مطالب مرتبط با کلیدواژه

شمایل نگاری

۱.

آیین، آیینی سازی و فرهنگ عامه پسند دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالله گیویان

منبع: مطالعات فرهنگی و ارتباطات ۱۳۸۵ شماره ۵

کلیدواژه‌ها: بازنمایی عاشورا آیین فرهنگ عامه پسند دینی آیینی سازی فرهنگ گرا - نمادگرا شمایل نگاری کامیونیتاس سوسیتاس آستانگی میشل دوسرتو جان فیسک کلیفورد گیرتز

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی جامعه شناسی دین

تعداد بازدید : ۳۸۹۶

مفاهیم «آیین» و «فرهنگ عامه پسند» از ابزارهای تحلیلی کارآمد در مطالعه دین، فرهنگ و جامعه است. دیدگاه های مختلف در دانش های فرهنگی و علوم اجتماعی از این مفاهیم استفاده کرده اند تا سازوکارهای اجتماعات دینی را در عرصه تحولات فرهنگی تحلیل کنند. مقاله حاضر با استفاده از مفاهیم فوق درصدد است اول مباحثی نظری در خصوص آیین و فرهنگ عامه پسند ارایه می کند و بخش دوم با مروری مردم نگارانه بر مداحی ها و شمایل نگاری های رایج تلاش می کند تا از موضع فرهنگ گرا - نمادگرا تحول آیین های عاشورایی را در ایران معاصر بررسی و نسبت های آن را با فرهنگ عامه پسند روشن کند. در این مقاله فرهنگ عامه پسند به تعبیر دوسرتویی آن، تاکتیک هایی دیده شده است که در مقابل استراتژی های آیینی سازی به صورت تحولاتی در شیوه های سنتی برگزاری آیین ها در می آیند.

۲.

انعکاس حادثه عاشورا در بقعه چهارپادشاه و تطبیق آن با نقاشی قهوه خانه ای

نویسنده: مهناز شایسته فر

منبع: مطالعات فرهنگ - ارتباطات (نامه پژوهش فرهنگی سابق) سال یازدهم پاییز ۱۳۸۹ شماره ۱۱

کلیدواژه‌ها: شمایل نگاری نقاشی قهوه خانه ای واقعه عاشورا بقعه چهارپادشاه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۸۹۲ تعداد دانلود : ۱۱۰۲

واقعه عاشورا و شهادت مظلومانه سیدالشهداء و یاران باوفایش در کربلا، تأثیری حرکت آفرین در متن زندگی شیعه داشته و الهام بخش بسیاری از نهضت های حق علیه باطل بوده، به طوری که این واقعة دلخراش تأثیری شگرف در عرصه های مختلف هنری به ویژه نقاشی نیز به جای گذاشته است. در این میان نقاشی قهوه خانه ای و دیوارنگاری های بقاع متبرکه، به دلیل ارتباط نزدیک تر با نگرش ها و زندگی عامه جامعه، بیشترین تاثیر را از این واقعه دریافت نموده است. بقعه چهارپادشاه در که مدفن سادات کیا در لاهیجان است، از یک سو به جهت تحولات تاریخی آن و از سوی دیگر به دلیل آثار با ارزش نقاشی های دیواری، گچ بری برجسته، صندوقهای چوبی منبت از اهمیت ویژه ای در میان بقاع متبرکه شمال ایران برخوردار می باشد. از این رو در این پژوهش با بررسی واقعه عاشورا، موضوع، نوع نگرش و اجرا نقاشی های بقعه با نقاشی های قهوه خانه ای، به صورت تطبیق و مقایسه مورد بررسی قرار گرفته اند. حاصل این پژوهش، علاوه بر تشابه در موضوع های انتخابی و نوع پرداخت آنها، دریافت تفاوت هایی در نوع اجرا، ابعاد، میزان تصویرگری و تاثیر بصری آثار در میدان بیننده می باشد.

۳.

شمایل نگاری در الهیات ارتدوکس: نمادها و نشانه های آن در کتاب مقدس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ریحانه غلامیان لیلا هوشنگی

منبع: معرفت ادیان سال پنجم بهار ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۸)

کلیدواژه‌ها: کتاب مقدس نمادها عیسی مسیح شمایل نگاری شمایل نشانه ها الهیات ارتدوکس

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۲۶۹۴ تعداد دانلود : ۲۸۶۱

مناقشات تمثال شکنی، در سده هشتم میلادی میان کلیسای کاتولیک رم و کلیسای قسطنطنیه، موجب ایجاد شکاف میان آنها شد. کلیسای ارتدوکس به صورت رسمی در قرن یازدهم میلادی، اعلام جدایی کرد که شمایل نگاری از مشخصه های آن است. این مقاله با بررسی ارتباط مبانی نظری شمایل نگاری با کتاب مقدس، چگونگی پیوستگی آن دو را تبیین می کند. بنابر الهیات ارتدوکس، بسیاری از آموزه های مسیحی موجود در کتاب مقدس به نحوی در شمایل ها تجلی یافته است. ازاین رو، شمایل نگاری را به نوعی «تفسیر بصری» کتاب مقدس دانسته اند. در مقابل، کتاب مقدس را به منزله «شمایل مکتوب» مسیح انگاشته، در نتیجه، احترام برابری را برای شمایل و کتاب مقدس قائل شده اند. علاوه بر مسائل الهیاتی، به جنبه های هنری شمایل ها در مقام هنر دینی یا هنر مقدس نیز توجه شده است. وجوه زیبایی شناختی شمایل ها، با استناد به تصویرسازی های موجود در کتاب مقدس، تصاویر روایی و غیرروایی ازجمله تصویر خداوند، عیسی مسیح و انسان و نشانه شناسی برخی از شمایل ها طرح شده است. این شمایل ها در مقام نمادهایی از متون مکتوب و سنت شفاهی اند و صرفاً کاربردی تزئینی ندارند.

