درخت حوزه‌های تخصصی

تفسیر و علوم قرآن

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
ترجمه قرآن تفسیر قرآن علوم قرآنی
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین
فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۶۲۱ تا ۶۴۰ مورد از کل ۱۳٬۷۷۵ مورد.
۶۲۱.

واکاوی مبانی نقلی اعتقاد به تأثیر آیه «وَ اِن یَکاد» برای دفع چشم زخم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۲شماره ۵۵ 181 - 213

کلیدواژه‌ها: وَ إن یَکاد شأن نزول امامت چشم زخم تفسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰ تعداد دانلود : ۱۱۸
آخرین آیات سوره قلم از مشهورترین آیات بین مردم است که به آیه «وان یکاد» مشهور است. شهرت و رواج این آیه در بین مردم بیشتر از آن جهت است که به عنوان حرزی در برابر چشم زخم شناخته شده است. در این نوشتار به ریشه یابی این باور پرداخته شده است. در منابع اهل سنت روایتی به نقل از کلبی گزارش شده که نشان می دهد در پی تلاش مشرکان برای آسیب رساندن به پیامبر از طریق چشم زخم این آیه نازل شد. این شان نزول باعث شده بیشتر مفسران نیز این آیه را مرتبط با چشم زخم بدانند در حالی که این روایت معتبر نیست و روایات صحیحی در منابع شیعی نزول این آیات را مرتبط با موضوع امامت دانسته اند. برخی از مفسران منظور از آیه را نگاه از روی خشم و دشمنی دانسته و ارتباط آیه با مسأله چشم زخم را انکار کرده اند. از سویی هیچ روایت و دلیل معتبری که نشان دهد این آیه برای دفع چشم زخم مؤثر است یافت نشد، تنها مستند این باور قول حسن بصری است که به پیامبر(ص) منتسب نشده و احتمالا برداشت او از آیه بوده است و در برخی منابع متاخر شیعه به اشتباه به امام حسن(ع) منتسب شده است.
۶۲۲.

بازخوانی معنای تأویل و انواع آن در اندیشه شیخ صدوق

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره ۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۰ 30 - 49

کلیدواژه‌ها: تفسیر قرآن تأویل قرآن ابن بابویه صدوق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸ تعداد دانلود : ۳۶
تأویل از جمله مسائل مهم علوم قرآنی، تفسیر و علم کلام است که در فهم بهتر آیات و روایات به ویژه مواردی که مربوط به اسماء و صفات الهی می شود، نقشی به سزا ایفا می کند. شناخت معنای تفسیر و تأویل در آثار گذشتگان، در فهم بهتر آثار ایشان و هم چنین گره گشایی از روش و سبک آثار ایشان تاثیر مهمی دارد. با غور در آثار و مصادر موجود، مشخص می گردد معنای تفسیر جدا از تأویل است و از همین منظر طرح هر کدام از این موارد در آثار گذشتگان زاویه ای دیگر از اهمیت کار است. در مقاله حاضر سعی شده است دیدگاه شیخ صدوق درباره تفسیر، تأویل و نمونه هایی از تأویل های وی در آثار به جا مانده از او تحلیل شود. شیخ صدوق در عمده آثارش از تأویل بهره برده است و روش غالب او در این خصوص روش کلامی است. تأویل نزد شیخ صدوق معنایی از علت، فلسفه و چرایی دارد؛ ضمن اینکه در برخی از موارد تأویل را در معنای توضیح لغوی واژه یا واژگان در تفسیر و تبیین روایات به کار گرفته است. مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی گزارشی از بازتاب تفسیر و تأویل در آثار شیخ صدوق است.
۶۲۳.

تشریح مؤلفه های انقلابی گری از دیدگاه قرآن کریم و امام خامنه ای

نویسنده:
منبع: قرآن و عترت سال ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۲ 71 - 88

کلیدواژه‌ها: مؤلفه امام خامنه ای انقلابی گری انقلابی ماندن انقلاب زدایی دوقطبی کاذب

