مطالب مرتبط با کلیدواژه
۱.
۲.
۳.
۴.
۵.
۶.
۷.
۸.
۹.
۱۰.
۱۱.
۱۲.
۱۳.
۱۴.
۱۵.
۱۶.
۱۷.
۱۸.
۱۹.
۲۰.
روش تفسیری
منبع:
قبسات ۱۳۸۲ شماره ۲۹
حوزه های تخصصی:
دستیابی به فهم درست آیات قرآن، هدف اصلی مفسران قرآن است. پس از عهد تدوینِ تفسیر، این مهم با شیوههای گونهگون به وسیلة آنان صورت گرفته است که در مواضع یا مواضیعی، تفاوتهای آشکاری با هم دارند. رمز و راز این تباینها، به مبانی نظری - معرفتی مفسران بر میگردد که در سایة آن، رویکردهای تفسیری را رقم زده است. در این بین، عترت پیامبر در جایگاه ترجمان قرآن، تا آن جا که زمینه و ظرفیتهای فرهنگی و اجتماعی اجازه داده، در زمان خود به تفسیر آیات واپسین کتاب آسمانی پرداختهاند.
نگاه آنان به قرآن، برگرفته از مبادی استوار و مبانی محکمی چون جامعیت و برخورداری این کتاب الاهی از جنبههای ظاهری و باطنی است.
در سایة این اصول اساسی، آموزههای تفسیری اهل بیت که بیشتر در حوزة تفسیر محتوایی و مفهومی است، بر روشهایی اتکا دارد. این مقاله کوشیده است تا ابعاد آن را پژوهش کند.
نقد آرای ذهبی در معرفی «مجمعالبیان(مقاله ترویجی حوزه)
منبع:
طلوع ۱۳۸۳ شماره ۱۲
حوزه های تخصصی:
دکتر محمدحسین ذهبی یکی از عالمان معاصر اهل سنت است. وی در کتاب التفسیر و المفسرون که از جمله منابع درسی در برخی از مراکز دانشگاهی فریقین به شمار میآید، به بررسی تاریخ تفسیر قرآن در عهد صحابه و تابعین و پس از آن دوره پرداخته است وی ضمن بیان اقسام روشهای تفسیری، روشِ شماری از مفسران اهل سنت و شیعه اثناعشری را بررسی کرده است. در این مقاله، بررسیهای ایشان در مورد اعتقادات شیعه از جمله جایگاه بطن آیات، روایات تفسیری شیعه، تحریف، منزلت امامان، سحر النبی و معرفی تفاسیر شیعه از جمله تفسیر مجمع البیان، مورد مداقه واقع شده و تأملاتی در این زمینه ها، بیان شده است
مروری بر التفسیر الحدیث(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
محمد عزت دروزه یکی ازمفسران معاصر است که قران کریم را بر حسب ترتیب نزول تفسیر کرده است التفسیر الحدیث از جمله تفاسیر اجتهادی – عقلانی به شمار می آید که مولف بر پایه منابع ومصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت در نکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر ایات پرداخته است مفسر در یک نگاه کلی سوره ها را به دو بخش کلی – مکی و مدنی تقسیم می کند و پس از آن بر اساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره می گیرد این تفسیر نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه تفسیری آن پرداخته است
اجتهاد و روش شناسی در تفسیر البرهان
حوزه های تخصصی:
سید هاشم بحرانی، عالم اخباری قرن دوازدهم، در کتکان بحرین به دنیا آمد. بیشتر عمر خود را در آنجا سپری کرد و در همان جا وفات یافت. بحرانی مؤلف جامع ترین تفسیر روایی امامیه به نام البرهان فی تفسیر القرآن است.در تفسیر روایی البرهان- همچون تفاسیر غیرروایی- زمینه هایی از اجتهاد وجود دارد. اجتهاد مؤلف از مبانی معرفتی و غیرمعرفتی اثر پذیرفته است. بر این پایه، مقاله حاضر در سه بخش تنظیم شده است: در بخش اول، بحرانی و تفسیر البرهان معرفی شده و در بخش دوم، روش و گرایش تفسیری مؤلف بررسی گردیده است. نویسنده در بخش سوم، به مبانی معرفتی و غیرمعرفتی مؤثر بر سامانه تفسیر البرهان پرداخته است.