۴.

نگارگری و شمایل نگاری: تجلّی هنر دینی در میان شیعیان امامیه و مسیحیان ارتدوکس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: لیلا هوشنگی ریحانه غلامیان

منبع: معرفت ادیان سال ششم بهار ۱۳۹۴ شماره ۲ (پیاپی ۲۲)

کلیدواژه‌ها: عاشورا شیعیان نگارگری شمایل نگاری هنر دینی مسیحیان ارتدوکس

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۴۵ تعداد دانلود : ۱۱۵۶

با توجه به اهمیت جلوه های هنر دینی در سنت های دینی بزرگ جهان و نقش آنها در تقویت باورهای دینی مؤمنان، در این باره از زوایای مختلفی از جمله چگونگی ارتباط این مظاهر دینی با کلام الهی و حضور الهی، ارتباط این آثار دینی با اعمال و شعائر دینی، ابعاد زیبایی شناختی و مباحث بسیاری طرح شده است. این مقاله با رویکرد تحلیلی و نظری تلاش می کند، ضمن بررسی اجمالی مبانی نظری هنر دینی در سنت شیعیان امامیه و مسیحیان ارتدوکس، به مطالعه جایگاه روایات تصویری، نمادها و نگاره های دینی و نقش آنها در انتقال باورها به پیروان این دو سنت دینی کهن و غنی بپردازد. البته با توجه به گستره آثار هنری دینی، در شیعه امامیه، بر تصویرگری واقعه عاشورا و در مسیحیت ارتدوکس، بر شمایل ها تأکید شده است. در بررسی پیشینه تاریخی، هریک از این مصادیق، به دیدگاه کلی سنت دینی آنها نیز پرداخته شده است.

۵.

فرهنگ عامه و تأثیر آن در شکل گیری گونه کلاه مخملی در سینمای ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید علی روحانی پویان غفاری

منبع: مطالعات فرهنگ - ارتباطات سال هجدهم تابستان ۱۳۹۶ شماره ۳۸

کلیدواژه‌ها: سینمای ایران فرهنگ عامه شمایل نگاری گونه کلاه مخملی شمایل شناسی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۸۵ تعداد دانلود : ۸۰۲

از آغاز پیدایش سینما در ایران تا امروز مجموعه آثاری پدید آمده اند که با عنوان کلی فیلم های کلاه مخملی شناخته می شوند. این فیلم ها با بهره گیری آگاهانه و مکرر از عناصر محتوایی و بصری فرهنگ عامه توانسته اند در ادوار مختلف سینمای ایران حضور داشته، مخاطبان عام و گاهی خاص را جذب کرده و به رونق صنعت سینمای ایران یاری رسانند. در این پژوهش علاوه بر تأکید بر ضرورت توجه به رویکرد مطالعات فرهنگی در تبیین تولیدات سینمای ملی و نفی نخبه گرایی فرهنگی، از آرای اروین پانوفسکی در تحلیل سطوح معنایی تصاویر و تمایز میان شمایل نگاری و شمایل شناسی استفاده شده و تأثیر این آراء بر رویکردِ گونه شناسیِ موسوم به رویکرد شمایل نگارانه در مطالعات سینمایی بررسی می شود. در ادامه و پس از تشریح سیر تاریخی سینمای کلاه مخملی تلاش می شود با بهره گیری از عناصر شمایل نگارانه و شمایل شناسانه، سطوح معنایی این آثار به عنوان یک گونه سینمایی تشریح شده و نشان داده شود که چگونه این آثار سینمایی با آگاهی از زمینه های تاریخی موثر بر مخاطبان بومی و بهره گیری از عناصر بصری فرهنگ عامه و رویکرد مفهومی به آئین های فتوت و جوانمردی به عنوان گونه ای از سینمای ملی قابل تحلیل هستند و حوزه مهمی در مطالعات سینمای بومی به شمار می آیند.

۶.