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۶۳
انقلاب اسلامی، انقلابی است دارای اصول و اهدافی مبین که نشأت گرفته از اسلام ناب محمدی (صلی الله علیه وآله وسلم) است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران در مورخ 22 بهمن 1357 به معنی پایان انقلاب نبوده بلکه انقلاب در قدم اول به پیروزی رسید و جنبش انقلاب برای رسیدن به آرمان های بلندمرتبه آن راهی طولانی در پیش رو دارد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به شیوه تحلیل گفتمان و با استناد به کتب و مقالات معتبر تدوین شده است. هدف از پژوهش بررسی مؤلفه های انقلابی گری از منظر قرآن و بیانات امام خامنه ای (حفظه الله) می باشد. حال باید دید مؤلفه های انقلابی گری که موجب انقلابی ماندن می شود و جامعه را از خطر دو قطبی شدن نجات می دهد، کدام است؟ آن چه به عنوان ره آوردپژوهه از این تحقیق استنباط می شود این است که؛ امام خامنه ای (حفظه الله) بعد از رحلت حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) و پذیرش امر رهبری، اموری چون پایبندی به اصول اسلام ناب محمدی (ص)، صیانت از استقلال کشور، تقدس دینی و سیاسی، مردمی بودن و... را به عنوان مؤلفه های انقلابی گری، بیان فرمودند. لذا تحقیق پیش رو اهتمام دارد رویکرد جدیدی همراه با طرح مباحث مهمی چون مؤلفه هایی که شناخت تحلیلی و توصیفی آن، منجر به رشد فضیلت های اخلاقی در جامعه می شود و با حفظ روحیه انقلابی، جامعه را از خطر انقلاب زدایی و ایجاد دو قطبی کاذب حفظ می نماید را بیان کند.
۶۲۴.

پاسخ به شبهه اسارت زن در دست مرد (بررسی موردی: تجویز رابطه زناشویی با کنیز شوهردار در قرآن)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۸ 3 - 25

کلیدواژه‌ها: حقوق زن کرامت زن برتری مرد بر زن ازدواج با کنیز

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۲۳۷
کرامت و حقوق زن مورد توجه و تأکید قرآن کریم است. با این حال، از ظاهر برخی آیات ممکن است تأیید نوعی سلطه ظالمانه مرد بر زن برداشت شود و همین نکته، شبهه هایی را در این زمینه موجب شده است. اطاعت محض زن از شوهر، اسارت زن در دست مرد، تفضیل مرد بر زن، و تجویز ظلم شوهر به همسرش، برداشت هایی است که به صورت شبهه و نقد قرآن در زمینه حقوق و کرامت زن مطرح می باشد. موضوع جواز رابطه زناشویی با کنیز شوهردار و اختیار تام مردان در این عرصه نیز به عنوان مصداقی از کلیت یادشده، شبهه ای دیگر در این زمینه است. ضرورت بحث از این جهت است که طرح شبهات یادشده، افزون بر نسبت اتهام ناروا به ساحت قرآن، اساس اعتقادات مسلمانان و به ویژه نسل جوان را در مورد حقانیت قرآن هدف قرار داده است. این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای، به پاسخ شبهه های مطرح شده پرداخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که اطاعت زن از شوهر، صرفاً در محدوده حق شوهر مطرح است و در مقابل، مرد نیز در برابر حقوق همسرش مسئولیت دارد. «حقوق متقابل زن و شوهر» و تکلیف هرکدام در قبال دیگری نیز متناظر با یکدیگر است. «تفضیل» مردان بر زنان صرفاً در قدرت بیشتر بدنی، غلبه قوه عقل بر احساسات، و اقتدار روحی خلاصه می شود. قرآن برای برچیدن نظام برده داری، سرچشمه تولید برده را مسدود کرده و راه هایی را برای آزادی تدریجی بردگان موجود و نیز تنظیم روابط انسانی با بردگان ارائه داده است؛ چنان که به بردگی گرفتن اسیران جنگی، با هیچ دلیل محکمی پشتیبانی نمی شود. آیه «وَالْمُحْصَناتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ» که از آن، جواز رابطه زناشویی با کنیز شوهردار برداشت شده است، نیز بدین معناست که پس از تملک کنیز، اختیار با ارباب اوست که عقد زوجیت کنیز را باطل کند و پس از گذشت دوران عده، با او به سان همسر رابطه برقرار سازد، یا عقد زوجیت او را امضا و استمرار بخشد.
۶۲۵.

Argumentative Imagery in the Holy Qur'an to Strengthen Faith: A Case Study of the Surahs al-Tīn, al-Qalam, and al-Ṭūr(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Interdisciplinary Qur'anic Studies, Volume ۲, Issue ۲, December ۲۰۲۳ 53 - 67

کلیدواژه‌ها: Image Argumentative imajery Surah al-Tīn Surah al-Qalam Surah al-Ṭūr

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۸۰
Objective observation is one of the fundamental elements for human beings to understand and learn. By objectifying reality, images convey a variety of meanings and concepts to the audience. With the help of the audience's creative mind, this conveyance is sometimes achieved through the harmonious arrangement of words and phrases depicting spiritual and intangible matters. In some cases, these images embed a line of reasoning, referred to as "argumentative images," to instill certain beliefs or convictions in the audience. These images use tangible objects and meanings to strengthen the individual's belief in the realization and possibility of intangible things. The audience's mind initially seeks connections between the objects presented, and after understanding the logical relationships, embraces a new meaning derived from the images. Using a descriptive-analytical approach, the present paper has attempted to apply this semantic process to the Surahs of al-Tīn, al-Qalam, and al-Ṭūr in order to answer the question of how the argumentative images of these three Surahs affect the beliefs of the audience. The results indicate that the logical connection of the images of objects in each surah affects the audience's certainty and belief in the wisdom and order of creation, the inevitability of divine decree, and the nature of the Day of Judgment. To inspire confidence in the fulfillment of His promises, God employs tangible elements such as the fig, the olive, the ladder, the mountain, and the sky.
۶۲۶.

