مطالب مرتبط با کلیدواژه

کاشی کاری


۱.

تحلیل ماهیت و ساختار بازنمایی فضای شهری در کاشی کاری های قاجاری (مورد مطالعه: کاخ گلستان تهران)

نویسنده:
منبع: پژوهش های منظر شهر سال اول بهار و تابستان ۱۳۹۳شماره ۱

کلیدواژه‌ها: فضای شهری کاخ گلستان هنر قاجاری کاشی کاری منظری پردازی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی معماری کاربردی ایران و اسلام
  2. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری تاریخ هنر تاریخ هنر ایران پس از اسلام زندیه و قاجاریه
  3. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی معماری کاربردی مطالعات شهرسازی
  4. حوزه‌های تخصصی هنر و معماری هنرهای کاربردی هنرهای صناعی تزئینی وغیره ایران و اسلام سفال، کاشی و ...
تعداد بازدید : ۲۱۴۲ تعداد دانلود : ۲۳۹۶
طرح ها و نقوش کاشی کاری در هر دوره منبعث از مبانی فکری- ارزشی زمان خود بوده است. مجموعه کاخ گلستان گنجینه ای ارزشمند و بدیع از انواع نقوش کاشی نگاری قاجاری است که گستره متنوعی از مضامین را دربردارد. از مهم ترین مضامین موجود در این کاشی کاری ها، دورنماهای شهری و معماری هستند که بخش مهمی از تصاویر را به خود اختصاص داده است. شیوه ها و الگوهای بازنمایی فضاهای شهری در این آثار کمتر به عنوان یک موضوع مستقل مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است که در این نوشتار بدان پرداخته می شود. پژوهش حاضر از راهبردهای ترکیبی، شامل مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده می نماید. در مجموع 63 تصویر از کاشی نگاری های منظره پردازانه در نمای خارجی مجموعه بناهای کاخ گلستان به شیوه پیمایشی تهیه شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. از این میان 6 تصویر واجد ویژگی های فضای شهری تشخیص داده شدند. الگوهای بازنمایی فضای شهری در این نقوش در 3 دسته مورد تحلیل قرار گرفته است؛ الف) ویژگی های کالبدی- فضایی این تصاویر نشان دهنده حضور میدان محصور و بسته با شاخص بصری در یک ضلع و خیابان های طویل با نشانه های قابل تمیز در تصاویر هستند که آبنماهایی نیز در مرکز خود دارند. ب) ویژگی  های بصری- ادراکی تصاویر نشان دهنده استفاده از قاب های بیضی شکل عمودی، پرسپکتیوهای یک نقطه ای مرکزی و تلاش برای حفظ تقارن نسبی و تعادل در ساماندهی عناصر تصویر می باشد. د) ویژگی های عملکردی- فعالیّتی تصاویر بیانگر ماهیّت تفرجی و گردشی این فضاها بوده که اغلب توسط حضور مردم به صورت گروه  های دو نفره خود را نشان می دهد.
۲.

Mathematical and Geometric proportions Used in Tiles of the Isfahan Mosques in Safavid Era with Respect to Optimization of Construction Materials (بررسی ویژگی های حسابی و هندسی در ساختار اجرایی کاشی های مسجد خیاط ها و نیم آورد اصفهان با نگاه به بهینه سازی مصالح مصرفی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: باغ نظر سال سیزدهم فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۵ شماره ۳۸

کلیدواژه‌ها: کاشی کاری تناسبات هندسی تناسبات حسابی خیاط ها مسجد ذوالفقار نیم آورد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۳۴ تعداد دانلود : ۷۷۳
معماری گذشته ایران بر پایه هندسه بنا شده که از ویژگی های بارز آن تزیین و نقش بندی سطوح است. معمار ایرانی همواره سعی در پرهیز از بیهودگی و بهینه سازی مصالح مورد استفاده داشته است. با شناخت و تحلیل گره های کاشی کاری از لحاظ فرم و هندسه می توان به ساختار فرمی و نحوة اجرای آنها پی برد. در این راستا، اصفهان ازجمله شهرهای ایران است که تنوع کاشی کاری ها در مساجد آن بسیار چشمگیر است. فرض بنیادین این پژوهش آن است که، روابط حسابی و هندسی، به شکل مستقیم در ویژگی های اجرایی کاشی کاری ها و صرفه جویی مصالح تأثیرگذار است. با نگاهی به تلاش های دیگر پژوهشگران مشخص شد تاکنون بیشتر به مفاهیم نمادین و شیوه های ترسیمی گره های کاشی کاری ایرانی پرداخته شده است. اکثر بررسی های انجام شده در این زمینه بر روی مسجدهای شاخص بوده است. این پژوهش بر آن است، بر روی مسجدهایی کمتر شناخته شده کار کنند.در این خصوص، دو مسجد خیاط ها و مسجد ذوالفقار نیم آورد - که در عهد حکومت صفویه بنا شده، مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق برای نخستین بار به بررسی خصوصیات هندسی، مقدار کاشی های مصرفی و میزان نیروی کار در سطوح کاشی کاری مسجدها پرداخته است. با بررسی های کتابخانه ای، ترسیمی و تحلیلی، میزان نیروی کار و کاشی های مورد استفاده در این دو مسجد مشخص شد. این نوشتار درصدد شناخت و آشکار ساختن تسلط هنرمند و معمار ایرانی به هنر، علم حساب و هندسه است. این بناها دارای نقوش آجری و کاشی کاری متنوعی هستند.گره ها از عناصر فرمی ( مهره ها) تشکیل شده اند که هرکدام دارای ویژگی های هندسی مختص خود هستند. با بررسی تک به تک این مهره ها در زمینة گره چینی می توان نسبت های به کاررفته در آنها را تعیین کرد. با توجه به یافته های این پژوهش تأثیر اندازه و شکل بر میزان نیروی کار مصرفی و مصالح مورد استفاده به طور بارز مشخص شد. برخی از گره های پرکاربرد، در مسجد خیاط ها و ذوالفقار نیم آورد آشکار شد. همچنین می توان گامی در جهت تداوم هنر گره چینی و تزیینات کاشی کاری ایرانی برداشت.
۳.