تجلی ایزدان زردشتی بر سکه های کوشانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سیروس نصرالله زاده نجمه مهدی

منبع: زبانشناخت سال هشتم پاییز وز مستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 163-190

کلیدواژه‌ها: شاهنشاهی کوشانیان سکه های کوشانی ایزدان کوشانی شمایل نگاری ایزدان زردشتی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی زبان شناسی

تعداد بازدید : ۱۱۱۵ تعداد دانلود : ۶۳۰

شاهنشاهی کوشانیان یکی از شاهنشاهی های بزرگ جهان باستان بود که از اوایل سده اول تا میانه سده چهارم میلادی بخش های مهمی از آسیای مرکزی و شمال هند را تحت سلطه خود داشت. این شاهنشاهی، به واسطه موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرارگرفتن در حاشیه حکومت های قدرتمند سیاسی و سنت های بزرگ دینی، محیطی چندفرهنگی را تشکیل داده و بدین ترتیب زادگاه پیدایش و شکوفایی آثار هنری برجسته و متنوعی شد که خود، مجموعه ای از عناصر دینی، هنری و فرهنگی تمدن های پیرامون بودند. در این میان سهم عمده ای از این عناصر را باید مربوط به سنت ها و باورهای ایرانی دانست که به بهترین شکل بر سکه ها، که خود از مهم ترین انواع هنر کوشانی هستند، نمود یافته اند. بر این سکه ها شمایل گروه پرشماری از ایزدان مورد پرستش کوشانیان تصویر گشته و به همراه نام بلخی آن ها معرفی شده است. اسامی اغلب این ایزدان را در منابع زردشتی می یابیم و شمایل بسیاری از آنان را نیز، علی رغم شکل گیری شان بر اساس شمایل ایزدان یونانی رومی و نفوذ عناصر هندی در آن ها، می توان در تناسب با توصیفات منابع زردشتی از آنان دانست. بنابراین سکه های کوشانی، به عنوان گنجینه ای باارزش و بی نظیر از نام و تصویر ایزدان زردشتی، جایگاهی والا در مطالعات ایرانی و به ویژه شناخت دین زردشتی در شرق ایران دارد که خود با توجه به ناچیز بودن منابع تصویری در غرب ایران و کمبود منابع اطلاعاتی از شرق ایران اهمیتی دو چندان می یابد، به گونه ای که شناخت شمایل بسیاری از ایزدان زردشتی بدون وجود آن ها هرگز میسر نیست.

۷.

شمایل نگاریِ دینی در هنر بودایی (شمایل شناسی اَوَلوکیتشوره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سجاد دهقان زاده معصومه آقانژاد حسن نامیان

منبع: ادیان و عرفان سال ۵۱ بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ 27 - 43

کلیدواژه‌ها: اَوَلوکیتشوره بودی ستوه بودیسم مهایانه شمایل نگاری هنر قدسی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تصوف و عرفان اسلامی

تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۴۰۰

شمایل نگاری دینی، فصلی از هنر قدسی است و برای سنت های دینی از ارزش های تعلیمی، تبلیغی، آیینی و تجربی بالایی برخوردار است. این شاخه هنری در بودیسم مهایانه جایگاه و اهمیتِ ارجمندی داشته و مخصوصاً در نگارگری بودی ستوه ها به خوبی متجلی است. پژوهش حاضر به روش اسنادی و اساساً با هدف نشان دادن شمه ای از تبلور قداست در هنر بودایی انجام گرفته است و یافته های آن نشان می دهد که گرچه بودیسم سنتی به دلیل فقدان رمزپردازی های اساطیری و متافیزیکی عاری از هرگونه تمثال پرستی بود، لکن بودیسم متأخر تحت تأثیر هنر یونانی گندهاره و ماتورا، دیانت ایرانی و تحولات الهیاتی درونی از جمله خلق آموزه تری کایه و با ضرورتِ تسکین روح تشنه سالکان بودایی، به شمایل نگاری روی آورد. در این جستار برای نمونه، رمزپردازی، نمادگرایی و شمایل شناسی بودی ستوه اَوَلوکیتشوره مورد واکاوی اجمالی قرار گرفته است و بنابر یافته ها ظاهراً در شمایل نگاری اَوَلوکیتشوره، تسبیح، نیزه سه شاخه، شمشیر، وَرَدَ مودرَه، عصای الماس شاهی و نیلوفر آبی کاربرد غالبی دارند و هر یک وجهی از وجوه خویشکاری او را برمی تابد.

۸.

شمایل حضرت محمد(ص)در کاشی نگاره های خانه های شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عفت السادات افضل طوسی لادن سلاحی

منبع: نگره بهار ۱۳۹۶ شماره ۴۱ 5 - 15

کلیدواژه‌ها: حضرت محمد (ص) کاشی کاری شمایل نگاری خانه های شیراز قاجار

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی هنر و معماری

تعداد بازدید : ۸۰۶ تعداد دانلود : ۱۰۹۵

کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزیینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی وخصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی ، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی ، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار داده اند. سردر ورودی ها،و دیوار اندرونی و بیرونی ابنیه مذهبی و اماکن عمومی و خصوصی را متناسب با کاربری اجتماعی و فرهنگی ، با چهره ها، پیکره ها و صحنه های حماسی، مذهبی، تاریخی و اسطوره ای آراسته شده اند.هدف این مقاله شمایل شناسی حضرت محمد (ص)در خانه های شیراز عهد ناصری می باشد. این مقاله به بررسی مجموعه کاشی نگاره های موجود با شمایل مبارک حضرت محمد (ص) در خانه های دوره قاجار شیراز می پردازد، با این پرسش که این تصاویر در روند تاریخی شمایل نگاری در هنر ایران ، در چه جایگاهی است آیا پیرو نگارگری سنتی و یا تحت نفوذ فرهنگ و هنر غرب قرار گرفته است ؟ نتایج بررسی نشان داد ؛ این آثار در موضوع و تجسم از سنت شمایل نگاری و آثار خیالی نگاری پیروی میکنند و در شیوه اجرا تابع سبک رایج در دوره قاجارهستند. روش تحقیق این مقاله ,توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.