Reciprocal Nushūz and Tamkīn of Spouses in Shia and Sunni Exegeses: A Study through the Lens of Mutual Wilāyah of Believers in the Qur’an(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Interdisciplinary Qur'anic Studies, Volume ۲, Issue ۲, December ۲۰۲۳ 189 - 209

کلیدواژه‌ها: Gender studies Woman in the Qur’an Tamkīn (submission) Nushūz (disobedience) Wilāyah (guardianship) Verse 34 of Surah al-Nisā’

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۹۴
In the realm of marital relations, the terms tamkīn (submission) and nushūz (disobedience) are frequently used in Islamic jurisprudence and law. While nushūz is explicitly mentioned in the Qur’an, tamkīn, meaning the opposite state of nushūz, is not. Although nushūz is used in the Qur’an for both men and women, in Islamic jurisprudence, and particularly in Iranian law, both tamkīn and nushūz are predominantly ascribed to wives. The concept of nushūz and tamkīn in husbands has not been adequately addressed, nor has there been commensurate legislation on the matter. Qur’anic commentaries have also predominantly focused on the nushūz of wives, rather than husbands, which may explain the neglect of husbands' nushūz in jurisprudence and the lack of corresponding legislation.This study, grounded in an analysis of three Qur’anic verses, Q. 4:34, Q. 4:128, and Q. 9:71, and their interpretation in several prominent Shia and Sunni commentaries across different periods, adopts a Qur’an-by-Qur’an exegetical approach to explore the concepts of nushūz and tamkīn for both spouses. Using linguistic, semantic, and hermeneutic methods, the findings of this research indicate that the concept of mutual tamkīn between spouses can be articulated based on the principle of mutual guardianship (wilāyah) of believers as outlined in verse Q.9:71. In this framework, reciprocal tamkīn between spouses is understood as a commitment to fulfilling religious and ethical responsibilities and a mutual acceptance of enjoining good and forbidding evil in their relationship.
۶۲۷.

نقد تحلیلی شبهات متنوع ابن تیمیه مربوط به آیه «مودّت»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ۱۴ بهار ۱۴۰۲شماره ۵۲ 169 - 202

کلیدواژه‌ها: آیه مودّت ابن تیمیه شبهات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۹ تعداد دانلود : ۲۸۵
یکی از آیات مورد استناد دانشوران شیعی در جهت وجوب مودّت به اهل بیت (علیهم السلام) و اطاعت از آنان؛ و نیز اثبات امامت ائمه معصومین (علیهم السلام)، آیه23/ شوری معروف به آیه «مودّت» است؛ ابن تیمیه از جمله دانشوران اهل سنت است که با طرح شبهات متنوع تاریخی، مفهومی، مصداقی، ادبی و کلامی؛ تلاش نموده است تا مفهوم واقعی تعبیر«موده فی القربی» را، محدود به حفظ رابطه خویشاوندی با خویشان پیامبر(ص) و عدم آزار رسانی به آنان نماید؛ و دلالت این آیه بر لزوم رجوع مردم به اهلبیت (علیهم السلام) برای آگاهی از تفسیر قرآن و دین و پذیرش امامت آن بزرگواران را منکر شود؛ از این رو این نوشتار که با استفاده از منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی تحلیلی، به قصد اثبات بنیادی ترین ارمغان واقعه غدیر (یعنی محبت به اهل بیت و قبول امامت آنان) تدوین یافته؛ در پی پاسخ به این پرسش است: شبهات ابن تیمیه درباره آیه مودّت و نقد وارد بر آنها چیست؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که: ابن تیمیه در هریک از امور پیرامونی آیه «مودّت»:(شأن نزول، مکان نزول؛ مفاهیم، مدالیل و مصادیق و...)، ایجاد شبهه نموده؛ و مدعی اجماع بر تکذیب روایات متواتر موافق با دیدگاه شیعه گردیده، و درستی گفتار علامه حلّی، و دلالت ادله عقلی قطعی و سیاق آیه بر دیدگاه شیعه را مورد تردید و انکار قرار داده است؛ وی در مقام تفسیر آیه «مودّت»، بر مبنای متعصبانه خویش، به گونه ای مرتکب تفسیر به رأی شده که حتّی اقوال افراد شاخص مورد وثوق خویش مانند ابن عباس، طبری، حاکم نیشابوری و... را نیز انکار نموده است؛ در ضمن، اموری همچون: وجود اجماع بر قول شیعه، نقل روایات متواتر همخوان با دیدگاه شیعه در منابع معتبر اهل سنت، و...؛ موجب بطلان قول ابن تیمیه و صحّت قول شیعه خواهند بود.
۶۲۸.

