توسعه تکنولوژی صنعتی

دو واژه توسعه و تکنولوژی که در گذشته ای نه چندان دور، اولی صرفا به حوزه مسائل اقتصادی جوامع و دومی به حوزه علوم مهندسی اشاره داشت، امروزه دارای مفاهیم گسترده ای هستند. توسعه پایدار که مفهومی همه جانبه دارد از طریق توسعه تکنولوژی در تمام ابعاد از علوم انسانی تا علوم مهندسی میسر است. در این نوشتار ضمن اشاره به بعضی از عوامل عقب ماندگی، برخی از تهدیدهای توسعه نیافتگی را برشمرده ایم. سپس به عوامل کلیدی توسعه و لزوم تحول در نظام آموزش که زیربنای تامین نیروی انسانی خلاق و اساسی ترین عامل توسعه را تشکیل می دهد، اشاره شده است. در پایان ضمن بیان دلایل امکان پذیری حذف شکاف بین کشورهای توسعه یافته و توسعه نیافته، جهت گیری های اساسی تحقق آن نیز مورد بررسی قرار می گیرد.

توانمندی کشورها براساس میزان تولید علم و تکنولوژی مدرن در آنها، مورد سنجش قرار می گیرد. به منظور تامین رفاه و امنیت برای کشور و مردم، ما نیز باید مبادرت به تولید علم و تکنولوژی پیشرفته ایرانی نموده و تولید ملی خود را براساس تکنولوژی بومی انجام دهیم. لازمه این کار، داشتن یک برنامه توسعه بلندمدت با اهداف روشن و معین و زیربرنامه های کوچک برای بررسی و کنترل آن می باشد. اعتقاد و باور همه مسئولین به برنامه و اجرای آن و ثبات در کشور، شروط لازم برای تحقق برنامه می باشد. تا تحقق اجماع عمومی برای تدوین برنامه توسعه ای موردنظر و مهیا شدن شرایط برای اجرای آن، لازم است برای از دست ندادن فرصت، از توجه به تولید ملی به عنوان انگیزه ای قوی برای تولید علم و تکنولوژی ملی استفاده شود. در این نوشتار جند روش تجربه شده در سایر کشورهای در حال توسعه مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته است.

برای تحقق توسعه تکنولوژی به عنوان زیرساخت اساسی توسعه پایدار کشور به ویژه در سطح ملی و بنگاه های ملی، اجماع بر تعاریف واژگان کلیدی و شناخت نسبت به روش شناسی های مطرح از نخستین گام های غیر قابل اجتناب است. در این مقاله پس از تمرکز بر مقدمات موضوع، روش شناسی های مطرح در توسعه تکنولوژی به بوته بررسی و نقد سپرده می شود و با احصای اقتضائات ملی توسعه استراتژیک تکنولوژی و طرح موضوع نظام ملی نوآوری به ویژه ارتباط دو نهاد کلان صنعت و دانشگاه به عنوان پایه های اساسی توسعه استراتژیک تکنولوژی در این نظام، متدولوژی دو پروژه پایان یافته، در فضای تکنولوژی های سطح بالا معرفی و تبیین می گردد.

توسعه مبتنی بر دانایی مستلزم تعیین سیاست ها و راهبردهای ملی علم و فناوری است. انتخاب الگوی مناسب تحول فناوری از میان الگوهای شناخته شده بین المللی یا تبیین و تدوین الگوی بومی تحول فناوری، پیشتاز تعیین سیاست ها و راهبردهای مذکور است. این الگو نحوه تولید، توسعه و کاربرد فناوری و رابطه آن را با علم، صنعت و بازار و به طور کلی با اجتماع، اقتصاد و فرهنگ تبیین می کند. در این نوشتار، انتخاب یا تدوین الگوی تحول فناوری با توجه به شرایط موجود ایران مورد بررسی قرار می گیرد. برای این منظور ابتدا الگوهای بین المللی تحول فناوری نظیر الگوی مخترعان، الگوی خطی و الگوی تقاضا محور و عوامل مقوم و شرایط بروز و تحقق آنها مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. پس از آن مزایای نسبی محیطی مورد مطالعه واقع می شود تا تناسب هر یک از الگوهای مذکور با اوضاع و احوال کشور مشخص شود. حاصل بررسی و مطالعه مذکور آن است که اولا هیچیک از الگوهای شناخته شده منطبق بر شرایط کشور نیست و عوامل و زمینه های ضروری آن به طور کامل فراهم نمی باشد. ثانیا برخی عوامل و زمینه های مورد نیاز برای تحقق بعضی از الگوها به درجات مختلف موجود است. بنابراین دو گزینه برای تعیین الگوی تحول فناوری متصور است. - از میان الگوهای بین المللی، الگوی مناسب تر انتخاب شود و سیاست ها و راهبردهای توسعه علم و فناوری ملی به گونه ای تعیین گردد که عوامل و شرایط تحقق این الگو هر چه بیشتر فراهم شود. - با استفاده از تجارب ناشی از تحقق الگوهای بین المللی، الگوی بومی تحول فناوری تدوین شود. در ادامه مقاله با تاکید بر مزایای نسبی محیطی در کشور، طرح کلی الگوی بومی تحول فناوری پیشنهاد شده و به برخی الزامات تحقق آن اشاره می گردد.

به راستی فرآیند توسعه تکنولوژی از چه مراحلی تشکیل می شود و هر یک از این مراحل از چه ویژگی هایی برخوردار است؟ و به تناسب درک ما از این مراحل، چه رویکردهایی برای مدیریت یک برنامه تکنولوژی قابل اتخاذ است؟ واقعیت این است که هر روز، با رویکردها و تکنیک های متفاوتی در مدیریت تکنولوژی روبرو می شویم و طبیعتا مایلیم در مراحل اولیه، اطلاعات اجمالی راجع به آن بدست آوریم. در این نوشتار خواننده با رویکرد "سطوح آمادگی" در مدیریت تکنولوژی آشنا می-شود و امید است با توسعه این آگاهی، که با کاربرد آن در مدیریت پروژه های تحقیقاتی حاصل می آید، بتوان برخی از منافع بهره گیری از این رویکرد را در قالب موارد زیر برشمرد: 1. تعیین ویژگی های تکنولوژی در هر سطح از آمادگی 2. مشخص کردن سطح ریسک در هر سطح از آمادگی 3- تعیین نقش هر یک از بازیگران عرصه تکنولوژی در هر سطح از آمادگی 4. ارائه الگوی توزیع اعتبارات تحقیقاتی در سطوح مختلف آمادگی 5. تعیین تکنولوژی های گلوگاهی در سیستم ها