۹.

شمایل نگاری پوشش و آرایه های زن قاجار به روایت تابلوی «دختر با طوطی» اثر مهرعلی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فرشته کیاوش محمدتقی آشوری

منبع: باغ نظر سال شانزدهم دی ۱۳۹۸ شماره ۷۹ 29 - 38

کلیدواژه‌ها: شمایل نگاری پوشش زنان دوره قاجار زیورآلات مهرعلی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی معماری کاربردی

تعداد بازدید : ۸۹۹ تعداد دانلود : ۵۸۸

بیان مسئله: درتاریخ هنرایران، نقاشی قاجار از جایگاه ویژه ای برخوردار است و پیکرنگاری به عنوان شاخه ای برجسته از نقاشی در دوره حکومت فتحعلی شاه قابل تأمل است. دراین دوره زنان، به عنوان یکی از سوژه های اصلی نقاشان، غالبا بدون حجاب ، با آرایشی غلیظ، و آراسته به زیورآلات بسیار تصویر شده اند. مهرعلی یکی از نقاشان شاخص این دوره است که، علاوه بر پیکرنگاری از شخص شاه، تعداد اندکی از زنان قاجاری را نیز به تصویر کشیده است. در تابلوی «دختر با طوطی» منسوب به مهرعلی نقاش دربار فتحعلی شاه، پوششی متفاوت از آنچه به عنوان پوشش رایج زنان قاجار است مشاهده می شود. هدف: هدف این تحقیق تحلیل پوشش و آرایه های زن در تابلوی مهرعلی و میزان هم سویی آن با پوشش و آرایه های متداول زنان قاجار از منظر شمایل نگاری است. بدین منظور سعی شده است تا، از طریق توصیف و تحلیل مضمون های واقع در این اثر، لایه های پنهان در آن آشکار شود. این مقاله در پی یافتن دلیل انتخاب پوشش و زیورآلات در نقاشی این زن است. روش تحقیق: این تحقیق به صورت کیفی (توصیفی-تحلیلی) و به روش تحلیل محتوایی صورت گرفته است. چارچوب نظری تحقیق براساس رویکرد شمایل نگاری مکتب اروین پانوفسکی1 و منابع تحقیق به شیوه اسنادی و کتابخانه ای گردآوری شده است. نتیجه گیری: یافته های پژوهش مخاطب را با نوع متفاوتی از پوشش زنانه آشنا می کند که کمتر شباهتی با البسه رایج زنان قاجاری دارد و در اسناد و کتب تاریخی نیز اشاره ای به آن نشده است. نوع پوشش تصویرشده در تابلوی مهرعلی تحت تأثیر لباس زنان هندی در عصر گورکانیان است و شیوه آرایش زن در تابلوی مورد نظر متأثر از ادبیات و بازنمایی تشبیهات آن در نقاشی است.

۱۰.

بررسی شمایل حضرت یوسف و سلیمان(ع) در بناهای شیراز

نویسنده: محمدرضا احمدی فاطمه هوایی

منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) جلد دوم 45-59

تعداد بازدید : ۱۹۸۷ تعداد دانلود : ۲۷۳۳

کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزئینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی و خصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار دادند. چهره نگاری و شمایل نگاری از ائمه معصومین(ع) و پیامبران یکی از موضوعات مورد توجه و از اصلی ترین مضامین هنر دینی آن ها بود که تا به امروز هنوز ادامه دارد. از دوره صفویه تا قاجار شمایل نگاری های بسیاری در شهرهای مختلف ایران توسط هنرمندان و به دستور حاکمان یا بزرگان وقت ایجاد شد که به نوعی نقش مذهب و تاثیر قصص و آیات قرآن را نشان می دهد. در بسیاری از بناهای شهر شیراز شمایل نگاری انجام شده که شامل باغ، حمام، خانه و ... می باشد. هدف از این مقاله بررسی بناهایی است که شمایل نگاری حضرت یوسف(ع) و حضرت سلیمان(ع) در آن ها کار شده و با توجه به محدودیت بازدید از برخی خانه های بافت تاریخی متاسفانه یک خانه در بررسی این مقاله قرار گرفته است.

۱۱.

نقد و تحلیل کتاب معنای شمایل ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: ناهید عبدی

منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال بیستم فروردین ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۷۷) 199-216