معناشناسی نسخ در روایات تفسیری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۸) 5 - 24

کلیدواژه‌ها: قرآن روایات تفسیری نسخ تخصیص تقیید نسأ

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۳ تعداد دانلود : ۱۱۲
کثرت موارد آیات منسوخ در روایات و به تبع آن در آراء برخی مفسران و مؤلفان، ازجمله مسائل مهم و بحث برانگیزی است که بعضاً سبب بهانه تراشی مخالفان قرآن شده است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی، در صدد اثبات این حقیقت است که کاربرد اصطلاح نسخ در روایات معصومان (ع) و سخنان سلف در معنایی متفاوت از معنای مصطلح آن است. حاصل پژوهش در روایات یادشده، به ویژه روایاتی که از نسخ برخی آیات قرآنی خبر داده اند، آنکه گستره نسخ در این گونه روایات، فراتر از نسخ مصطلح، بر تخصیص عمومات، تقیید مطلقات، استثنا، تبیین مجملات و نسأ، شمول و انطباق دارد و موارد نسخ مصطلح در روایات یادشده بسیار اندک و کمیاب است، بلکه چه بسا بتوان با بررسی دقیق تر همین موارد اندک، نتیجه گرفت که اصولاً نسخ مصطلح در قرآن نیست و اگر در بعضی روایات که در صدد تقسیم محتوای قرآن هستند، در کنار ناسخ و منسوخ، عام و خاص نیز آمده، از باب ذکر خاص بعد از عام است. همچنین در روایتی، امام علی (ع) خطاب به شخصی که مردم را موعظه می کرد، موعظه و نصیحت کردن مردم و ترساندن آنها از قیامت و حساب و کتاب را مشروط به دانستن ناسخ و منسوخ فرمودند، که این روایت نیز شاهدی است بر اینکه مراد از ناسخ و منسوخ در این روایات، نسخ مصطلح که در احکام است، نیست.
۶۲۹.

کاربست تحلیل مضمونی در کشف شبکه مضمونی ایمان در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 113 - 144

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم زمینه های ایمان تتنس روش تحلیل مضمون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۷۰
بی تردید، ایمان موهبت الهی است که انسان به وسیله آن می تواند مسیر سعادت و تعالی را پیش گیرد. ازاین رو مقوله ایمان که فعل اختیاری نفس است، از مهم ترین موضوعات اعتقادى در ادیان مختلف به شمار می آید. پیشینیان افعال اختیاری را تنها، نتیجه عامل معرفتی می دانستند؛ اما تتنس فیلسوف و روان شناس آلمانی، نفس انسان را دارای سه ساحت مستقل و هم عرض معرفتی، عاطفی و ارادی دانسته و معتقد است تأثیر متقابل این ساحات در تحقق فعل اختیاری ازجمله ایمان آوری حائز اهمیت است. پژوهش حاضر با تکیه بر روش «تحلیل مضمون» به بررسی این امور از منظر قرآن پرداخته است. در این راستا، 18 مضمون کلیدی به عنوان زمینه های ایمان، از قرآن استخراج و در سه ساحت «معرفتی، عاطفی و ارادی» طبقه بندی و موردبررسی و تبیین قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد ایمان، محصول ترکیب ابعاد سه گانه معرفت، عاطفه و اراده است و این سه بُعد در هم اثرگذارند.
۶۳۰.

استنتاج شیوه های تربیت دینی در حوزه اعتقادات از طریق ماهیت دین در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۳۷ 153 - 180