شخصیت علمی شیخ شلتوت و روش تفسیری وی
حوزه های تخصصی:
«تفسیر القرآن الکریم» تالیف شیخ محمود شلتوت از جمله تفاسیری است که حلقه اتصال بین تفاسیر سنتی و تفاسیر جدید به شمار می آید. مؤلف درعین حال که همچون متقدمان به بحث های سنتی تفسیری پرداخته، نیازهای جدید و مقتضیات زمان و مکان را نیز مورد توجه قرار داده است. این تفسیر قرن چهاردهم هجری که از نثر ادبی قوی برخوردار است به جای توضیح یکایک آیات هر سوره به مقاصد اصلی آن ها می پردازد و فراهم کردن زمینه های تقریب و وحدت اسلامی از اهداف عمده آن محسوب می شود. پرهیز از خلط فرضیه ها و نظریه های علمی با تفسیر، و نقد چنین گرایشی از ویژگی های دیگری است که در «تفسیر القرآن الکریم» جلب توجه می کند. مقاله حاضر به معرفی این تفسیر معاصر و روش تفسیری آن می پردازد.
گونه شناسی روایات تفسیری امام رضا(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
به استناد بسیاری از آیات و روایات، ائمه اطهار(ع) تنها کسانی هستند که پس از خدا و پیامبر(ص)، آگاهی کامل به معارف قرآن ، و مراد و مقصود آیات آن دارند. ائمه(ع)، با توجه به نیاز بشر، به تفسیر و تبیین آیات قرآن کریم پرداخته اند. با عنایت به اهمیت و جایگاه ویژه روش شناسی در تفسیر قرآن کریم از یک سو، و کثرت روایات تفسیری اهل بیت(ع) از سوی دیگر، در این مقاله تنها روایات تفسیری امام رضا(ع) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. بر اساس این پژوهش، مهم ترین گونه های تفسیری روایات امام رضا(ع) عبارت است از:ذکر سبب نزول، بیان معنی مفردات، تبیین آیات از راه بیان مصداق و نیز قیدهای توضیحی آیات، تعیین مرجع ضمیر، توجه به نوع خطاب، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با سنت، تفسیر موضوعی، تاویل آیات متشابه، بیان بطون آیات، تبیین آیات الاحکام، ذکر جزئیات داستان های قرآن، استناد به آیات در روایات، بیان چرایی مطالب در آیات، توجه به پیام و اهداف تربیتی و هدایتی، زدودن شبهه و تصحیح بدفهمی نسبت به قرآن کریم و تبیین معارف اعتقادی و نیز ارائه برخی مباحث علوم قرآنی.از دیگر مباحث مطرح شده در این نوشتار، بیان برخی مبانی قرآن-شناختی و تاکید بر وجود دو رویکرد روایی و کلامی در روایات تفسیری امام رضا(ع) است.
بهره گیری از روش تفسیر سیاقی در المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
سیاق مهم ترین قرینه در فهم و تفسیر آیات به شمار می رود. علامه طباطبایی در تفسیر خود به این روش اهتمام بسیاری ورزیده است. برخی از مهم ترین مواردی که وی در آنها به سیاق تکیه کرده، به این قرار است: کشف معانی و مفاهیم واژه ها و محتوای آیات، شناخت ترتیب آیات، پذیرفتن یا ردّ روایات مربوط به تفسیر آیات، نقد و یا تأیید آراء مفسران، شناخت و تشخیص آیات و سوره های مکی و مدنی، بیان احکام شرعی، و تفسیر آیات قبل به وسیلة آیات بعد یا برعکس، تفسیرجمله ای با جمله ای دیگر در یک آیه، فهمیدن و کشف غرض و هدف آیات.
بررسی روش های مطالعه جامعه شناسانه دین
حوزه های تخصصی:
این نوشتار در تلاش است که روش های گوناگون جامعه شناسی دین را مطالعه و آسیب های آن را شناسایی نماید تا از این طریق، الگوئی از جامعه شناسی دین را ارائه نماید تا از حیث روش شناختی فاقد مشکلات جامعه شناسی دین موجود باشد. بدین منظور، پس از طرح مسأله و بررسی ابعاد و سطوح گوناگون دین، سه روش «اثباتی»، «تفسیری» و «انتقادی» مورد بحث قرار گرفته و پیش فرض های اساسی آنها مشخص شده است. پس از آن، ارتباط این روش ها با جامعه شناسی دین و اینکه هر کدام، چه سطح و یا بعدی از دین را به عنوان موضوع جامعه شناسی دین بر میگزینند، موشکافی شده است. سرانجام، روش اثباتی بُعد عینی، روش تفسیری بُعد ذهنی و روش انتقادی هر دو بعد عینی و ذهنی را به عنوان موضوع جامعه شناسی دین انتخاب نموده است. البته، بررسی پیامدهای هریک و نقد آنها نیز مغفول نمانده است.