تعداد بازدید : ۵۳۸ تعداد دانلود : ۳۹۰

شناخت اصول و مبانی فکری هنرهای مسیحی، به مثابه یکی از ادیان توحیدی، از اهمیت ویژه ای در مطالعات اندیشه و هنر برخوردار است. این مهم که چگونه، علی رغم نفی صریح ادیان ابراهیمی درمورد تصویر، شمایل، و شمایل نگاری، به ارکان اساسی مسیحیت بدل شده این حوزه از مطالعات را واجد اهمیت مضاعف کرده است. انتظار می رفت کتاب معنای شمایل ها به بخشی از این انتظار پاسخ دهد. این مقاله در چهارچوب ضوابط پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، با اتکا به روش مطالعات انتقادی، به توصیف و تحلیل ترجمه حاضر در مقابله با متن لاتین پرداخته و برخی امتیازها و کاستی های دو متن را برشمرده است. بدین ترتیب، ملاحظه شد که ترجمه با دخل و تصرف در چهارچوب کتاب مبدأ بر اهداف کتاب اثر گذاشته و به علت نداشتن روش مناسب به سؤالات خواننده در زمینه های فکری و درک چگونگی معنای محتوایی شمایل ها پاسخ نمی دهد. فقدان فهرست منابع کاستی بنیادین نسخه فارسی است و عدم پیروی از ضوابط کتاب های پژوهشی اعتبار و کارآیی کتاب را درمعرض پرسش قرار داده است. به سبب کاستی ها و اختلاط مطالب به نظر نمی رسد ترجمه حاضر جواب گوی نیاز خوانندگان علاقه مند در این حوزه باشد و به عنوان متنی قابل اتکا در نظر گرفته شود.

۱۲.

رویکرد سه دین بزرگ اسلام، مسیحیت و یهود در باب شمایل و شمایل نگاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مینا محمدی وکیل

منبع: معرفت سال بیست و نهم اردیبهشت ۱۳۹۹ شماره ۲۶۹ 41-52

کلیدواژه‌ها: شمایل های مقدس شمایل نگاری شمایل شکنی حرمت صورت گری هنر اسلامی هنر مسیحی هنر یهودی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی

تعداد بازدید : ۱۴۲۳ تعداد دانلود : ۶۰۵

در ادیان الهی، با وجود آموزه های یکتاپرستانه مشترک، رویکردهای متفاوتی در زمینه خلق شمایل های الهی و انسانی وجود دارد. درک چرایی تفاوت در این رویکردها برای شناخت ماهوی هنرهای دینی امری ضروری و هدف پژوهش حاضر است. این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته، نشان می دهد که در تورات ساخت شمایل صراحتاً منع شده و سازنده آن مورد لعن خداوند قرار گرفته است. اما در مسیحیت گرچه در ابتدا ممنوعیت هایی درباره هنر صورت نما وجود داشته، اما در قرون بعد، خلق شمایل مسیح، بسیار مرسوم گردید و این گرایش در مقاطعی تا مرحله افراط گرایانه گرایشات پرستشی نسبت به شمایل ها ظهور یافت. در اسلام محدودیت خلق شمایل با فلسفه پرهیز از آداب پرستشی گذشته و به سبب تشحیذ اذهان نومسلمانان به وجود آمد. بنا بر اصل توحید، مقام خداوند مبرا از هرگونه تشبیه و تجسم است، و این امر سبب پدیدار شدن رویکردی تنزیهی در تصاویر اسلامی گردید. پرهیز از خلق تصاویر و یا ساخت پیکره های انسانی و جانوری در اسلام نیز بر پایه همین شأن تنزیهی شکل پذیرفت.

۱۳.

تحلیل شمایل شناسانه الواح مصور افتتاحیه در نُسَخ شاهنامه 733 و 741 ه.ق آل اینجو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: الهام پورافضل فائزه نوروزی

منبع: مطالعات هنر اسلامی سال سیزدهم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۲۷ 32 - 56

کلیدواژه‌ها: شمایل نگاری الواح افتتاحیه نگارگری آل اینجو شاهنامه 733 ه.ق شاهنامه 741 ه.ق

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی هنر و معماری

تعداد بازدید : ۳۷۲ تعداد دانلود : ۵۱۰

تصویرگری الواح مصور افتتاحیه در نُسَخ ادبی، یک سنت ثابت در تصویرگری مکتب شیراز آل اینجو بوده است. این پژوهش، الواح مصور افتتاحیه دو نسخه درباری شاهنامه 733 ه.ق و 741 ه.ق مکتب آل اینجو را مورد تحلیل قرار داده است. همچنین با مطالعه محتوای الواح افتتاحیه این نُسَخ، به کشف زوایای پنهان و درک معنای درونی این تصاویر، در ورای خصوصیات بصری متمایزشان (در قیاس با مکتب هم عصر خود ایلخانی)، در نگارگری نیمه اول سده هشتم هجری می پردازد. این پژوهش با رویکرد شمایل شناسانه اروین پانوفسکی و براساس مطالعات کتابخانه ایی صورت گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش نشان دهنده تأثیر رویدادهای پر تنش سیاسی و اجتماعی شیراز در این بازه زمانی، در انتخاب موضوعات و نحوه تصویرگری الواح مذکور است. القاء حقانیت و اقتدار حاکمان آل اینجو، به عنوان دارندگان فرّ ایزدی در برابر نیروهای "غیر"، در این الواح مصور هویداست و تدابیر اینجویان در جهت خودآگاهی به "هویت ملی" به منظور کسب "مشروعیت سیاسی"، در اوضاع پر التهاب شیراز در هنگامه تصویرگری این الواح را نمایان می سازد.

۱۴.