کلیدواژه‌ها: قرآن دین تربیت دینی ماهیت دین استنتاج عملی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۲۹۴
در مقاله حاضر، چهار شیوه مهم تربیت دینی در حوزه اعتقادات از طریق ماهیت دین در قرآن کریم استنتاج شده است. بدین منظور به بررسی دو مقوله «ماهیت دین» و «شیوه های تربیت دینی» پرداخته ایم. ابتدا جهت فهم صحیح ماهیت دین در قرآن کریم، تمامی آیات مشتمل بر ریشه «د ی ن» مورد تفحص قرار گرفته است. سپس برای راهیابی به شیوه های تربیت دینی در قرآن کریم از روش استنتاجی بهره گرفته ایم. در روش استنتاجی با استفاده از دو مقدمه «هنجارین» و «واقع نگر» به «نتیجه» که شیوه تربیت دینی است، دست یافته ایم. در ادامه، راهکارهای قرآن کریم برای رسیدن به شیوه های تربیت دینی تبیین شده است. برای مثال، یکی از راهکارهای قرآن کریم برای رسیدن به شیوه اعتقاد به جزای اعمال، بهره گیری مستقیم از کتب آسمانی در جهت شناخت اعمال مناسب می باشد. از جمله نوآوری های پژوهش حاضر، دستیابی به شیوه های تربیت دینی از طریق کشف ماهیت دین و تبیین هدف تربیتی از یکسو و استفاده از شیوه استنتاجی به عنوان روش پژوهش از سوی دیگر می باشد. از دستاوردهای این مقاله می توان در جهت ارائه الگوی نظری تربیتی برای نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی استفاده نمود.
۶۳۱.

امتداد مسئله فلسفی اصالت فرد و جامعه در تربیت اسلامی با تأکید بر اندیشه شهید مطهری

نویسنده:
منبع: قرآن و عترت سال ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۲ 7 - 31

کلیدواژه‌ها: اصالت فرد اصالت جامعه فطرت انسان کامل شهید مطهری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶ تعداد دانلود : ۵۲
این پژوهش با هدف بررسی دوگانه اصالت فرد و اصالت جامعه با رویکرد تربیتی در اندیشه شهید مطهری به انجام رسیده است. بدین منظور کلیه منابع و مراجع موجود در ارتباط با آراء تربیتی ایشان مورد بررسی توصیفی قرار گرفته و داده های حاصل طبقه بندی و تحلیل شده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که به طور کلی شهید مطهری منحصراً قائل به اصالت فرد و یا اصالت جامعه نبوده و ضمن اثبات اصالت فرد در عین اصالت جامعه و اصالت جامعه در عین اصالت فرد، جامعه را حقیقتی معرفی می کنند که از ترکیب افراد پدید می آید؛ به نحوی که افراد نیز هویت مستقل خودشان را حفظ کرده و با سرمایه الهى فطرت، به ساختن امت می پردازند؛ در نتیجه شکل گیری جامعه در گرو حرکت تدریجی افراد و پیوند خوردن روحی آنان با یکدیگر خواهد بود. شکل گیری هویت و تربیت افراد و جامعه انسانی در قالب یک مدار است که در آن، ابتدا انسان با فطرتی الهی خلق می شود و به تدریج با تأثیر از عوامل طبیعی و اجتماعی بیرونی، روح و شخصیت او ساخته می شود. در ادامه نیز شخصیت های مشترک و روح جمعی انسانی به نوبه خود در شکل گیری شخصیت افراد مؤثر خواهد بود و مجدداً اتحاد روحی این افراد با یکدیگر فرهنگ و جامعه جدیدی را رقم می زند یا همان فرهنگ و جامعه قبلی را مستحکم تر خواهد ساخت.
۶۳۲.

تحلیل سوره احزاب بر اساس واژه کلیدی اطاعت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی سال ۷ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیایی ۲۵) 25-45

کلیدواژه‌ها: تحلیل متن سوره احزاب موضوع محوری اطاعت انسجام موضوعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۸ تعداد دانلود : ۲۲۰
در تحلیل یک متن ادبی، اجزای مهم آن و نحوه کارکرد آن اجزا در متن قابل کشف است. در مقاله حاضر که حاصل بخشی از تحقیق گسترده ای درباره سوره احزاب می باشد، این سوره به عنوان یک متن مستقل و تام بر اساس قواعد تحلیل متن ادبی مورد بررسی قرار گرفته است. موضوع محوری سوره احزاب که با توجه به قواعد تحلیل متن، تعیین شده است، اطاعت از خدا و رسول است و لذا لفظ کلیدی سوره نیز اطاعت است . غرض این سوره اصلاح سبک زندگی مؤمنین در سایه اطاعت از خدا، رسول و مطهرین از رجس است از این رو در ضمن تناسب کاملی که میان آیات وجود دارد، افراد مطاع و مورد تأیید الله را معرفی کرده است. در این پژوهش پس از بررسی هر سیاق و تعیین موضوع و کلمات کلیدی هر سیاق، موضوع محوری سوره و کلمه کلیدی سوره تعیین شده است سپس با استفاده از کلمه کلیدی اطاعت سیاق های سوره مورد تحلیل قرار گرفته است. پژوهش های انجام شده در سوره احزاب تاکنون با چنین شیوه ای به تحلیل این سوره نپرداخته اند و از این جهت، نوآوری برای این پژوهش محسوب می شود.
۶۳۳.

