماه همان سال سران نهضت آزادی به دادگاه حاضر شدند اما در نهایت نتوانستند رابطه بین 15 خرداد و آنان را ثابت کنند و سرانجام آیت اللّه‏ طالقانی بعد از تحمل یک سال حبس آزاد شدند. ایشان همواره تأکید می‏کردند که یک مبارزه هم باید ملی باشد و هم مذهبی. به همین دلیل در سال‏های نزدیک به انقلاب، ایشان را پدر معنوی انقلاب می‏دانستند. مخالفت ایشان با سازمان مجاهدین هم بدین علت بود که آنها به ظاهر، خود را همگام با انقلاب نشان می‏دادند اما در باطن ساز مخالف می‏نواختند.