بررسی تاثیر متون شیعی بر شمایل نگاری از امام علی(ع) در نگاره های فالنامه تهماسبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زهرا شاقلانی پور خشایار قاضی زاده پرویز حاصلی

منبع: مطالعات هنر اسلامی سال چهاردهم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۳۲ 97 - 131

کلیدواژه‌ها: فالنامه تهماسبی متون شیعی نگاره های علوی شمایل نگاری مکتب قزوین صفویان

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی هنر و معماری

تعداد بازدید : ۵۸۷ تعداد دانلود : ۵۲۹

متون شیعی، مجموعه ای از آیات و تفاسیر، عقاید و روایات را دربرمی گیرد که حاصل قرن ها تلاش شیعیان و به ویژه علمای شیعه در جمع آوری منابع، بررسی محتوا و صحت و سپس نگارش و تدوین آنها می باشد. این متون بر حوزه هنر نگارگری، مانند سایر مقوله های مرتبط با هنر و ادبیات موثر بوده اند. فالنامه تهماسبی یکی از نسخه های عصر شاه تهماسب صفوی است که دارای چندین نگاره بوده و متاثر از منابع شیعی است. این نسخه به نامهای "فالنامه امام صادق(ع)" و "فالنامه پراکنده" نیز موسوم است و در مجموع دارای مضامین داستانی، قرآنی و شیعی است. امام علی(ع) جایگاه ویژه ای در فالنامه تهماسبی دارد و مضامینِ علوی در فالنامه، حاکی از تقدس، شجاعت و کرامت ایشان است. تحلیل نگاره های علوی در این نسخه، بیانگرِ تاثیرپذیری آن از متون شیعه می باشد و در این رهگذر، نقش داستان ها و باورهای عامیانه ای را که در عصر صفوی رایج بوده، نمی توان نادیده گرفت. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و اطلاعات، ازمنابع کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. جامعه آماری شامل هفت نگاره فالنامه تهماسبی است که دارای اشارات نمادین یا شمایل نگاری از امیرالمومنین(ع) می باشد.

۱۵.

سیر تحول شمایل نگاری رسول خدا (ص) در مکاتب نگارگری تاریخ میانه ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مریم سلیمانی فرزانه فرخ فر اکرم محمودی

منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۰ ۳۳-۶۶

کلیدواژه‌ها: تاریخ میانه ایران مکاتب نگارگری شمایل نگاری پیامبر اسلام

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی

تعداد بازدید : ۶۲۴ تعداد دانلود : ۴۲۶

شمایل نگاری رسول خدا (ص) یکی از مهم ترین حوزه های هنر دینی است که در مکاتب نگارگری تاریخ میانه ایران کاربرد داشته است. این پژوهش قصد دارد ضمن شناسایی شاخص ترین شمایل نگاره های پیامبر در مکاتب نگارگری، به این پرسش پاسخ دهد: چه تحولات ریخت شناسانه ای در شمایل نگاری پیامبر(ص) در تاریخ میانه ایران به وقوع پیوسته است؟ روش تحقیق تحلیلی تطبیقی، شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای اسنادی و نمونه گیری این پژوهش را برترین شمایل های تاریخ میانه ایران که انتساب قطعی به دوره تاریخی مزبور و پیامبر اسلام داشته و کیفیت بصری و تنوع مضمونی مناسبی را دارا هستند، تشکیل می دهند. اغلب شمایل نگاره ها در ادوار نخستین تاریخ میانه، دارای اشتراکاتی همچون چهره های بدون نقاب، کاربرد هاله گرد دورسر، گزینه ی رنگی محدود، ساختار عمدتاً ایستا و ساده و خلوص و بی پیرایگی عناصر بصری هستند؛ لیکن از عصر ایلخانی به بعد از سادگی شان کاسته شده و به ترفندهای بصری ممتازی همچون دقت در جزییات، چهره نقاب دار، هاله آتشین، گزینه رنگی متنوع، جامگان فاخر، کشیدی اندام، پرداخت دقیق و ساختار پویا و منحنی، در اعصار تیموری و صفوی دست یافته اند.

۱۶.

مذهبی نگاری در نسخه مصوّر حمله حیدری باذل مشهدی (نسخه مورّخ ۱۲۲۲، نگهداری شده در کتابخانه ملّی فرانسه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: فاطمه ماه وان

منبع: متن شناسی ادب فارسی سال سیزدهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 99 - 123

کلیدواژه‌ها: حمله حیدری نگارگری مذهبی نگاری نگاره های هندی شمایل نگاری حضرت محمد (ص) حضرت علی (ع)