بررسی علل رواج معنای مشهور و نادرست برای واژه امّی در مطالعات قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴۶ 173 - 196

کلیدواژه‌ها: امی بی سوادی قرآن کریم اهل کتاب کتاب آسمانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۶ تعداد دانلود : ۱۶۹
مفهوم «امّی» یکی از مباحث چالشی در مطالعات دینی است که هم در آثار مستشرقان و هم در مطالعات اندیشمندان و مفسران اسلامی، محور بحث واقع شده است. یکی از دلایل چالشی بودن فهم امّی، کاربرد قرآنیِ این واژه در توصیف پیامبر اکرم(ص) است که منجر به بروز برخی شبهات از سوی عده ای و درنتیجه، دفاعیه های مختلف از سوی مسلمانان شده است. در بین آرای اندیشمندان اسلامی، مفسران قرآن جایگاه ویژه ای داشته و در این موضوع، بحث های متعددی مطرح کرده اند. در پژوهش حاضر، سعی شده است با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اشاره به برخی از آرای مفسران درباره مفهوم امّی، عللِ رواج یافتن معنای مشهورِ این واژه بررسی شود. بر اساس یافته های این پژوهش، عواملی همچون: نگرش لغوی به اصطلاح امّی، غفلت از قرائن موجود در تورات و سیاق آیات قرآنی و همچنین بی توجهی به کاربرد امّی در متون فقهی موجب شده است که در طول زمان، معنای «بی سوادی» برای واژه ی امّی رواج یابد. توجه به قرائن فوق، صحت معنای رایج را تأیید نمی کند. بر اساس قرائن کافی که برای فهم واژه امّی در متون دینی وجود دارد، این واژه در اصل، اصطلاحی است که از سوی یهودیان، برای نامیدن غیر اهل کتاب استفاده می شد و بعدها به هرکسی اطلاق شد که ناآشنا به محتوای کتاب آسمانی باشد، چه اهل کتاب باشد یا نباشد.
۶۳۴.

وجوه و نظائر قرآن در ترجمه های ترکی استانبولی با تکیه بر واژه «دین»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال ۱۴ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴۷ 145 - 170

کلیدواژه‌ها: قرآن وجوه و نظائر ترجمه های ترکی استانبولی دین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۵۰
وجوه و نظائر به معنای استعمال یک واژه واحد در مواضع مختلف قرآن است که در هر موضعی، معنایی متفاوت دارد که این بحث در علم معناشناسی نیز معادل چندمعنایی است و برخلاف نگاه سنتی، صرفاً شامل اشتراک معنوی می شود. در این پژوهش که به روش توصیفی و مقایسه ای سامان یافته است، پس از بررسی وجوه مختلف معنایی واژه دین از منظر سنتی و علم زبان شناسی جدید، نحوه ترجمه وجوه مختلف واژه دین در ترجمه های مختلف ترکی استانبولی موردبررسی قرار خواهد گرفت. به نظر می رسد بیشتر مترجمان همت خود را صرف روانی و سلامت زبان ترجمه کرده و از دقت در معادل یابی واژه های قرآنی و رعایت نکات دستوری غفلت ورزیده اند. یافته های پژوهش حاکی از عدم دقت لازم در ترجمه وجوه و نظائر قرآن در ترجمه های ترکی استانبولی می باشد؛ که البته در مواردی که واژه «دین» مشمول اشتراک لفظی می شد عملکرد مترجمان ترک تا حدود زیادی مناسب بوده است.
۶۳۵.

واکاوی سبب نزول آیات اولیه سوره عبس در تفاسیر فریقین

نویسنده:
منبع: الاهیات قرآنی سال ۱۱ بهار و تابستان ۱۴۰۱۲ شماره ۲۰ 82 - 65

کلیدواژه‌ها: عبدالله بن ام مکتوم سوره عبس شیعه سنی تفسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲ تعداد دانلود : ۱۰۶
بررسی تفاسیر فرقین پیرامون آیات اولیه سوره عبس، دو سبب نزول مختلف را برای این آیات اشاره کرده است. پذیرفتن هر یک از آن ها، دلایل و ملزوماتی را می طلبد و آثار و پیامدهایی را به دنبال دارد. اکثر قریب به اتفاق تفاسیر اهل سنت و قلیلی از مفسران شیعه، فاعل در آیه «عبس و تولّی» را پیامبر(ص) می دانند و از روایات وارده و سیاق آیات، استمداد می جویند و بسیاری از محققان و متکلمان شیعه، فاعل این فعل را شخصی غیر از حضرتش می شمرند و خطوط کلی آیات قرآن، سیره نبوی، حقایق تاریخی، سیاق آیات مربوطه و دلیل عقلیِ لزومِ عصمتِ انبیاء(عل) را به عنوان ادلّه، مطرح می کنند. بنابراین، سؤال اصلی تحقیق این است که آیا فرضیه توبیخ حضرت محمد(ص)، در آیات ابتدائی سوره عبس، با عقل و نقل سازگار است؟ یا خیر؟ مخاطب اصلی این آیات چه کسی است؟ و چرا؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به داده های کتابخانه ای، ضمن بیان هر دو دیدگاه و بررسی دلایل آن ها، ثابت می کند که عبوس شمردن پیامبر(ص) در این واقعه تاریخی، منافی با عصمت ایشان و مغایر با سایر آیات کریمه و سیره قطعی آن حضرت(ص) است.
۶۳۶.