مطالعه روند توسعه تزئینات آجرکاری در معماری مساجد ایران و چرایی عدم توسعه هنر کاشی کاری در معماری بعد از اسلام ایران تا دوران ایلخانی

نویسنده:
منبع: جندی شاپور سال دوم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۶

کلیدواژه‌ها: معماری اسلامی ایران آجرکاری تزئینات کاشی کاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴۹ تعداد دانلود : ۲۴۶۵
بناهای مذهبی یکی از اصلی ترین عناصر شکل دهنده شهرهای اسلامی بوده و به عنوان شاخص ترین عنصر معماری، هویت شهر اسلامی را تعریف می کنند. این بناها با توجه به اهمیت مذهبی که دارند، جایگاه ویژه ای را در بافت تاریخی شهرهای اسلامی عهده دار می شوند، به همین خاطر غنی ترین طرح ها و فرم های تزئینی در پوشش تزئینات آجری در مساجد به کار رفته است. درباره روند توسعه هنرآجرکاری در معماری مساجد ایران، اطلاعات ناچیزی موجود است و هنوز آن طور که درخور این هنر گرانمایه است، به آن پرداخته نشده است. بنابراین ضروری است که در این زمینه با توجه به اهمیت آن در معماری ایران، تحقیق و پژوهش بیشتری صورت گیرد. روش پژوهش در این مقاله از طریق منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی انجام شده است. هدف این پژوهش بررسی روند توسعه هنر آجرکاری در معماری مساجد ایران از آغاز دوران اسلامی تا پایان دوران ایلخانی با هدف معرفی تزئینات، شناسایی فرم های تزئینی و چگونگی تداوم یا متوقف شدن آن در ادوار بعدی است. همچنین بررسی چرایی عدم توسعه هنرکاشی کاری در معماری بعد از اسلام ایران تا دوره ایلخانان از دیگر محورهای این پژوهش است.
۴.

بررسی نقش آستان قدس در تعمیر و بازسازی مجموعه شاهچراغ(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال چهارم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۴ 29-56

کلیدواژه‌ها: شاهچراغ آستان قدس معماری کاشی کاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۶ تعداد دانلود : ۴۹۳
شیراز یکی از شهرهای مهم مذهبی ایران است و این اهمیت به دلیل وجود مقبره شاهچراغ احمد بن موسی(ع) برادر امام رضا(ع) است. این مقبره از لحاظ معماری چند قرن سابقه دارد. طی دو قرن اخیر چند بار گنبد شاهچراغ آسیب دید که مرمت و بازسازی شد و اکنون به یکی از مهم ترین مجموعه های زیارتی شیعیان تبدیل شده است. مرمت گنبد و بارگاه شاهچراغ به شکل کنونی آن در دوره پهلوی و با همکاری آستان قدس انجام گرفت؛ موضوعی که تاکنون در پژوهش ها هنر و معماری به آن توجه نشده است. اسناد و مدارک موجود ابعاد بیشتری از چگونگی شروع همکاری آستان قدس در دوره نیابت تولیت فخرالدین شادمان، سید جلال الدین تهرانی، محمد مهران، امیر عزیزی، باتمانقلیچ و پیرنیا طی سال های 1337 تا 1348هجری شمسی نشان می دهند که در تحقیقات و پژوهش های فارس شناسی به کلی نادیده گرفته شده اند. در این مقاله با تکیه بر اسناد منتشر نشده آستان قدس و روزنامه های چاپ مشهد و شیراز در آن دوره، علل و چگونگی همکاری آستان قدس در تعمیرات و بازسازی گنبد شاهچراغ، سیاست ها و فعالیت های هرکدام از نایب التولیه ها، هزینه های صرف شده در تعمیرات، تاثیرات هنری و معماری مشهد و اصفهان بر گنبد و مجموعه شاهچراغ بررسی می شود.
۵.

مطالعه تطبیقی کاشی کاری اسلامی در ایران و آسیای صغیر

نویسنده:
منبع: معماری شناسی بهمن ۱۳۹۷ شماره ۵

کلیدواژه‌ها: کاشی کاری هنر معماری معماری اسلامی ایران آسیای صغیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۲۲ تعداد دانلود : ۶۷۶
در میان بخش های گوناگون تمدن اسلامی چون علوم، صنایع، نظامات، آداب و رسوم و اعتقادات، هنر اسلامی از همه ملموس تر، پرجاذبه تر و ماندگارتر است. این هنر چون شاخه های دیگر تمدن اسلامی از میراث هنری تمدن های مختلف پیش از خود بهره جسته و اقوام مختلف در آن نقش ایفا کرده، و در سطح جغرافیایی بسیار دامنه داری پدیدار شده است. تنوع و چگونگی هنر اسلامی از ویژگی های برجسته این هنر دیرپا و پرشکوه است که بی شک نشانه نبوغ، آفرینش گری و سلیقه سلیم آفرینندگان آن است. پر واضح است که بررسی تمام جنبه های این هنر شگفت و خیال انگیز در یک مقال هرگز نمی گنجد چرا که دریا را چون می توان در کوزه ای جای داد؟ به هر تقدیر هنر اسلامی بخشی از وضعیتی عام بود که با ظهور اسلام در تاریخ هنر جهانی پا گشود. هدف از انجام این تحقیق آشنایی با هنر کاشی کاری اسلامی در ایران و تطبیق آن با همتای آن در آسیای صغیر می باشد. بنابراین با استفاده از مقالات و کتب مختلف و به روش کتابخانه ای مطالعه ای توصیفی را انجام داده و نتیجه مطالعات حاکی از تفاوت ها و تشابهات متفاوت در سبک و سیاق معماری اسلامی با آسیای صغیر در نمونه مورد بررسی یعنی کاشی کاری می باشد.
۶.