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی ادبیات

تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۲۳۵

مذهبی نگاری به معنی ترسیم صحنه های دینی و مذهبی اعم از صحنه های جنگ، شمایل نگاریِ ائمه و روایات مربوط به زندگی آنان، جنگ های حضرت علی (ع) و حوادث کربلاست. شمایل نگاری مذهبی در ابتدا بیشتر به قصه های پیامبران اختصاص داشت؛ اما به مرور به مضامینی با رنگ شیعی، به ویژه داستان های کربلا و تعزیه خوانی، توجه بیشتری نشان داده شد. اثر باذل مشهدی درقرن دوازدهم به سبک و شیوه شاهنامه سروده شده و از آثار مهم در حوزه مذهبی نگاری است.حمله خوانی ازجمله سنن نقّالی شیعی با درون مایه حماسی است. به دنبال حمله خوانی، حمله نگاری نیز شیوه ای برای تجسّم و ترسیم نگاره های حضرت علی (ع) به شمار آمد. یکی از نسخ مصوّر نفیس حمله حیدری موّرخ ۱۲۲۲، در کتابخانه ملّی فرانسه نگهداری می شود و ۲41 تصویر به سبک نگاره های هندی دارد. این پژوهش افزون بر معرفی این نسخه و آرایه های هنری آن، به بررسی نگاره های مذهبی می پردازد. نسخه یادشده نسبت به نمونه های مشابه آن ویژگی هایی دارد که سبب می شود معرفی و بررسی آن ضرورت داشته باشد. از امتیازات این نسخه کمیّت بالای نگاره ها و نفیس بودن هنری آنهاست. از دیگر وجوه برجسته آن، سبک نگارگری هندی است که کاربرد آن برای نگاره های مذهبی کم سابقه یا شاید بی سابقه است. افزون بر این، تصویرگری زنان در نگاره های این نسخه جایگاه ویژه ای دارد؛ به گونه ای که این نسخه را از نگاره های مذهبی دیگر متمایز می کند. این ویژگی ها سبب می شود این نسخه نسبت به نمونه های مشابهی که بررسی کردیم، جایگاهی منحصربه فردی به خود اختصاص دهد. پرسش پژوهش این است که شمایل نگاری حضرت محمّد (ص)، حضرت علی (ع) و اهل بیت (ع) در این نسخه چگونه صورت گرفته و نگارگر برای شمایل نگاری چه شیوه های خلاقانه ای ابداع کرده است؟ روش بررسی بر مبنای تحلیل شکل و ویژگی های برجسته تصویری نگاره هاست. حاصل پژوهش نشان می دهد که نگارگر شیوه ای خاص را برای شمایل نگاری برگزیده که تاکنون در نگارگری سابقه نداشته است.

۱۷.

نقدی بر کتاب تندیس گری و شمایل نگاری در ایران پیش از اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: علیرضا طاهری سمیرا نصر اصفهانی

منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال ۲۱ آبان ۱۴۰۰ شماره ۸ (پیاپی ۹۶) 225-240

تعداد بازدید : ۳۳۴ تعداد دانلود : ۲۲۸

در تمدن های پیش از تاریخ و پیش از اسلام در ایران، بشر برای بیان نیازها و اعتقادات خود از ساخت پیکره و شمایل نگاری بهره برده است. این آثارِ باقی مانده نشان از نگرش، فرهنگ، پوشش، مذهب و پیشرفت در حیات اعصار گذشته در ایران باستان هستند. این پیکرک ها شامل حیوانات، انسان ها و حتی مجسمه های اساطیری و مذهبی بوده اند که در هر دوره ای با توجه به دانش روز آن عصر با مواد و مصالح و شیوه های خاص خود تولید شده اند. هر کدام از این آثار مصرف و کاربرد ویژه خود را با توجه به نیاز بشر در همان دوران را می داشتند و تغییرات در نگرش، مذهب، عقیده و زندگی روزمره آن زمان باعث می شد پیکرک ها با پوشش، آرایش، تزئینات، اغراق ها و تأکیدات متفاوت ساخته شوند. کتاب تندیس گری و شمایل نگاری در ایران پیش از اسلام ترجمه ای از دو مقاله ی اورلی دیمز پژوهشگر و باستان شناس بلژیکی است که توسط علی اکبر وحدتی در سال 1388 ترجمه و نشر ماهی آن را چاپ و منتشر شده است. هرچند کتاب مذکور اطلاعات بسیار مفید و ارزشمندی را در اختیار پژوهشگران و باستان شناسان قرار می دهد، اما همانند هر اثر مکتوب علمی دیگر کاستی هایی را شامل می شود لذا مترجم کتاب می تواند در صورت صلاح دید پیشنهاد ها و تغییراتی که در متن به آن اشاره می شود را مورد توجه قرار دهد.

۱۸.

خوانش شمایلی نقاشی حضرت علی (ع) و حسنین (ع) در دوره قاجار محفوظ در موزه آستان قدس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: الهه پنجه باشی

منبع: سخن تاریخ سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 47 - 71

کلیدواژه‌ها: قاجار نقاشی مذهبی شمایل نگاری ویژگی بصری ساختار

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی تاریخ

تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۱۵۳

تابلوی نقاشی شمایل نگاری امام علی ع و حسنین ع نسخه تصویری است که نوعی از نقاشی های پرده مذهبی بوده و در ابعاد بزرگ بوده و جزو نقاشی های مذهبی در دربار شاهی می باشد. این نوع پرده ها در ابعاد بسیار بزرگ بوده و برای شاه تهیه می شده است. یکی از بهترین نمونه های تصویری نقاشی شمایلی نقاشی حضرت علی ع و حسنین ع می باشد که در موزه آستان قدس رضوی قرار دارد، در بازدید عموم نیست و تابه حال موردپژوهش قرار نگرفته است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که این نقاشی بر اساس معیارهای نقاشی درباری قاجار، موضوع ولایت در هنرشیعی کارشده است و برای رساندن پیام از نشانه های نمادین درنقاشی به صورت پنهان استفاده شده است. مفروض این پژوهش مطالعه عناصر ساختاری و ویژگی های بصری نقاشی در راستای رسیدن به معنای اثر یعنی ولایت می باشد. دراین راستا پژوهش حاضر درپی پاسخ به این دو سؤال اساسی است که دراین نقاشی ازچه ویژگی های بصری استفاده شده است؟ ویژگی ساختاری و متفاوت این اثرچیست؟ محتوای پژوهش حاضر کیفی است و براساس روش شناسی توصیفی- تحلیلی کار شده و شیوه گردآوری کتابخانه ای صورت گرفته است. نتایج یافته ها حاکی از آن است که دراین نقاشی نشانه ها و ویژگی های بصری به موضوع ولایت شیعی اشاره دارد.