تأثیرگذاری پیش دانسته های موجه مفسر در تفسیر قرآن

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۹ 83 - 104

کلیدواژه‌ها: مجاری پیش دانسته ها مفسر تفسیر قرآن کریم

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۷ تعداد دانلود : ۲۲۹
هنگام تفسیر قرآن برخی اطلاعات در ذهن مفسر وجود دارد که نمی توان منکر این اطلاعات و محفوظات شد. این اطلاعات دارای تأثیراتی در هنگام تفسیر بر روی مفسر هستند. این نوشتار به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی مجاری تأثیر پیش دانسته های مفسر در تفسیر قرآن پرداخته و دستاوردهایی را به دنبال داشته است؛ به این صورت که بعد از بررسی های صورت گرفته، دانسته شد که پیش دانسته های مفسر به چند دسته تقسیم می شوند: برخی از آن ها بدیهی اند، برخی دیگر غیربدیهی. برخی دیگر هماهنگ با ظواهر قرآن هستند یا ناهماهنگ اند. اما دراین بین برخی از پیش دانسته های موجهی هست که تأثیراتی بر مفسر دارند؛ از قبیل اینکه ابزار و لوازم تفسیر آیات اند یا اینکه مبانی تفسیر و اصول و قواعد را در اختیار مفسر قرار می دهند و دیگر اینکه باعث مسئله سازی و باز نمودن دید مفسر شده و  محتوای آیات را تأیید و تبیین می کنند.
۶۳۷.

زمینه های خانوادگی – اجتماعی علل جرم از دیدگاه قرآن و روایات

نویسنده:
منبع: قرآن و عترت سال ۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۱۲ 71 - 88

کلیدواژه‌ها: زمینه عوامل خانوادگی - اجتماعی جرم قرآن کریم و روایات

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۶
یکی از موضوعات مطرح، جرم و جنایت است در این راستا عواملی دست به دست هم می دهد و زمینه را برای وقوع آن در جامعه فراهم می کند. یکی از این عوامل زمینه های بد خانوادگی است که در تربیت و اخلاق انسان تاثیر گذار است. در این محیط اگر هریک از اعضای آن به ویژه والدین وظایف خود را به درستی انجام ندهند و از همان دوران کودکی همفکری درست و الگوی صحیح برای تربیت فرزندان خود نداشته باشند نمی توانند انتظار داشته باشند که درآینده فرزندانشان به سمت کارهای خلاف مَنافی روی نیاورند. عامل دیگر اجتماع است. چنین فردی اگر پای در محیط اجتماع گذارد و جامعه او به سمت فساد و تباهی پیش رفته باشدقطعا او نیز تحت تاثیر آن جامعه قرار خواهد گرفت و پس از چندی از فساد روحی برخوردار خواهد بود و در ادامه اندیشه های صحیح و درست جایگزین اندیشه های پست او خواهد شد.تحقیق حاضر با روش توصیفی –تحلیلی و بر مبنای مطالعه متون تفسیری و کتاب های اخلاقی درتبیین عوامل مؤثردرجرم گام برمی دارد. یافته های جدیدی که تحقیق حاضر بدان رسیده، بررسی نقش خانواده و جامعه در پیشگیری از جرایم می باشد.نتایج تحقیق نشان داد از نگاه قرآن کریم و روایات معصومان(ع) عدم معاشرت با نااهلان و... در جلوگیری از جرم نقش دارند.
۶۳۸.