شمایل حضرت محمد(ص)در کاشی نگاره های خانه های شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره بهار ۱۳۹۶ شماره ۴۱ 5 - 15

کلیدواژه‌ها: حضرت محمد (ص) کاشی کاری شمایل نگاری خانه های شیراز قاجار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۶ تعداد دانلود : ۱۰۹۶
کاشیکاری یکی از شیوه های نقش پردازی آرمان گرایانه در تزیینات معماری سنتی ایران است. در دوره قاجار، نقشینه کردن دیوار ابنیه عمومی وخصوصی با شمایل و مضامین مذهبی جلوه ای نوین یافت. کاشی نگاران قاجار در نقش پردازی ، کتب ادبی، تاریخی و مذهبی ، سنت های کهن نگارگری و اسلوب های غربی را منبع الهام قرار داده اند. سردر ورودی ها،و دیوار اندرونی و بیرونی ابنیه مذهبی و اماکن عمومی و خصوصی را   متناسب با کاربری اجتماعی و فرهنگی ، با چهره ها، پیکره ها و صحنه های حماسی، مذهبی، تاریخی و اسطوره ای آراسته شده اند.هدف این مقاله شمایل شناسی حضرت محمد (ص)در خانه های شیراز عهد ناصری می باشد.  این مقاله به بررسی مجموعه کاشی نگاره های موجود با شمایل مبارک حضرت محمد (ص) در خانه های دوره قاجار شیراز  می پردازد، با این پرسش که این تصاویر در روند تاریخی شمایل نگاری در هنر ایران ، در چه جایگاهی است آیا پیرو نگارگری سنتی و یا تحت نفوذ فرهنگ و هنر غرب قرار گرفته است ؟ نتایج بررسی نشان داد ؛ این آثار در موضوع و تجسم از سنت شمایل نگاری و آثار خیالی نگاری پیروی میکنند و در شیوه اجرا تابع سبک رایج در دوره قاجارهستند. روش تحقیق این مقاله ,توصیفی- تحلیلی و شیوه جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.
۷.

مطالعه نقوش گلدانی در کاشی کاری حمام های تاریخی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جلوه هنر سال یازدهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۲) 87 - 96

کلیدواژه‌ها: حمام های تاریخی صفوی قاجار کاشی کاری نقوش گلدانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۶ تعداد دانلود : ۷۶۲
نقش گلدان انتزاعی با گل های ختایی در عصر صفوی و گلدان واقع گرا با گل های طبیعی قاجاری از نقوش پرکاربرد در کاشی کاری این دو دوره محسوب می شوند. در حال حاضر یک مورد نقش گلدان انتزاعی واقع در حمام شاهزاده ها و یازده مورد نقش گلدان واقع گرا با گل های طبیعی در کاشی کاری حمام های تاریخی ایران باقی مانده است. نقوش گلدانی در کاشی کاری حمام های ایران چه ویژگی هایی دارند؟ نقش گلدانی حمام شاهزاده ها در مسیر تحول نقوش گلدانی انتزاعی عصر صفوی چه جایگاهی دارد؟ هدف مقاله، معرفی و مطالعه ی نقوش گلدانی در کاشی کاری حمام های تاریخی ایران در دوره ی صفوی و قاجار است. بر اساس مطالعات انجام شده نقش گلدانی حمام شاهزاده ها، ساختاری مشابه نمونه های اواسط عصر صفوی دارد و احتمالاً قدیمی ترین نمونه ی به جای مانده از کاربرد نقش گلدان انتزاعی در کاشی کاری حمام های ایران است. ترسیم واقع گرایانه بدنه ی گلدان، پیچ وتاب کم ساقه ها و اهمیت گل ها، نقش زیرگلدانی و تأکید بر شاخه ی مرکزی از ویژگی های این نمونه هستند. همچنین به نظر می رسد نقوش گلدانی در شهرهای مختلف، دارای ویژگی های مختص به خود مانند تفاوت در فرم گلدان، قاب بندی کاشی ها و شیوه ی ترسیم گل ها هستند. نقوش گلدانی با گذشت زمان شلوغ تر و پرکارتر شده اند و برخی تفاوت ها در شیوه ی ترسیم نقوش گلدانی قاجاری در حمام ها باعث می شود احتمال وجود سبک محلی خاصی برای طراحی و ترسیم نقوش گلدانی در کاشی کاری حمام ها مطرح شود. این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و شیوه ی میدانی - کتابخانه ای انجام شده است
۸.

بررسی طرح درکاشی کاری دوره قاجار در تهران (مطالعه موردی:کاخ موزه گلستان)

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم تیر ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۲۶) 67-76
تعداد بازدید : ۶۳۳ تعداد دانلود : ۷۹۸
معماری و تزئینات وابسته به آن در ایران زمین همواره دارای اهمیت بوده و در ادوار مختلف دارای ویژگی های خاص خود است. هنر کاشی کاری به دنبال تکامل شیوه های سفالگری به وجود آمد و مانند سایر هنرها در اثر گذر زمان دچار تغییرات شایان توجهی شده است، لذا بررسی آن امری ضروری برای علاقمندان و پژوهشگران این هنر می باشد. زمانی که صحبت از کاشی کاری به میان می آید همه به دنبال آن هنر در عصر صفوی می گردند. این مقاله درصدد پاسخ به این سوال هاست که آیا نقوش کاشی کاری از حیث طرح در این دوره دارای تنوع می باشند؟ آیا کاربرد این هنر تغییری یافته است؟ تهران در زمان قاجار به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد در نتیجه در این مقاله کاشی کاری این شهر مورد مطالعه قرار گرفته است. برای بررسی دقیق تر، کاخ گلستان در تهران به عنوان نمونه انتخاب شده است. روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و براساس منابع دست اول می باشد. نتایج این بررسی ها نشان می دهند که طرح کاشی کاری در این دوره از تنوع بیشتری برخوردار است و کاربرد آن ها نیز علاوه بر امکان مذهبی (به خصوص دوره صفوی) در مکان هایی مانند مدارس، خانه های اعیانی، تکایا، مراکز آموزشی و کاخ ها نیز دیده می شوند.
۹.