سرمقاله: تاویل قرآن کریم در باور صدرالمتألهین(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تأمل در شیوه تفسیری ملاصدرا مؤیّد این معناست که وی «تأویل» را روشی میداند که از سه طریق وحی (قرآن) و تحلیلات عقلی(برهان) و تهذیب نفس(عرفان) میتوان به دریافت آن نایل آمد. نبوغ ملاصدرا در این بود که این سه طریق را که به حقیقت واحدی منتهی میگردند، با یکدیگر ترکیب کرده و ناسازگاریهای ظاهری آنها را بکمک «تأویل» مرتفع نماید. وی بارها بر این امر تأکید دارد که در تأویل شرط اساسی موافقت با کتاب و سنت است، بگونهیی که آن دو بر حق بودنش را شهادت دهند و در صورت عدم شهادت، چنین تأویلی از سنخ فروع عبث و گزاف و از شاخه های فسوق و کفر و خلاف است.
نقد مقاله «تشیع و قرآن» بار آشر در دایرةالمعارف قرآن لیدن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
مقاله «تشیع و قرآن» اثر مستشرق یهودی «بارآشر» است، که با تأکید بر برخی اقوال ناصواب و برجسته نمودن بعضی از فرقه های نادر و حتی مطرود شیعه، درصدد ارائه تصویری غیرواقعی از نگاه شیعه پیرامون قرآن کریم می باشد. مقاله مزبور در دایرةالمعارف قرآن (لیدن) منتشر شده که یکی از دایرةالمعارف های برجسته و مورد رجوع جهانی پیرامون قرآن کریم است و مطالب آن در سراسر جهان مورد رجوع و استناد قرار میگیرد.
نوشتار پیش رو ضمن اشاره به محتوای مقاله مذکور، نظریات ناصواب بارآشر درباره نگاه شیعه به قرآن را با استفاده از مصادر معتبر شیعی و استدلال های متقن در بوته نقد قرار داده است. این مقاله در آغاز به معرفی سوابق علمی مؤلف پرداخته و در ادامه هر یک از بخش های مقاله مذبور را به همراه ذکر موارد ناصواب آن به اختصار ارائه کرده و سپس نقد هر قسمت به صورت مجزا و با تکیه بر منابع مهمی که مؤلف از آن ها استفاده چندانی ننموده را بیان کرده است
آسیب شناسی تفسیر علمی با محوریت تفسیر پرتوی از قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
بیش از 700 آیه قرآن به مسائل علمی نظیر: هستی شناسی، طبیعت شناسی و زیست شناسی اشاره دارد. مفسران اسلامی به منظور اثبات مباحث علمی قرآن، به تفسیر علمی قرآن روی آورده اند. با پیشرفت و رشد فزاینده علوم تجربی و تکنولوژی در عصر حاضر، گرایش به این نوع تفسیر نیز در سده اخیر رو به افزایش یافته است.
تفسیر پرتوی از قرآن نوشته سید محمود طالقانی از جمله تفاسیری است که در مواردی، از این روش بهره برده است. این اثر گرچه شامل تفسیر بخش اندکی از قرآن بوده و دارای مزایا و ویژگی های قابل توجهی نظیر: توجه به آسیب های تفاسیر علمی و اعجاز علمی قرآن می باشد، اما در مواردی این اثر از نظر: مبنایی، روشی و محتوایی در زمینه تفسیر علمی آیات، نیازمند پیرایش و آسیب زدایی است.
تأملی در مقایسه تطبیقی تفسیر التفسیر القرآنی للقرآن و المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
یکی از روش های تفسیر قرآن در عصر حاضر «روش تفسیر قرآن به قرآن» است. این منهج ریشه در روش تفسیری معصومین دارد.
پژوهش حاضر، مقایسه ای گذرا میان دو تفسیر «التفسیر القرآنی للقرآن» از عبدالکریم خطیب و «المیزان» سید محمدحسین طباطبایی می باشد. از آنجا که این دو مفسر، تفسیر خود را بر اساس روش قرآن به قرآن نگاشته اند، مقاله در صدد آن است تا بخشی از دیدگاه های تفسیری خطیب، در مواجهه با اندیشه های تفسیری طباطبایی را به شیوه تطبیقی مورد نقد و بررسی قرار دهد.
هر چند تفاسیر مذکور، از روش تفسیر قرآن به قرآن بهره جسته اند، اما التفسیر القرآنی للقرآن بر خلاف المیزان، رویکرد تفسیری خود را بیشتر بر پایة تأمل و تدبّر در خودِ آیات قرآن و اهتمام به عقل و خرد آزادِ مفسر، بدون امعان نظر به روایات و دیدگاه های تفسیری دیگر مفسران، استوار نموده است.
