الاهیات قرآنی

بر اساس برخی روایات، آیاتی از قرآن کریم ناظر به فضائل اهل بیت(عل) هستند. این موضوع مورد پذیرش مفسران و محدثان شیعی واقع شده است. غالیان با سوء استفاده از این موضوع، تطبیق ها و تأویل هاى نامعقولى از آیات قرآن ارائه و به نام حدیث اهل بیت(عل) نشر داده اند. بنابراین، باید در تعامل با روایات تأویلى -به خصوص آن هایی را که افراد متهم به غلوّ نقل کرده اند- بیش تر احتیاط کرد و تأویلات چالشی موجود در روایات را به دقت مورد بررسی قرار داد. هدف از این مقاله تبیین ضوابط تأویل درست و مطرح کردن آن به عنوان یکی از راهکارهای تشخیص روایات جعلی است. پرسش اصلی تحقیق این است که: «ضوابط تأویل صحیح چیست؟ آیا می توان ضوابط تأویل صحیح را راهکار تشخیص روایات جعلی تلقّی نمود؟» این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی و با استناد به منابع کتاب خانه ای تهیه شده است. یافته ها نشان می دهد که تأویل صحیح، عبارت است از بهره گیری از قانون سبر و تقسیم، تمییز اصل از حاشیه، اخذ مفهوم کلی از آیه که به منزله کبری برای مورد آیه باشد و عدم مخالفت با قرآن، سنت قطعی و ضروریات دین و مذهب که در کنار بررسی سندی روایت، می تواند مجعول بودن روایت را مشخص سازد. در این مقاله هم چنین به صورت موردی به بررسی سندی و محتوایی دو روایت ذیل آیات ۲۶ بقره و ۱۷ الرحمن پرداخته شده است.

تاریخ، گنجینه ای است از درس ها، عبرت ها، پیام ها، الگوهای ماندگار برای هر خردمندی در هر روزگاری تا این که بتواند با تکیه بر گذشته، در اصلاح اندیشه، عمل و تصمیمات حال و آینده اش، خردمندانه تر عمل کند. در صورتی تاریخ می تواند چراغ راه آینده و درس آموز، عبرت آفرین و الگوبخش باشد و پیام هایی ماندگار در اختیار هر نسلی قرار دهد که به شکل تحلیلی مطالعه شود، نه نقلی و روایی. هدف این پژوهش تبیین مولفه های مدیریت جهادی، با الهام از حماسه حسینی(ع)، به منظور بهره مندی از آن در بهبود زندگی فردی و اجتماعی روزگار ما و در راستای خلق تمدن نوین اسلامی- ایرانی است. بنابراین سوال اصلی تحقیق این است که مهم ترین شاخص های مدیریت جهادی، با الهام از حماسه حسینی(ع) در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی- ایرانی کدام اند؟ مسئولیت شیعه بودن در روزگار ما، کار جهادی و باذلانه در راستای ایجاد تمدن نوین اسلامی- ایرانی است و این روی آورد ریشه در دعوت حضرت سیدالشهداء(ع) در ایجاد حکم رانی اسلامی بر پایه بصیرت و جهاد دارد. دعوت رهبری معظم انقلاب به مدیریت جهادی و باذلانه تنها راه پیشرفت ایران اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی- ایرانی است، در جهانی که مادی گرایی بر آن سیطره یافته است.

داستان حضرت یوسف(ع)، آن گونه که در قرآن نقل شد، فراز و نشیب های زیادی دارد. حضرت یوسف(ع)، در آزمون های مختلف الاهی سربلند بیرون آمد. یکی از امتحانات ایشان، آماده شدن فضا برای انجام گناه با همسر عزیز مصر بود که به کمک خدای منان در این امتحان نیز پیروز بیرون آمد. قرآن کریم در آیه 24 سوره یوسف، از این امداد به «برهان ربّ» تعبیر می کند. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا «برهان ربّ»، اختصاص به حضرت یوسف(ع) دارد یا این که می توان تعمیم آن را به عنوان سنّت الاهی برای تمامی بندگان خدا اثبات کرد؟ این مقاله از نوع پژوهشی و تحلیل محتواست. با مراجعه و جست وجو در منابع تفسیری و کتب مربوطه، داده های مرتبط با پرسش اصلی تحقیق جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و دلایل و مستندات اثبات عمومیت قاعده «برهان ربّ» احصاء شد. در نهایت استدلال ها و شواهد به دست آمده، عمومیت قاعده «برهان ربّ» را به عنوان سنّت الاهی تأیید کرده است.

