سخن تاریخ

یکی از روش های درمان آسیب های فرهنگی شیعیان توسط امام صادق تقیه است، زیرا دوران امامت ایشان (148-114 ه-ق) به جهت وجود برخی از شرایط با دوران ائمه دیگر متمایز شد به همین جهت امام از این فرصت استفاده نمود و در جهت رفع آسیب ها ازجمله آسیب های فرهنگی آن هم با روش تقیه اقدام نمود. این نوشتار عهده دار اقدامات امام صادق در جهت رفع آسیب های فرهنگی با تکیه به روایات تقیه است. برای این هدف با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با ارجاع به منابع روایی تاریخی به بررسی وضعیت ویژه دوران امام صادق پرداخته، سپس آسیب های فرهنگی موجود در عصر ایشان را بررسی نموده و در ادامه به اقدامات امام صادق پرداخته است. بررسی و تحلیل ها نشان داد که حضرت برای درمان آسیب های فرهنگی شیعیان را به تقیه و مدارا، توجه دادن اصحاب به حساسیت زمانه، همزیستی مسالمت آمیز شیعیان با دیگران، بیان معارف به روش متعدد توصیه نمود.

دلائل نگاری در سیرۀ نبوی(ص) به بررسی گزارش هایی می پردازد که به طور ویژه بر نشانه های پیامبری حضرت محمد(ص) به عنوان دلیلی برای اثبات نبوتش متمرکز شده اند. نوع پرداختن این نویسندگان به نشانه های پیامبری حضرت محمد(ص)، نشان می دهد که چه مؤلفه هایی در این گونه از سیره نگاری پیامبر مورد توجه آنها بوده، و این امر تا حد زیادی بر اساس مکتب کلامی و یا حدیثی این نویسندگان صورت پذیرفته است. اولین اثری که از اندیشمندان اسماعیلی در این موضوع ارائه شده، کتاب أعلام النبوه اثر ابوحاتم رازی (م322 ق ) است. پژوهش حاضر به روش توصیف و تحلیل تاریخی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای در پی پاسخگویی به این سوال است که ابوحاتم رازی به عنوان یک متکلم مشهور اسماعیلی، به کدام مؤلفه های دلائل نگاری نبوی توجه نشان داده و آیا از این نظر با نویسندگان غیراسماعیلی تفاوتی دارد یا نه؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد که ابوحاتم با تقسیم بندی نشانه های پیامبری حضرت محمد به دلائل و معجزات، فاعلیت پیامبر را در این امر به طور خاص مورد توجه قرار داده و از این نظر مشابه متکلمان و متفاوت از محدثان عمل کرده است. اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش در این نکته نهفته است که کتاب ابوحاتم رازی، کهن ترین اثر اسماعیلی در موضوع موردبحث بوده و تاکنون از نظر نوع نگاه او به معجزات و نشانه های پیامبری حضرت محمد (ص)، موضوع هیچ تحقیقی قرار نگرفته است.

تابلوی نقاشی شمایل نگاری امام علی ع و حسنین ع نسخه تصویری است که نوعی از نقاشی های پرده مذهبی بوده و در ابعاد بزرگ بوده و جزو نقاشی های مذهبی در دربار شاهی می باشد. این نوع پرده ها در ابعاد بسیار بزرگ بوده و برای شاه تهیه می شده است. یکی از بهترین نمونه های تصویری نقاشی شمایلی نقاشی حضرت علی ع و حسنین ع می باشد که در موزه آستان قدس رضوی قرار دارد، در بازدید عموم نیست و تابه حال موردپژوهش قرار نگرفته است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که این نقاشی بر اساس معیارهای نقاشی درباری قاجار، موضوع ولایت در هنرشیعی کارشده است و برای رساندن پیام از نشانه های نمادین درنقاشی به صورت پنهان استفاده شده است. مفروض این پژوهش مطالعه عناصر ساختاری و ویژگی های بصری نقاشی در راستای رسیدن به معنای اثر یعنی ولایت می باشد. دراین راستا پژوهش حاضر درپی پاسخ به این دو سؤال اساسی است که دراین نقاشی ازچه ویژگی های بصری استفاده شده است؟ ویژگی ساختاری و متفاوت این اثرچیست؟ محتوای پژوهش حاضر کیفی است و براساس روش شناسی توصیفی- تحلیلی کار شده و شیوه گردآوری کتابخانه ای صورت گرفته است. نتایج یافته ها حاکی از آن است که دراین نقاشی نشانه ها و ویژگی های بصری به موضوع ولایت شیعی اشاره دارد.