گونه شناسی تزیینات کاشی کاری مسجد-مدرسه امامیه اصفهان با تاکید بر ویژگی های ساختاری

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال پنجم شهریور ۱۳۹۹ شماره ۵ (پیاپی ۲۸) جلد اول 19-28
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۴۷۷
معماری دوره ایلخانی دارای آثاری باشکوه مزین به انواع تزیینات معماری است. مسجد – مدرسه امامیه اصفهان از جمله بناهای این دوره است که از نظر ساختار و تزیینات معماری حائز اهمیت است. شاخص ترین آرایه های معماری به کاررفته در این بنا، تزیینات کاشی کاری و کتیبه نگاری های زیبای آن است. بنابراین هدف از پژوهش حاضر بازشناسی مختصر مسجد–مدرسه امامیه و طبقه بندی و گونه شناسی ساختار ظاهری و مضامین تزیینات کاشی کاری بنای مذکور هست. پرسش اصلی این است که: بر اساس معیارهای ترسیم شده در پژوهش، تزیینات کاشی کاری مدرسه امامیه از منظر ساختار و مضامین دربرگیرنده چه گونه هایی است و ویژگی های شاخص آن ها چه می باشد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و تحلیل یافته ها، کیفی است. نتایج حاصل از بررسی ها مؤید آن است که تزیینات کاشی کاری مسجد- مدرسه امامیه با استفاده از انواع تکنیک های کاشی معرق، معقلی و هفت رنگ اجرا شده اند و از نظر نقش شامل نقوش هندسی، گردان(ختایی و اسلیمی) و کتیبه ها می شوند؛ این کتیبه ها مزین به خطوط ثلث، کوفی تزیینی و کوفی بنایی و شامل مضامین قرآنی، احادیث، اسماء و صفات الهی و اسامی خلفای اهل تسنن و ائمه اطهار است.
۱۰.

مفاهیم نمادین نقوش حیوانی کاشی کاری گنبد الله وردیخان از دوره صفویه در حرم مطهر رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال چهاردهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۱ 1 - 35

کلیدواژه‌ها: حرم امام رضا (ع) گنبد الله وردیخان دوره صفویه کاشی کاری نقوش حیوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۱ تعداد دانلود : ۶۹۶
حرم امام رضا (ع) که مهم ترین جاذبه گردشگری مذهبی در ایران به شمار می آید، بیش از ده قرن سابقه تاریخی دارد که در زمان حیات حکومت های اسلامی به تزئینات گوناگون آراسته شده است و هر بخش آن گویای هنر معماری دوران خاصی از تاریخ هنر اسلامی است. شخصیت ها و بزرگان در هر عصر به نوسازی و توسعه این مکان مقدس پرداخته اند، ازجمله الله وردیخان، جنگجوی دلیر و فرمانده نظامی عصر صفویه که توجه خاصی به معماری این دوران داشته و برای اعتلای فرهنگ و تمدن ایران اقدامات فراوانی انجام داده است که با نگاهی به آثار برجای مانده از وی در اصفهان (سی و سه پل)، شیراز (مدرسه خان) و مشهد (گنبد الله وردیخان) به این امر می توان تأکید نمود. این بنای باشکوه، از زیباترین ابنیه حرم مطهر است که آرتور پوپ در کتاب معماری ایران، آن را کامل ترین قسمت مرقد امام رضا (ع) می داند. کاشی های معرق این رواق مزین به کتیبه ها، نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی است. بسیاری از این نقوش دربردارنده مفهومی هستند که جایگاهی خاص در فرهنگ و ادبیات این مرزوبوم دارند. در این راستا، پژوهش حاضر به روش آمار توصیفی و تحلیل محتوا، بر اساس مشاهدات میدانی و داده های کتابخانه ای انجام شده است که از میان 487 نقش موجود 9 گونه حیوانی که هرکدام دنیایی مملو از راز و رمز است، بیشترین رقم متعلق به نقش پرنده (مرغ) است و پس ازآن به ترتیب قرقاول، طوطی، طاووس، مرغابی، اژدها، سیمرغ، آهو و مرغ بسم الله قرار دارند.
۱۱.

قابلیت های معماری ایرانی اسلامی در طراحی پارچه با تأکید بر دکوراسیون داخلی منزل

نویسنده:
منبع: هنرهای صناعی اسلامی سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۴) ۷۷-۸۷

کلیدواژه‌ها: مسجد نصیرالملک شیراز کاشی کاری نقش مایه های گیاهی طراحی پارچه دکوراسیون داخلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۰۵ تعداد دانلود : ۵۰۲
کاشی کاری های به جامانده از دوران اسلامی و تزیینات منحصربه فرد آن ها که ازجمله مهم ترین مظاهر تجلی مفاهیم عمیق معنوی و جلوه های فرهنگی می باشند، به گنجینه های بی بدیلی از هنر اسلامی مبدل گردیده اند. این تزیینات اغلب دارای قابلیت های متعددی در زمینه طراحی و ارتباطات بصری بوده و استفاده از آن ها در هنرهای کاربردی معاصر، حائز اهمیت است. مستندات پژوه ش حاض ر آثار معماری اسلامی به ویژه کاشی کاری های مسجد نصیرالملک شیراز است. م طالعه و ب ررسی نگاره های کاشی کاری این مسجد می تواند باعث بازشناسی هویت فرهنگی آن گردد. این مقاله با تحلیل و توصیف داده های جمع آوری شده به صورت کتابخانه ای و میدانی در عرصه آرایه های تزیینی این بنا، در پی پاس خ گ ویی به این پرسش است که از تزیی نات کاشی کاری های این بنای تاریخی چگونه می توان برای طراحی پارچه و دکوراسیون داخلی منزل استفاده نمود. در این راستا ابتدا از کاشی کاری های مسجد نصیرالملک عکاسی کرده و سپس به تحلیل و ارزیابی نقش مایه های مذکور پرداخته شد. در مرحله بعد قابلیت های موجود در این نقش مایه ها برای طراحی پارچه موردبررسی قرار گرفت. درنهایت با انتخاب نقش های مناسب و انجام تغییرات روی آن ها، طراحی پارچه برای دکوراسیون داخلی منزل صورت پذیرفت. ن تایج این پژوهش نش ان داد ک ه اگ رچه نقش مایه های مسجد نصیرالملک تا حدی متأثر از هنرهای غربی و به صورت طبیع ت گ را و غیر انتزاعی می باشند، اما اصول زیبایی شناسی و ویژگی های خاص سنت ایرانی به طور ظریف و آگاهانه در این نقوش موردتوجه هنرمندان بوده و لذا این نقوش از قابلیت های کاربردی و بصری مناسب برای استفاده در هنرهای کاربردی ازجمله طراحی پارچه با هویت ایرانی و مطابق با معیارهای جامعه برخوردار هستند.
۱۲.

