توسعه تکنولوژی صنعتی

در مقاله حاضر پس از ارائه توضیحاتی در باره چیستی تکنولوژی و تفاوت آن با علم، یک چارچوب مفهومی برای بررسی "توسعه تکنولوژی" ارائه شده است. بخش پایانی مقاله نیز به پیشنهادهایی برای دستیابی به توسعه تکنولوژی در ایران اختصاص دارد. در سرتاسر مقاله اختصار و ایجاز تا حد امکان رعایت شده است. به عبارت دیگر نیت عمدتا جلب توجه مخاطب به برخی از حوزه ها به منظور ایجاد یک زمینه ذهنی مشترک بوده است و نه عرضه یک تصویر تفصیلی و مبسوط.

همواره در طول تاریخ تکنولوژی تأثیر عمیقی بر پیشرفت تمدن بشری و رشد اقتصادی و فرهنگی داشته است. بررسی گذشته ایران نشان می دهد که همواره علم و تکنولوژی در کنار سایر مؤلفه ها در سرنوشت ایران تأثیرگذار بوده است. در این مقاله سعی بر این است که با تکیه بر مستندات و پژوهشهای انجام گرفته از قبل از انقلاب (عمدتاً دوره پهلوی) و بعد از انقلاب، بتوان تحلیل تاریخی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار بر توسعه فناوری ارائه نمود در بخش های مقدماتی مبانی و چارچوب ارزیابی فرایند توسعه تکنولوژی مورد بررسی قرار می گیرد و با دو مؤلفه عرضه و تقاضا و سیاستهای تأثیرگذار دولت در هر دو حوزه بحث ادامه می یابد و پس از ارائه چارچوب مفهومی مقاله به ارزیابی سیاستهای انگیز شی دولت در دوره های متفاوت پهلوی می پردازد. در همین اثنا سیاستهای انگیز شی دولت در حوزه های صنعتی و اقتصادی با ارائه آمار و ارقام مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. سپس روند تحولات اقتصادی صنعتی و تکنولوژیکی در دوره بعد از انقلاب ارائه می شود و تأثیرات و سیاستهای انگیز شی و همچنین طراحی ساختارها و شکل گیری توانمندیها در عرصه های صنعتی و تکنولوژیکی در سطح ملی بیان می گردد و در پایان مؤلفه های تأثیرگذار بر توسعه تکنولوژی در دهه اخیر مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

امروزه مهم ترین نیاز جوامع برای تحقق اهداف و بازنماندن از قافله جهانی، توسعه علم و فناوری است؛ شناسایی و تعیین اولویت های پژوهش و فناوری نیز به نوبه خود، از مهم ترین پیش نیازهای توسعه علم و فناوری به شمار می آید. در این مقاله برآنیم تا ضمن برشمردن مهم ترین عوامل دخیل در تعیین اولویت های پژوهش و فناوری، اصول و نمایی کلی از روش(های) تعیین این اولویت ها را مناسب حال ایران امروز ارائه نماییم.

برخی توسعه تکنولوژی را مسأله ای صرفاً فنی و تکنیکی و برخی دیگر آن را آمیخته به مسائل کلان فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می بینند. در میان کسانی که مسأله توسعه تکنولوژی را صرفاً فنی و تکنیکی نمی پندارند، در دامنه تاثیر فرهنگ و نظام فرهنگی جامعه، نظام سیاسی و حتی نظام اقتصادی جامعه بر توسعه تکنولوژی اتفاق نظر وجود ندارد. در ایران نیز دیدگاه های متفاوتی درباره تأثیر فرهنگ بر فناوری و بالعکس وجود دارد. این مقاله مدعی است که با توجه به وجود دیدگاه های متفاوت، نمی توان مسأله توسعه تکنولوژی را در ایران به بحث های فنی و تکنیکی فروکاست؛ بنابراین موضوع مباحث نظری در توسعه تکنولوژی، امری ضروری است. درنتیجه برای حل مسأله توسعه تکنولوژی در کشور لازم است تا نسبت میان توسعه تکنولوژی و توسعه کلان فرهنگی اقتصادی و سیاسی روشن شود.