۱۹.

شمایل نگاری کلامی نقاش در ادبیات فارسی قرن 4تا 10 هجری قمری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: زینب نیک نسب مهدی محمدزاده سودا ابوالحسن مقدمی

منبع: نگارینه هنر اسلامی سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۳ 88 - 105

کلیدواژه‌ها: نقاش ادبیات فارسی ن‍ق‍اش‍ی ای‍ران‍ی شمایل نگاری

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی هنر و معماری

تعداد بازدید : ۲۶۹ تعداد دانلود : ۱۸۰

در ادبیات فارسی بارها از کلمات نقاش و نقاشی استفاده شده و در نمونه هایی نقاش به یک شخصیت تأثیرگذار در روایت ادبی تبدیل شده است. در مقاله حاضر شخصیت پردازی نقاش از منظر ادبیات مورد بررسی قرارگرفته است. هدف این پژوهش مطالعه شمایل نگاری کلامی نقاش به عنوان یک عنصر مهم در حوزه ادبیات فارسی است تا ضمن معرفی شخصیت نقاش؛ نقش، اهمیت و جایگاه وی در روند داستان بررسی شود و مطالعات گسترده تر در این حوزه صورت گیرد. این مقاله در پی پاسخ به این سؤال اصلی است که شمایل نگاری کلامی نقاش در ادبیات فارسی چگونه است؟. روش تحقیق در پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات اسنادی است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که نقاش و آفرینش خیال انگیز او بارها منبع الهام شعرا بوده و ادبیات فارسی به عمل نقش آفرینی تصویری نقاش و حتی اسم نقاش خاص، پرداخته و گاهی مستقیما در قالب روایت داستانی نقاش را به عنوان یکی از قهرمانان طرح نموده است. در نمونه های مورد بررسی این پژوهش، نام هفت نقاش به عنوان شخصیت های کلیدی روایت ها مطرح شده و نقاش به نوعی واسطه عشق و خدمتگزار پای تخت شاهی بوده و فردی زیرک، فعال و هوشیار است که مهم ترین نقش او در متون روایی معرفی کردن عاشق و معشوق داستان به یکدیگر و در متونی دیگر همراهی خیال و کشف صورت معشوق است.

۲۰.

هنر مردمی دینی: شمایل شناسی حضرت علی (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مسعود کوثری عباس عموری

منبع: جامعه شناسی هنر و ادبیات دوره ۵ بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۹) 23 - 51

کلیدواژه‌ها: حضرت علی (ع) شمایل نگاری هنر اسلامی هنر مردم پسند هنر عامیانه هنر مردمی

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اجتماعی جامعه شناسی

تعداد بازدید : ۱۵۲ تعداد دانلود : ۱۳۸

شمایل پردازی (نگاری) چهره پیامبر و ائمه معصومین از رایج ترین شمایل پردازی ها در جهان اسلام و کشورهای شیعه نشین به شمار می رود. این هنر مردمی که گاه آن را هنر فطری می نامند، با بهره گرفتن از روایات تاریخی و نیز زمینه های تاریخی خاص شمایل پردازان به تصویرگری چهره این بزرگان دین پرداخته اند. بررسی نقشمایه ها (موتیف ها) در این گونه نقاشی مردمی حاکی از آن است که نه تنها نوعی تبادل نقشمایه ها میان ادیان گوناگون وجود دارد، بلکه بسته به شرایط تاریخی و فرهنگی شمایل پرداز، این نقشمایه ها در ترکیب های متفاوتی به کار می روند. هنر مردمی شمایل پردازی با آنکه در پرداخت ساده و از نظر محتوا فاقد پیچیدگی شمایل پردازی های نخبه است، پیام خود را در راستای بسیج احساسات توده مردم به خوبی انجام می دهد و گسترش آن در سراسر جهان اسلام حاکی از قدرت تأثیرگذاری آن است. پیوند این شمایل پردازی با مناسک دینی (برای مثال، ایام محرم در ایران)، خود گواهی بر جایگاه آن در فرهنگ دینی مردم است. شمایل نگار ی حضرت علی (ع) یکی از عناصر کلیدی در فرهنگ شیعی ایران است و جایگاهی خاص در میان مردم دارد. تعدد تمثال های آن حضرت که طی حداقل دویست ساله اخیر پرداخته شده، حاکی از این جایگاه رفیع و معنابخش است. میل به «اصلی بودن» این تصاویر از منظر جامعه شناسی هنر در خور توجه است. این میل نشان می دهد که چگونه چرخه تولید این تصاویر و تلاش برای نزدیک شدن به اصل همچنان دوام خواهد داشت.