بازتبیین مفهوم «صراط» در تفاسیر عرفانی پیش از ابن عربی و مقایسه آن با دیدگاه تفسیری- عرفانی ابن عربی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال ۱۴ پاییز ۱۴۰۲ شماره ۵۵ 163 - 188

کلیدواژه‌ها: تفاسیر عرفانی صراط مستقیم ابن عربی عرفان اسلامی تاویل قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۵ تعداد دانلود : ۱۴۹
«صراط» از واژگان قرآن کریم است که مفسران با گرایش عرفانی بر اساس اندیشه و روش عرفانی خویش، مفاهیم مختلفی برای آن گفته اند. مسأله پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای؛ بررسی مفهوم «صراط» در آیات قرآن و تفسیر و تأویل آن از تفاسیر عرفانی پنج عارف پیش از ابن عربی: سهل بن عبدالله تستری، ابوعبدالرحمان سلمی، ابوالقاسم قشیری، رشیدالدین میبدی و روزبهان بقلی شیرازی، همچنین مقایسه اجمالی آن با دیدگاه ابن عربی است. یافته های پژوهش گویای آن است که مفاهیم و مصادیق متعددی برای «صراط» ذکر شده است که عبارتنداز: هدایت و سعادت، اقامه عبودیت، معرفت حق، مشاهده و مکاشفه، دعوت عام و خاص، سیر و سلوک عارفانه، شریعت الهی. تمام موارد یاد شده؛ بیانگر مسیری است که در راستای معرفت حق تعالی، جهت رسیدن به هدایت، تکامل و سعادت انسان مطرح است که می توان آن را منطبق با دیدگاه های تفاسیر نقلی دانست. باری دیدگاه ابن عربی در برخی تبیین ها از صراط همسو با دیدگاه عارفان قبل از خود است ولی بر اساس مبنای وحدت وجودی وی تفسیری که از صراط ارائه می کند بر همه موجودات و انسان ها چه مومن و چه غیرمومن منطبق است هرچند در برخی از تحلیل هایش صراط را به عنوان صراط خاص یا صراط محمدیه برای اوحدی از افراد منطبق می داند.  
۶۳۹.

روش های قطب الدین راوندی در تفسیر

نویسنده:
منبع: تفسیرپژوهی سال ۱۰ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۹ 213 - 243

کلیدواژه‌ها: روش ها قطب الدین راوندی تفسیرقرآن روش تفسیری

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۷ تعداد دانلود : ۲۰۱
با آنکه راوندی در روزگاری می زیست که اکثر فقیهان تحت تأثیر شیخ طوسی و سید مرتضی بودند، ولی او در اندیشه ی فقهی مکتبی مستقل دارد. چنان که او نخستین عالمی است که دستگاهی چهار گانه مرکب از کتاب، سنت، عقل و اجماع را در بین شیعیان مطرح کرده است. راوندی با استفاده از روش های گوناگونی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. تاکنون هیچ پژوهشی درباره ی کشف روش های تفسیری او انجام نشده است. لذا هدف این مقاله بررسی و استخراج روش های تفسیری قطب الدین راوندی می باشد. این روش ها از میان آثار تفسیری و نیز برخی آثار حدیثی وی که در مواردی به تفسیر آیات پرداخته بود، کشف گردید. از روش های تفسیری او بر اساس یافته های این پژوهش می توان به روش قرآن به قرآن، قرآن به حدیث، عقلی و اجتهادی، استفاده از علوم ادبی، شعر و اصول فقه در تفسیر قرآن و توجه به وجوه و نظایر آن اشاره کرد.
۶۴۰.

عوامل ضرورت تفسیر قرآن از نظر خاورشناسان؛ بررسی و نقد(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: قرآن شناخت سال ۱۶ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 49 - 62

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم تفسیر قرآن خاورشناسان ضرورت تفسیر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۱۰۶
برخی خاورشناسان در تحلیل ضرورت تفسیر قرآن، به عواملی همچون زبان قرآن، تناقض محتوای آیات، داستان های قرآن، تکامل و توسعه جامعه اسلامی و مواجهه با مسائل جدید اشاره کرده اند. هرچند برخی از این عوامل با آنچه دانشمندان اسلامی گفته اند از جهاتی همسو بوده، می توان بدان ها همدلانه نگریست، اما بی تردید ملاحظاتی جدی نسبت به برخی دیگر وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به تبیین و نقد این عوامل پرداخته، نشان می دهد که برخلاف ادعای برخی خاورشناسان، نه زبان عربی شاخه ای منحط از دیگر زبان هاست و نه نقایص زبانی ادعاشده از سوی ایشان صحت دارد تا وجه ضرورت تفسیر قرآن تلقی شود. افزون بر این، چون قرآن آیات محکم و متشابه، مطلق و مقید، و عام و خاص دارد، ممکن است در نگاه نخست چنین به ذهن متبادر شود که بین مدلول آنها تعارض وجود دارد؛ اما با تأمل روشن می شود که این گونه تعارض ها ظاهری و بدوی است، نه مستقر. بنابراین طرح شبهه تناقض و تعارض بین مطالب قرآن از سوی برخی خاورشنان و آن را وجه ضرورت تفسیر دانستن، حاکی از ناآگاهی آنها در فهم آموزه های قرآنی یا تعصبات و اغراض سوء است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان