تحلیل و بررسی فرایند «تلقّی کلمات» و توبه خداوند بر پایه آیه سی و هفتم سوره بقره(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
سراج منیر سال دهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۵
117 - 138
حوزه‌های تخصصی:
آیه 37 سوره بقره از جامع ترین تعبیرات قرآنی درباره پذیرش توبه انسان گنه کار از سوی پروردگار است. پرسش اصلی در این آیه آن است که «تَلَقی کلمات» به چه معناست و چه جایگاهی در فرایند توبه آدمی و خداوند دارد؟ تحقیق در این مسأله، معنا و مراحل «توبه» را در جایگاه آموزه ای دینی با جنبه های اخلاقی، کلامی و عرفانی، تبیین می کند. بر پایه تفحص وتحقیق در لغت وبلاغت عربی، دیگر آیات قرآن و سخن مفسران و متکلّمان، چنین دریافت می شود که «کلمات» در بافت این آیه حقایقی است که در قالب واژه ها پدیدار می شود، این حقایق ریشه در ربوبیت الهی دارد. آدمی این حقایق را «تلقی» می کند، تلقی گونه ای دیدار وپذیرش دوسویه است و اختلاف قرائت موجود در آیه نیز این دوسویه بودن را تقویت می کند. پیش وپس از توبه آدمی، توبه خداوند بر آدمی است؛ توبه پیشین، توبه اِذن است؛ قرار دادن «کلمات» در صحنه اختیار انسان گنه کار. وتوبه پسین، پذیرش توبه بنده و به معنای اثر قرار دادن در توبه وی است. از این روی خداوند «توّاب» است، هر توبه آدمی با دو توبه خداوند همراه است. اختتام آیه، دو صفت خداوند را دربردارد: تواب و رحیم. تواب بودن خداوند بشارت به همه بندگان است و رحیم بودن خداوند هم بشارت است و هم انذار؛ بشارت به توبه کنندگان که مهربانی خداوند را پذیرفته اند، و انذار گنه کاران توبه ناکرده که از سایه رحمت همیشگی خداوند برون رفته اند.