بازشناسی طرح و نقش کاشی کاری های ازدست رفته ضلع شرقی ارگ کریم خان شیراز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۹ شماره ۵۵ 87 - 99

کلیدواژه‌ها: زندیه ارگ کاشی کاری معماری کریم خان زند شیراز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۴ تعداد دانلود : ۳۳۳
به جز شماری معرق و کاشی کاری اسلیمی، سه دسته کاشی کاری برفراز درگاه میانسرای ارگ در ضلع شرقی شامل طاق نمای میانی و دو طاق نمای شمالی و جنوبی در امتداد محور اصلی ارگ و روبروی ایوان شاه نشین قرار داشته که در دهه های گذشته و به دلایل نامعلومی از دست رفته است. شناسایی آنها می تواند بر درک موجود از معماری ارگ تأثیرگذار بوده و گوشه ای از میراث کاشی کاری زندیان را نیز آشکار نماید. پژوهش کنونی با هدف بازشناسی این آثار، در پی پاسخ به پرسش هایی بدین شرح است: 1- «طرح»، «محتوا» و «نقش» کاشی کاری های یادشده چه موضوعات و مفاهیمی را در بر دارند؟ 2- این کاشی کاری ها چه تأثیراتی بر کیفیت فضایی ارگ و درک موجود از الگوی معماری آن داشته است؟ روش تحقیق، تفسیری- تاریخی است و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای انجام شده است. یافته های این پژوهش نشان دادند که کاشی های طاقنمای میانی، نشان دهنده ایوانی آجری با فرشی افشان است که به لحاظ هندسی، قرینه ای از ایوان اصلی ارگ بوده و شامل یک مقرنس نیم کاسه در مرکز به همراه ملازمانی با لباس های زندیان در طرفین خود است. در لچکی های این طاق نما، منظره ای طبیعی با درختان، مرغان و حیواناتی نظیر شیر و خرگوش در زمینه ای صخره ای نقاشی شده که برخلاف نقش ایوان، پویا است. کاشی کاری های دو طاقنمای شمالی و جنوبی قرینه یکدیگرند و هرکدام شامل سه خدمتکار با دستار و عمامه و ظروفی از نوشیدنی و میوه در دست هستند که در طرحی شبیه به مقرنس های داخلی اتاق های ارگ ترسیم شده اند. افزون بر این، کاشی های مورد بررسی را به طورکلی می توان «به مثابه بازتاب حضور خدمت کاران ارگ»، «آینه ای دوبعدی در برابر اندام های سه بعدی بنا»، بازتانی از «جهان آرمانی در برابر جهان واقعی موجود در ارگ» و در نهایت به مثابه «الگوی زیبایی شناختی رجال دیوانی- حکومتی روزگار زند و قاجار در بناهای دیوانی و سکونتی» تلقی کرد.  
۱۳.

تجلی باور های مذهبی ومناسک دینی مسلمانان در هنر عثمانی (مطالعه موردی : تصاویر خانه خدا در کاشی کاری ها)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال اول زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴ 70 - 85

کلیدواژه‌ها: مناسک حج خانه کعبه دولت عثمانی کاشی کاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۶ تعداد دانلود : ۲۲۰
      اهمیت مناسک حج (1) و بیت الله الحرام در دوره عثمانی چنان است که این دولت همزمان با حکومت ممالیک، نظارت بر حرمین را عهده دار بوده و خدماتی چند به آن ها ارائه می داد، اما پس از برافتادن این دولت توسط سلطان سلیم عثمانی (در سال923 ه .ق)، حرمین زیر نظارت مستقیم آنان قرار گرفت. عواملی از قبیل؛ ارسال هدایای نقدی و غیرنقدی سلاطین و درباریان عثمانی برای اهالی حرمین،گستردگی تشریفات و تعددکارگزاران آن، اختصاص موقوفات و خیرات، حمایت مالی از امرای حجاز و انجام دادن کارهای عمرانی؛ از مهم ترین تدابیر عثمانیان تا پایان حکومتشان برای تسلط بر حرمین بود. اهمیت حج گذاری مسلمانان در دولت عثمانی، چنان است که جلوه هایی از این مکان مقدس و مناسک معنوی، در هنر کاشی کاری این دوره  نیز، به تصویر درآمده است. در این مقاله قصد داریم تا به روش تاریخی- توصیفی، بر پایه مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه ای و سایت های معتبر؛ مصداق هایی ازکاربرد تصاویر کعبه، در هنر مذکور را معرفی نموده و ویژگی های بصری و محتوایی این نمونه ها را مورد مطالعه قرار دهیم. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ترسیم کعبه، علاوه بر نگاره ها در کاشی کاری ها نیز رایج بوده و سعی شده تا این بنای مقدس، با جزئیات و به شیوه ای واقع گرایانه به تصویر در آید. اشعار عرفانی(مولوی) درباب تشبیه دل به کعبه، آیات قرآنی (سوره آل عمران) با مضمون کعبه به عنوان نخستین خانه برای عبادت مردم و اهمیت مقام ابراهیم، اجرای تصاویرکعبه با جزئیات و نوشتن نام های مختلف و متعددی از جمله؛ ارکان کعبه، ورودی های اصلی، مناره ها، منبر و ...، کاربرد نقوش گیاهی و هندسی در حاشیه ها و متنِ تصاویر و ...، از جمله ویژگی های شاخص این کاشی کاری ها به شمار می رود.
۱۴.