بررسی تفاسیر فرقین پیرامون آیات اولیه سوره عبس، دو سبب نزول مختلف را برای این آیات اشاره کرده است. پذیرفتن هر یک از آن ها، دلایل و ملزوماتی را می طلبد و آثار و پیامدهایی را به دنبال دارد. اکثر قریب به اتفاق تفاسیر اهل سنت و قلیلی از مفسران شیعه، فاعل در آیه «عبس و تولّی» را پیامبر(ص) می دانند و از روایات وارده و سیاق آیات، استمداد می جویند و بسیاری از محققان و متکلمان شیعه، فاعل این فعل را شخصی غیر از حضرتش می شمرند و خطوط کلی آیات قرآن، سیره نبوی، حقایق تاریخی، سیاق آیات مربوطه و دلیل عقلیِ لزومِ عصمتِ انبیاء(عل) را به عنوان ادلّه، مطرح می کنند. بنابراین، سؤال اصلی تحقیق این است که آیا فرضیه توبیخ حضرت محمد(ص)، در آیات ابتدائی سوره عبس، با عقل و نقل سازگار است؟ یا خیر؟ مخاطب اصلی این آیات چه کسی است؟ و چرا؟ این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استناد به داده های کتابخانه ای، ضمن بیان هر دو دیدگاه و بررسی دلایل آن ها، ثابت می کند که عبوس شمردن پیامبر(ص) در این واقعه تاریخی، منافی با عصمت ایشان و مغایر با سایر آیات کریمه و سیره قطعی آن حضرت(ص) است.

قرآن کریم به عنوان کامل ترین و بهترین کتاب راهنما در قالب گفتار، رفتار و حتی در قالب قصه، به تربیت فرزندان پرداخته است. از آیاتی که می شود نکاتی پیرامون تربیت فرزند از آن برداشت کرد، آیه 102 سوره مبارک صافات است. یکی از نکات حائز اهمیت در تربیت فرزند که در این آیه بدان اشاره شده است، شیوه درخواست والدین از فرزند خود، جهت اتخاذ یک تصمیم خطیر است. هدف این پژوهش، استخراج نکات تربیتی با الهام از آیه 102 سوره صافات است که باید توسط والدین، در زمان درخواست اتخاذ یک تصمیم خطیر از فرزند، رعایت شود. بنابراین، سوال اصلی تحقیق این است که نکات تربیتی حائز اهمیت، در شیوه درخواست والدین از فرزند جهت اتخاذ یک تصمیم خطیر، با الهام از آیه 102 سوره صافات، کدامند؟ در این آیه، شیوه درخواست حضرت ابراهیم(ع) از حضرت اسماعیل(ع) در آمادگی برای قربانی شدن در راه خدا، مطرح شده است. به طبع، قربانی شدن یک تصمیم خطیری است که اسماعیل(ع) باید اتخاذ نماید و باید با شیوه خاصی از فرزند خواسته شود. پژوهش حاضر با مراجعه به کتب تفسیری و با کمک گرفتن از کتب تربیتی، هفت نکته تربیتی قابل برداشت از آیه را بیان می کند که عبارتند از: در نظر گرفتن توانایی نوجوان، محبت، جلب کردن مشارکت، تکریم شخصیت فرزند، گفت وگوی صریح و کوتاه، مهارت گوش کردن و هم دردی و عامل بودن والدین.

قرآن منبع اصلی احکام الاهی است و از دیگر سو، اصل هدف مندی احکام در فقه، مورد پذیرش علما است. بنابراین، آیات الاحکام جزایی قرآن که شالوده حقوق کیفری جوامع اسلامی است، دربردارنده مقاصد و مصالح خاصی هستند. هدف پژوهش حاضر، مطالعه و بررسی رابطه هر کدام از آیات الاحکام جزایی با مقاصد پنج گانه ضروری شریعت است و بر این اساس، سوال اصلی تحقیق این طور صورت بندی شده است که هر کدام از آیات الاحکام جزایی قرآن کریم، مخاطبان خود را به طور دقیق، به کدام یک از مقاصد پنج گانه تعریف شده در نظریه مقاصدالشریعه شاطبی رهنمون می نماید. به این منظور، پژوهش کیفی حاضر با روش کتاب خانه ای به گردآوری مطالب و داده پرداخته است. نتیجه تأمل در دلالت های تفاسیر به کار رفته در پژوهش حاضر، مبیّن این معنا است که مقصد حفظ نسل در آیات مربوط به مساحقه، لواط، زنا و قذف؛ مقصد حفظ دین در آیات مربوط به زنا، قذف، محاربه و قصاص؛ مقصد حفظ مال در آیات مربوط به سرقت و محاربه؛ مقصد حفظ نفس در آیات مربوط به محاربه، حرمت قتل نفس و قصاص؛ مقصد حفظ عقل در آیات مربوط به محاربه قابل ردیابی است. با تطبیق تمام آیات الاحکام جزایی با مقاصد ضروری پنج گانه، اعتبار این مصالح کلان در حقوق کیفری قطعی است و ضروری به نظر می آید که در استنباط های مربوط به مسائل و موضوعات نوپدید در حوزه فقه کیفری که دلیل محرز و قطعی برای استخراج حکم آن ها وجود ندارد، این مقاصد پنج گانه در فرایند استنباط و اجتهاد بیش از پیش مورد توجه باشد.