بعد از پایه گذاری حکومت غزنوی در سال(351ق) سلاطین این حکومت به منظور گسترش قلمرو، به دست آوردن مشروعیت سیاسی و کسب منافع اقتصادی حملاتی را به سرزمین هند تدارک دیدند. دامنه این حملات به خصوص در دورۀ سلطان محمود توسعه یافت. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای، در پی پاسخ به این پرسش است که حملات سلطان محمود غزنوی چه بازتابی در منابع این عصر داشته اند؟ بر اساس یافته های این پژوهش آثار منظوم و منثور عصر غزنوی گرچه با توصیف لشکرکشی های سلطان محمود به شبه قاره توجه فراوانی به ابعاد اقتصادی این فتوحات داشته اند اما با پرداختن به مسائلی همچون تخریب معابد هندوان و احداث مساجد به جای آن ها، تعلیم آموزه های اسلامی، ارسال بخش از غنائم به مرکز خلافت اسلامی و همچنین اختصاص سهمی به سادات انگیزه های مذهبی سلطان محمود را عامل اصلی این فتوحات ذکر کردند.

بغداد، پایتخت چند فرهنگی دولت عباسیان در حالی در سال 334 قمری از سوی آل بویه (ح 321-447ق) گشوده شد که اقوام و مذاهب گوناگونی در آن می زیستند. چیرگی بویهیان بر این شهر، کفه ی قدرت را به سوی مذهب شیعه و ملیت ایرانی بالا برد و مناسبات قومی-مذهبی را با دگرگونی اساسی روبرو نمود. نسل اول پادشاهان بویهی گرچه مناسبات دولتی را ذیل برنامه کلی تعاملات قومی و مذهبی تعریف می کردند، اما از پدیدآمدن زمینه های واگرایی اجتماعی، جلوگیری می نمودند. اما نسلهای بعدی فرمانروایان آل بویه، چون گذشته قدرت لازم را نداشتند از این رو به رغم روحیه مدارای مذهبی در میان این حاکمان، ناآرامی های اجتماعی در حوزه تحت سلطه آنان فزونی یافت. علت به معنای آن چیزی است که از وجودش چیز دیگری (معلول) حاصل شود. زمینه نیز در لغت به معنای سطح و متن هرچیز می باشد. به عبارت دیگر علل یا عوامل بیشتر ناظر به کنشگران انسانی که با کنش های خود تأثیراتی بر روند حوادث می گذارند دانست و زمینه ها که دارای ابعاد تاریخی، اجتماعی، اقتصادی و..باشند و به نوعی بسترها و پس زمینه های خلق پدیده ها تلقی گردند.پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و بر مبنای نظریه «واگرایی جوامع پویایِ چند فرهنگی-چند مذهبی» در پی پاسخ به چیستی مهم ترین زمینه ها و علل واگرایی اجتماعی جامعه اسلامی در دوران آل بویه است. یافته ها نشان می دهند، زمینه های واگرایی اجتماعی در این دوره عبارت بود از: «نبود عقلانیت دینی»، «ناآگاهی در میان مردم»، «جمعیت ناهمگون» و «پویایی اقلیت های دینی». و علل واگرایی نیز به ترتیب این موارد بودند: «نبود امنیت»، «تقابل فکری تشیع آیینی و اهل حدیث»، «نزاع های قومی»، «فریب افکار عمومی» و «حوادث طبیعی».

حکومت اتابکان لر بزرگ یکی از حکومت های محلی ایران در فاصله بین سالهای ۵۵۰ تا ۸۲۷ه.ق. می باشد. این حکومت در طول فرمان روایی خود بحران های مختلفی را گذراند. یکی از مهم ترین موضوعاتی که به شدت بر حیات این سلسله تاثیر گذاشت مسئله مناسبات آن با دو حکومت بنی عباس و ایلخانان بوده است. مقاله حاضر درصدد است تا با بهره گیری از اسناد و به روش توصیفی _تحلیلی این موضوع را مورد پژوهش قرار دهد. اتابکان لر بزرگ همانند سایر سلسله های محلی از همان روزهای نخست حاکمیت به دنبال کسب مشروعیت سیاسی با خلفای عباسی ارتباط برقرار کرد. در واکاوی روابط اتابکان با ایلخانان مغول آنچه با اهمّیّت به نظر می رسد، دخالت و حضور اتابک در منازعات جانشینی پس از اباقاخان است که اتابک در ابتدا به حمایت از احمد تکودار بر خاست و پس از شکست تکودار نسبت به ارغون اظهار اطاعت کرد. اتابکان در دوران فرمانروایی خود درگیری هایی با حکومت های محلی همچون آل مظفر و اتابکان لر کوچک داشتند.