نقش و تاثیر آیات قرآنی بر آرایه پردازی در معماری مسجد، نمونه موردی:مسجد - مدرسه دارالاحسان (مسجد جامع )سنندج

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال اول زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴ 86 - 97

کلیدواژه‌ها: مسجد-مدرسه دارالاحسان آیات قرانی کاشی کاری سنندج

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۱ تعداد دانلود : ۳۶۵
مسجد–مدرسه دارالاحسان در شهر سنندج قرار دارد. دارای دو بخش مسجد و مدرسه است. این بنا در دوره قاجار و از سال 1226 تا 1232 ه .ق. ساخت آن به درازا کشیده است. یکی ویژگی های بارز این بنا استفاده گسترده از آیات قرآنی در نماهای بیرونی و داخلی آن است. با اینکه در نگاه نخست به نظر می رسد که مهم ترین آرایه های آن کاشی کاری باشد، ولی در تمامی بخش های کاشی کاری آیات قرآنی بکار برده شده است. از آیات قرآنی علاوه بر آراستن دیوارهای داخل و بیرون مسجد و مدرسه، بر روی سرستون های شبستان اصلی هم به عنوان نگاره و آرایه استفاده شده است. پرسش های اساسی این نوشته؛ آیات قرآنی استقاده شده چه تناسبی با اهداف بانی داشته است؟ پرسش دوم، هدف بانی در نگارش آیات قرانی این بنا آیا در رقابت با حکام بیگانه بوده است؟ در این بنا بسیاری از سوره های کوتاه و پایانی قرآن بر روی سرستون ها با کاشی نوشته شده است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که این شیوه استفاده گسترده از آیات قرآنی در مسجد بی تأثیر از رقابت با حکام و کارگزاران عثمانی در همسایگی آنها نبوده است. چون والی کردستان این بنا را به جای مسجد–مدرسه ای ساخت که حکام عثمانی در زمان تسخیر سنندج ساخته بودند. این بنا علاوه بر اینکه مرکزی عبادی بود، یک مرکز مهم آموزشی در استان کردستان هم محسوب می شد. تا پیش از ساخت این بنا آموزش ها در مدارس قلمرو عثمانی انجام می شد، اما پس از ساخت این مسجد-مدرسه آموزش های تکمیلی مذهب شافعی در آن انجام می شد. با ساخت این بنا و تاکید ویژه در استفاده از آیات قرآنی در آن علاوه بر تاکید، نشان دهنده توجه به داشته های سرزمینی در این مقطع تاریخی است.
۱۵.

واکاوی شکل گیری نقوش هندسی شکسته در کاشی کاری های مسجد جامع اصفهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۸ 155 - 169

کلیدواژه‌ها: نقوش هندسی شکسته کاشی کاری مسجد جامع اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۴ تعداد دانلود : ۲۵۱
نقوش هندسی همواره بخش مهمی از هویت معماری سنتی ایران است. این نقوش که با استفاده از خطوط مستقیم شکل می گیرند، نقش مایه های گره را بوجود می آورند. نقش مایه هایی که هر یک دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند. مسجد جامع اصفهان یکی از مهم ترین ابنیه معماری ایران، به لحاظ حجم تزیینات و استفاده از نقوش هندسی متعدد است. لذا در این مقاله به دلیل اهمیت ویژه ای که این بنا در تاریخ الگو های هندسی داراست به عنوان نمونه مناسب برای الگوی برداری انتخاب شد. در این راستا با جمع آوری اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه ای، اسناد معتبر و تحقیقات میدانی، ابتدا الگوشناسی پیشنهادی مبحث مورد نظر ارائه شد(آلات گره)، سپس نمونه های موجود از نقوش هندسی (گره) کاشی کاری مسجد برداشت، و پس از نام گذاری و ترسیم، زمینه، واگیره و قاب آنها مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان دهنده آن است که زمینه شکل گیری گره ها در کاشی کاری ها مسجد جامع اصفهان به ترتیب شامل زمینه پنج، شش، هشت، ده، یازده، دوازده، چهارده، هشت و گره هشت و دوازده و نه و دوازده است. واگیره های آنها شامل اشکال مستطیل، مربع، مثلث و متوازی الاضلاع است. همچنین شکل قاب ها شامل لچکی، مربع، مستطیل، مثلث، نیم دایره، ستاره چهار پر، ستاره پنج پر، ستاره هفت پر، ستاره هشت پر، پابزی است که قاب لچکی دارای بیشترین شکل قاب گره های موجود است.
۱۶.

سیر تحول نقوش انسانی در کاشی کاری حمام های تاریخی شهر اصفهان از دوره صفوی تا پایان دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۲ ۱۱۷-۱۰۳