بررسی تطبیقی روش های تفسیری فریقین در سازگاری عصمت حضرت داوود و خطای او(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
روش های تفسیری مفسران، یکی از علل اختلاف مفسران در تفسیر آیات است. مفسران در تفسیر آیات 26 ـ 22 سوره ص، در پاسخ به چگونگی جمع میان عصمت حضرت داود و خطای او اختلاف نظر دارند.
مقاله به دنبال آن است تا با بررسی تطبیقی روش های تفسیری فریقین، علل اختلاف مفسران در پاسخ به این سؤال را بررسی نماید. بدین منظور برخی از تفاسیر فریقین مانند تفاسیر: التبیان، نورالثقلین و المیزان از شیعه و تفاسیر: جامع البیان، مفاتیح الغیب، روح المعانی و المنیر از اهل سنت به ترتیب تاریخی در رابطه با این موضوع بررسی شده است. نتیجه این تحقیق آن است که تفسیر المیزان به دلیل اتخاذ شیوه تفسیری قرآن به قرآن، استفاده از استدلال عقلی و کلامی و بهره گیری از روایات به عنوان موید مطالب خویش، پاسخ مطلوب تری نسبت به سایر تفاسیر به این پرسش داده است.
روش امام صادق (ع) در تفسیر عقلانی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
روش تفسیر عقلی، ازجمله روش هایی است که در کنار سایر روش ها ـ همچون روش تفسیر قرآن به قرآن و روش تفسیر قرآن به سنت ـ برای تبیین و تفسیر آیات قرآن به کار می رود. قرآن کریم، در بردارنده برهان های عقلی است و در بسیاری از آیات، انسان ها را به تفکر، تعقل و تدبر دعوت نموده است. بهره گیری از عقل قطعی و قراین قطعی برای تفسیر آیات قرآن، ریشه در سنت رسول خدا| و اهل بیت^ دارد. امام صادق× نیز ـ به عنوان جزئی از خاندان وحی ـ از استدلال های عقلی ، برای تبیین و تفسیر قرآن کریم استفاده نموده که نمونه های بسیاری از آن در میان روایات تفسیری آن حضرت یافت می شود.
تفسیر میثاق در آیه شریفه «وَ إِذْ أخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
انتظار منجی و ایده آینده بهتر، به عنوان حقیقتی قابل احترام در شرایع آسمانی است. درباره حقیقت انتظار به عنوان پیمانی آسمانی در ذهن و زندگی پیامبران الهی و امت های آنان از آغاز تاریخ نبوت در نگاه قرآن، پژوهش درخوری انجام نشده است. بررسی های انجام یافته بیانگر آن است که توجیه انتظار به صورت جریانی پیوسته در تاریخ نبوت در آیه 81 سوره آل عمران قابل تحقیق است. براساس این آیه بن مایه اصلی مقاله حاضر، تبیین فلسفه اصل انتظار به مثابه عامل رشد روانی امت ها و تمرین و تحصیل آمادگی هرچه بیشتر در جهت پذیرش وضعیت بهتر در تمامی عصرها و نسل ها می باشد. حقیقتی که می توان از آن به عنوان یکی از علل اساسی پنهان ماندن زمان ظهور منجی در حکمت خداوندی یاد کرد.
بررسی روش شناسی هربرت بلومر در مطالعات اجتماعی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
هدف این مقاله بررسی دیدگاه هربرت بلومر در بارة روش شناسی تحقیقات کیفی است. او یکی از اندیشمندان برجستة مکتب شیکاگوست که اصطلاح «تعامل گرایی نمادی» را ابداع کرده است. او از روش کیفی طبیعت گرایانه طرف داری میکند که واکنشی است در برابر سیطرة جامعه شناسی کارکردی- ساختاری و روش های کمّی در علوم اجتماعی. دیدگاه او سبب شد رویکردی تفسیری در علوم اجتماعی تقویت و گسترش یابد. در کانون آثار بلومر، نوع رابطة روش های علوم طبیعی و اجتماعی قرار دارد. او به نقد روش شناسی اثبات گرا و کاربرد تکنیکهای کمّی در تحقیقات جامعه شناسی میپردازد. او روش های کمّی را روش مینامد و استدلال میکند که استفاده از تحلیل متغیر معمولاً، نقش اساسی فرایندهای تفسیری را در شکل گیری رفتار انسان نادیده میگیرد. سرانجام، انتقادات وارد بر دیدگاه بلومر نیز در این مقاله ارائه میشوند.