کلیدواژه‌ها: اصفهان حمام های تاریخی کاشی کاری نقوش انسانی ویژگی های بصری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۲ تعداد دانلود : ۳۸۹
درگذشته، حمام ها مکانی برای حضور اقشار مختلف جامعه بودند و دیوار حمام ها با کاشی های الوان و نقوش متنوع زینت یافته بود. نقوش انسانی ترسیم شده روی این کاشی ها، یکی از شاخص ترین عناصر منعکس کننده شرایط اجتماعی، فرهنگی و هنری جامعه هستند. این نقوش با مضامین متنوع و شیوه های طراحی متفاوت همواره موردتوجه قرار داشته اند. در این مقاله، با هدف بررسی نقوش انسانی ترسیم شده بر کاشی کاری حمام های تاریخی شهر اصفهان و ویژگی های آنها از آغاز دوره صفوی تا پایان دوره قاجار، به معرفی و مطالعه آنها پرداخته و کوشش شده با بیان مشترکات و تفاوت های نقوش انسانی روی کاشی های حمام های اصفهان و بررسی ارتباط این نقوش با نگارگری این دوره، شاخصه های نقوش انسانی در کاشی کاری حمام های تاریخی شهر اصفهان ارائه شود. در راستای این هدف، پاسخ به این پرسش ها مدنظر قرارگرفته است: نقوش انسانی به کاررفته در کاشی کاری حمام های اصفهان چه مضامین و ویژگی هایی دارند؟ این نقوش در بازه زمانی موردبررسی، چه تغییراتی نموده و تحت تأثیر چه عواملی قرار داشته است؟ علاوه بر شناسایی ویژگی های نقوش انسانی مانند استفاده فراوان از مضامین درباری و استفاده نکردن از برخی مضامین مانند مضامین اساطیری و پهلوانی، نتایج نشان دهنده تأثیر مستقیم نگارگری مکتب اصفهان و نقاشی قاجاری، بر نقوش انسانی در کاشی کاری حمام های اصفهان است. استفاده از نقوش انسانی به عنوان موضوع اصلی تابلوها، شیوه رنگ آمیزی کاشی ها، کیفیت خطوط و طراحی نقوش در ترسیم عضلات و لباس ها، تأثیر از جریان غرب گرایی، نحوه ترسیم پیکره ها و چهره ها همگی نشان دهنده همراهی هنرمندان نگارگر و نقاشان روی کاشی و تأثیرپذیری نقوش انسانی کاشی حمام ها از نگارگری است. این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و شیوه میدانی- کتابخانه ای انجام گرفته است.
۱۷.

مطالعه تطبیقی کتیبه های کاشی کاری نگاره های شاهنامه بایسنقری با بناهای قلمرو شرقی تیموریان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تطبیقی هنر سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱۷ ۵۸-۴۳

کلیدواژه‌ها: نگاره های شاهنامه بایسنقری قلمرو شرقی تیموریان کاشی کاری کتیبه کوفی کتیبه ثلث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۶ تعداد دانلود : ۱۷۹
دوره تیموری، یکی از درخشان ترین ادوار ایران زمین در هنرهای مختلف هم چون معماری و نگارگری است و شاهنامه بایسنقری به عنوان شاهکار مکتب نگارگری هرات که به تاریخ 833 هجری قمری در کتابخانه سلطنتی شاهزاده تیموری؛ بایسنقر میرزا تهیه شده، از باشکوه ترین آثار به جا مانده از این سبک نگارگری است. در 6 نگاره از 22 نگاره این نسخه، بناهای سلطنتی با کارکرد قلعه و کاخ تصویر شده اند که در نگاه نخست، تزئینات کاشی کاری لاجوردی رنگ، نمای بناهای تیموری را در ذهن بینندگان تداعی می کند. ترسیم نقش مایه های گیاهی، هندسی و کتیبه ای این بناها با دقت صورت گرفته است. بناهای 5 نگاره، کتیبه های کوفی و ثلث دارند. این مقاله در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که کتیبه های بناهای نگاره های شاهنامه بایسنقری چه ویژگی هایی دارند و تا چه حد بر کتیبه های بناهای تیموری هم زمان منطبق هستند؟ اهداف اصلی پژوهش عبارتند از: مقایسه و تطبیق کتیبه های ابنیه نگاره های شاهنامه بایسنقری با کتیبه های بناهای قلمرو شرقی تیموریان در محدوده زمانی آغاز تشکیل این سلسله در سال 771 هجری قمری تا سال ساخت این نسخه، از لحاظ نوع خط، رنگ، تزئینات و محل قرارگیری. بررسی اهمیت نگاره های این نسخه در مطالعات معماری تیموری با استناد به کتیبه نگاری آنها. اطلاعات به شیوه کتابخانه ای، گردآوری و با روش توصیفی- تطبیقی و تحلیلی ارائه شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهند که اغلب ویژگی های کتیبه های نگاره های شاهنامه بایسنقری با کتیبه های بناهای قلمرو شرقی تیموریان منطبق هستند. با استناد به متن کتیبه های ثلث نگاره های دیدار زال و رودابه و دیدار گلنار و اردشیر، بناهای تصویر شده در نگاره ها، از بناهای بایسنقر میرزا الهام گرفته شده اند. از آنجایی که بسیاری از بناهای متعلق به این شاهزاده و دیگر فرمانروایان تیموری در آسیای میانه در گذر زمان نابوده شده اند، این نگاره ها می توانند به عنوان منبعی قابل استناد، در بازسازی ویژگی های معماری و تزئیناتی آنها مورد توجه قرار گیرند.
۱۸.

نقش طاووس در کاشی کاری حرم مطهر رضوی، با تأکید بر گنبد الله وردیخان از دوره صفویه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۹ 5 - 21

کلیدواژه‌ها: طاووس کاشی کاری دوره صفویه گنبد الله وردیخان حرم امام رضا (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۴ تعداد دانلود : ۱۴۹
حرم امام رضا (ع) مهم ترین و بزرگترین جاذبه مذهبی در ایران است. در سراسر تاریخ اسلام، شخصیت ها و بزرگان هر عصر به نوسازی و توسعه این مکان مقدس پرداخته اند، از جمله بزرگان و شاهان صفویه که دلیل عمده آن را می توان به رسمیت شناختن مذهب شیعه دانست. الله وردیخان، فرمانده نظامی عصر صفویه، اقدامات فراوانی برای اعتلای فرهنگ و تمدن ایران انجام داده و توجه خاصی به معماری این دوران داشته است. گنبد الله وردیخان، از زیباترین ابنیه استان قدس رضوی است که آرتور پوپ در کتاب معماری ایران آن را کامل ترین قسمت مرقد امام رضا (ع) می داند. کاشی های معرق این رواق مزین به کتیبه ها، نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی است. بسیاری از این نقوش دربردارنده مفهومی هستند، که جایگاهی خاص در فرهنگ و ادبیات این مرز و بوم دارند. از آن جا که کاربرد نقش طاووس به صورت عنصری تزئینی در معماری دوره صفویه به اوج رسید؛ هدف اصلی این نوشتار بررسی نقش طاووس در کاشی کاری های حرم مطهر و با تأکید بر رواق مذکور از دوره صفویه است. با این سوالات که 1 بیشترین نقش طاووس مربوط به کدام دوره تاریخی حرم است؟ 2 وضعیت قرارگیری این نقش در عصر صفوی و دوره های بعد از آن در حرم مطهر چگونه است؟ دراین راستا، پژوهش حاضر به روش آمار توصیفی و تحلیل محتوا، و شیوه جمع آوری اطلاعات براساس مشاهدات میدانی، عکاسی و داده های کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش از میان 132 نقش طاووس از سه دوره تاریخی در حرم مطهر، این نقش با تأکید بر رواق الله وردیخان، مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین حضور به دست آمده از این نقش در حرم مطهر مربوط به دوره جمهوری اسلامی (96 عدد) است، که این رقم در دوره صفوی 26 عدد و در دوره پهلوی 10 عدد است. از نظر وضعیت قرارگیری، در بیشترین حالت، طاووس از نمای جانبی 114 عدد، به عنوان عنصر محافظ و نگهبان است؛ و از نمای مقابل 18 نقش وجود دارد.
۱۹.

مطالعه تطبیقی ویژگیهای بصری و ساختاری نقوش هندسی کاشی های منتخب حرم امام رضا (ع) در دوره سلجوقی و تیموری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۰ 25 - 37

کلیدواژه‌ها: نقوش هندسی کاشی کاری حرم امام رضا (ع) ستاره هشت پر دوره سلجوقی دوره تیموری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۴ تعداد دانلود : ۲۲۲
حرم مطهر حضرت علی بن موسی الرضا (ع) مجموعه باشکوهی از برترین نمونه های هنر کاشی کاری از دوران مختلف تاریخی ست که در دوران سلجوقی و تیموری به اوج قله های پیشرفت و کمال رسید. همچنین نقوش هندسی این کاشی ها که متضمّن معانی والایی هستند با نمایش وحدت در کثرت و کثرت در وحدت، رجوع به عالم توحید را تجسم می بخشند. به همین علت از این دو دوره بهترین نمونه های هنر کاشی کاری را در پیش چشم داریم. هدف اصلی این تحقیق شناسایی نقوش هندسی 2 نمونه منتخب از کاشی های مجموعه حرم مطهر حضرت رضا (ع) بر اساس ویژگی های بصری و ساختار رنگ و نقش، در دوره های تاریخی سلجوقی و تیموری است. این تحقیق در پی پاسخ به این سؤالات است: 1- در دوران سلجوقی و تیموری در کاشی های حرم امام رضا (ع) از چه نقوش هندسی بیشتر استفاده شده است؟ 2- در طی این دوران چه تغییراتی از لحاظ ساختار نقش، رنگ آمیزی، ترکیبات و بن نقوش ایجاد شده؟ 3- چه اشتراکات و تفاوت هایی بین نقوش هندسی کاشی ها وجود دارد؟ این مقاله به شیوه توصیفی_ تحلیلی انجام شده و در بستر تطبیقی تاریخی به تحولات کاشی کاری حرم می پردازد. روش جمع آوری اطلاعات نیز به شیوه ترکیبی از روش کتابخانه ای و مشاهده ای می باشد. نتایج این پژوهش، بر اساس چهار معیار بن نقوش، ساختار نقوش، ترکیبات حاصل از نقوش و رنگ آمیزی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند، بیان می دارد که به لحاظ بن نقوش و ساختار آن ها در هر دو دوره مشابهت هایی وجود دارد، ولی ساختارها در دوره تیموری متنوع تر و نقوش ظریف تر و پیچیده ترند. پایه نقوش بر شکل هندسی ستاره هشت پر استوار می باشد. کاشی ها از نظر رنگ آمیزی شبیه یکدیگر هستند؛ ولی ترکیب حاصل از نقوش (گره ها)، با وجود شکل مشترک ستاره هشت پر، نقطه اشتراکی با یکدیگر ندارند. در نتیجه شکل هندسی ستاره هشت پر می تواند به عنوان یک رمزگان معنادار بین هر دو دوره مورد نظر مشترک باشد.
۲۰.

تزیینات هندسی در آرایه های معماری مسجد جامع ورامین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی دوره پنجم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۶) 29 - 39

کلیدواژه‌ها: ایلخانیان مسجد جامع ورامین گچ بری کاشی کاری تزیینات هندسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۵ تعداد دانلود : ۲۵۳
مسجد جامع ورامین، یکی از بناهای برجای مانده از دوره ایلخانی است که به واسطه معماری و تزیینات خود، اهمیتی جهانی دارد و برخی محققان آن را از جمله کامل ترین نمونه های معماری مساجد سنتی در ایران قلمداد کرده اند. در این بنا، گچ بری ها و کاشی کاری ها وسعت زیادی از تزیینات را به خود اختصاص داده است و تزیینات هندسی، سهم بسیار مهمی را در در آرایه های این بنا برعهده دارد. این تزیینات دارای ویژگی های هنری ارزشمندی است که کم تر معرفی و بدان پرداخته شده است؛ لذا هدف این مقاله علاوه بر مستندنگاری نقوش، معرفی و بررسی انواع تزیینات هندسی موجود در آرایه های معماری مسجد جامع ورامین است که برای دستیابی به این هدف، از روش توصیفی-   تحلیلی، بر پایه پژوهشی میدانی و  منابع مکتوب؛ استفاده شده است. نتایج مطالعات حاکی از آن است که  بیشترین تزیینات هندسی موجود؛ در نمای شمالی (سردر) و جنوبی (ایوان و گنبدخانه) مسجد جامع ورامین متمرکز بوده که با تکنیک آجر و کاشی؛ کاشی معرق و گچ بری اجرا شده است. هم چنین گره ها در بخش های شاخص هر فضا و در سطوح گسترده مشاهده می شود و بیشتر شامل انواع گره هایی است که در آنها از شمسه های شش، هشت و دوازده پر استفاده شده است.