روش مواجهه علامه فضل الله با روایات تفسیری در «من وحی القرآن»(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
«من وحی القرآن» از تفاسیر معاصر است که تفسیر آیات قرآن را در قالبی تحرک بخش، عصری و تربیتی عهده دار گردیده است. البته در کنار این ویژگی، گزارش روایات منتسب به معصوم و دیگر گزارش های تاریخی مرتبط با آیات، در آن نمودی نمایان دارد. مطابق بررسی صورت گرفته، تعامل فضل الله با روایات سخت گیرانه و قابل تأمل است؛ در این مقال، عوامل سخت گیری فضل الله در مواجهه با روایات تفسیری و گزارش های تاریخی، و موانع استفاده هرچه گسترده تر مؤلف من وحی القرآن از آنها به کاستی های گوناگونی موجود در آنها نسبت داده شده است. پیداست که این رویکرد سختگیرانه در مواردی با انتقاد مواجه است که بدان پرداخته شده است.
رهیافت روش شناسانه شهید صدر در موضوع نظریه قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
شهید صدر تفسیر را به دو نوع ترتیبی و موضوعی تقسیم می کند. در دیدگاه او با استناد به تفسیر موضوعی می توان به نظریات قرآنی در خصوص مسائل مهم زندگی دست یافت . شهید صدر دارای آثار تفسیری مختلفی به شیوه موضوعی است. در دیدگاه شهید صدر، قرآن کریم درباره تاریخ و سنت های حاکم بر آن دارای نظریه است. اصالت علمی و مبتنی بودن نظریه قرآن بر اصول مسلم علمی از پیش فرض های تفسیری شهید صدر است. این پژوهش بر آن است تا روشی را که این مفسر و قرآن پژوه در تبیین نظریه قرآنی «سنت های تاریخ» به کار گرفته است، تحلیل و مورد بررسی قرار دهد. نظریه این مفسر برخوردار از مؤلفه هایی هم چون نگرش سیستمی و استقراء است که با بهره گیری از آنها، نظریه «سنت های تاریخی» در «قرآن» را تعلیل و تحکیم بخشیده است. نظریه سنت های تاریخی شهید صدر با تکیه بر مبانی و اصول و قواعد تفسیری پذیرفته شده از نظر وی، قابل تبیین و ارزیابی است.
بررسی مبانی، روش ها و برداشت های تفسیری احمد مصطفی المراغی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
تفسیر مراغی از تفاسیر مهم معاصر است. مؤلّف آن احمد مصطفی المراغی رئیس أسبق دانشگاه الازهر و از شاگردان مکتب تفسیری المنار است. مفسّر با تکیه بر مبانی و روش هایی به تفسیر آیات قرآن پرداخته است. حجیّت ظواهر کتاب، عدم حجیّت اخبار آحاد در تفسیر، عدم تحریف قرآن، ممنوعیت تفسیر به رأی و اعتقاد به تناسب آیات، از مبانی تفسیری وی به شمار می رود. وی در مواردی مانند تفسیر آیه 3 و 4 فیل و آیه 65 و243 و 259 بقره به مبانی تفسیری خود ملتزم نبوده است و در مواردی مانند تفسیر آیه 55 آل عمران، اخبار متواتر و یا اخبار محفوف به قراین صدق نزد اهل سنت را نادیده گرفته و آیات را بر خلاف ظاهر و بر خلاف آن روایات تفسیر نموده است. ایشان در روش تفسیری خود از روش های مختلف تفسیری بهره برده است. در این مقاله برخی از برداشت های تفسیری وی، که متاثر از اندیشه های وهابیت یا ناشی از تحلیل مادی آیات است، نقد شده است.
اصطلاح شناسی مبانی تفسیر(مقاله پژوهشی حوزه)
حوزه های تخصصی:
اصطلاح شناسی به عنوان یک شاخه زیرساختی علمی در میان همه علوم مطرح است و متصدی شناسایی و تعریف اصطلاحات علوم به صورت روشمند و قاعده مند می باشد. دانش تفسیر نیز بسان دیگر علوم، اصطلاحات و واژگان اختصاصی دارد که تعریف آنها، ضروری ترین اقدام پیش از به کارگیری آنها می باشد. در این میان، اصطلاح «مبانی تفسیر» چندگاهی است که در میان علوم اسلامی و به ویژه دانش تفسیر مطرح است و مفسران و قرآن پژوهان از مناظر مختلف، تعاریف گوناگونی از آن ارائه داده اند. این نوشتار بر آن است تا با بررسی تعاریف پیشین این اصطلاح، تعریف جامع و مانعی از آن ارائه دهد.