توسعه تکنولوژی صنعتی

عوامل موثر در فرآیند توسعه فناوری، شامل کشش تقاضا و فشار عرضه است و تعامل بین محرکه ها (انگیزش ها)، توانمندی ها و نهادهای مرتبط نیز به توسعه فناوری می انجامد. مبانی نظری فرآیند توسعه فناوری در مکاتب مختلف مورد توجه قرار گرفته و اقتصاددانان بعد از دوره کلاسیک نیز مفهوم و مصداق فناوری را به شرح زیر مورد بحث و بررسی قرار داده اند: - اقتصاددانانی که روش کلاسیک را به همراه نوآوری ها دنبال کردند و نظریه نئوکلاسیک را شکل دادند. این نظریه را از جنبه فناوری، می توان به نظریه های تولید نئوکلاسیک، نوآوری نئوکلاسیک و رشد درون زا تقسیم نمود. - اقتصاددانانی که از نظریه انقلابی شومپیتر در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی پیروی نمودند، نظریه ای را شکل دادند که به آن نظریه اقتصاد تکاملی اطلاق می گردد. نظریه فوق نیز به دو نظریه نهادگرا و طبیعت گرا قابل تقسیم است. شومپیتر دو نظریه مختلف را در رابطه با توسعه فناوری ارائه داده است. این نظریه ها به الگوی تخریب خلاق و انباشت خلاق معروف است. نظریه سیستم ملی نوآوری، در واقع تکامل یافته نظریه های سنتی نوآوری است. فریمن (Freeman) با تحلیلی تاریخی و با استفاده از تئوری های نوین نوآوری، نشان داده که زیرسیستم هایی مانند سازمان های R&D، بنگاه های صنعتی و سازمان های دولتی در رابطه متقابل با یکدیگر در یک چارچوب سازمانی، موجب توسعه فناوری می شوند.

فناوری اطلاعات، از جمله فناوری های رو به گسترش است که امروزه تمام عرصه های سیاسی، علمی، اجتماعی و فرهنگی را تحت تاثیر خود قرار داده است. سیاست های توسعه فناوری در کشورهای پیشرفته صنعتی براساس دیدگاه های اقتصاد سیاسی کشورهای مزبور صورت می پذیرد. مطالعه معیارها و سیاست های توسعه در کشورها و مقایسه تطبیقی آن با سیاست های کشور ما می تواند برخی چالش های پیش رو را روشن سازد. سعی بر آن است که در این مقایسه و تطبیق، محورهای زیر مورد بحث و بررسی قرار گیرند: - توسعه و معیارهای توسعه - معیارهای توسعه فناوری اطلاعات از دیدگاه اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) - معیارهای توسعه فناوری اطلاعات در برنامه سوم - نگاهی به سند چشم انداز - سیاست های توسعه فناوری اطلاعات در برنامه چهارم - دغدغه های مطرح شده در اجلاس جهانی سران جامعه اطلاعاتی - برنامه های توسعه فناوری اطلاعات در اروپا - تدوین نیازمندی های توسعه - تعیین معیارهای توسعه فناوری اطلاعات در ایران - تعیین شاخص ها - سرفصل برنامه ها در این بررسی بر این مسئله تاکید شده است که پیاده سازی «چشم انداز»، بازنگری جدی معیارهای پیشنهاد شده در برنامه چهارم را می طلبد. به منظور دستیابی به این هدف، پیشنهاداتی نیز ارائه شده است.

کشورهای در حال توسعه برای پر کردن شکاف بین خود و کشورهای پیشرفته، باید برا نقاط ضعف عمده ای در امر جذب و توسعه تکنولوژی و علوم صنعتی غلبه نمایند. با وجود چالش های فراروی کشورهای در حال توسعه در امر جذب و بکارگیری تکنولوژی و علوم مدرن و همچنین با درنظرگرفتن نقش تعیین کننده ای که بنگاه ها در ادامه حیات اقتصادی یک کشور دارند؛ مهیا کردن زمینه نوسازی و آماده سازی آنها برای ورود به اقتصاد جهانی مبتنی بر مکانیزم های بازار و رقابت و تجارت آزاد جهانی ضروری است. مسلما در این بین برای پایداری و تامین فرصت برای ایفای نقش بنگاه ها در صحنه پر رقابت جهانی، ایجاد و حفظ آمادگی برای رویارویی با وضعیت جدید و استفاده از فرصت ها و کاهش تهدیدها ضروری است. تنها در همین صورت سازمان ها می توانند در صحنه جهانی از مزیت رقابتی برخوردار بوده و خود را برای رقابت در ویژگی هایی از قبیل کیفیت، قیمت، تنوع محصول، تکنولوژی و ... آماده سازند.

امروزه بحث جهانی شدن که پیامد تاریخی بحث مدرنیته است، دو ساختار تکنولوژی و تعلیم و تربیت را تحت تاثیر قرار می دهد. آشنایی با دنیای مدرن و ورود به آن در طی بیش از یک سده تماس فکری، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی با غرب، نظام اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران را از ساحتی سنتی به ساحتی جدید مبدل ساخته است. این تحولات بیش از آن که تنها یک ساحت را تحت تاثیر قرار دهد، تحولاتی نه خودانگیخته و مدیریت شده، بلکه نامتوازن و غیرهندسی در فضای مناسبات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی است. این تحولات ریشه در چگونگی و ماهیت تماس کشور ایران با غرب دارد. تماسی که خود تحت سیطره الزامات درونی و بیرونی از آن ناگزیر بوده یا ناگزیر شده است. ساحت صنعت و آموزش و پرورش، اگرچه به ظاهر تحت تاثیر عوامل متفاوتی از این تحولات هستند؛ اما بازبینی مسیر تحولات هر دو ساحت، ما را به یکپارچگی این تغییرات رهنمون می سازد و اینکه دارای مولفه های مشابه در ساختار هر دو موضوع هستند. اساس این تحولات، برخاسته از نگرشی است که دامنه آن به حوزه اندیشه و فکر باز می گردد و آنچه که در بازبینی این تحولات نهفته است، دیوارهای برکشیده گذشته را فرومی کشد و ما را در پدیده جدیدی که از آغاز ورود به دنیای جدید یا مدرن همراهی می کرده و امروز بازتاب های فشار آن به چندین برابر رسیده است و آن را "جهانی شدن" (Globalization) می نامند، هدایت و بینایی بیشتری می بخشد. عناوین زیرمحورهای اصلی این بحث هستند: - تکنولوژی چیست و نسبت آن با صنعت کدام است؟ - تعلیم و تربیت چیست و نسبت آن با آموزش و پرورش کدام است؟ - مدرنیته چیست و نسبت آن با مدرنیزم کدام است؟ - چالش های مفهومی مشترک در موضوعات تعلیم و تربیت و تکنولوژی کدامند؟ - تنگناهای مشترک صنعت و آموزش و پرورش کدامند؟ - راه برون رفت را چگونه می توان یافت؟

این مقاله به بررسی پایگاه اجتماعی تکنولوژی موجود در سه محور اقتصادی، فرهنگی و سیاسی پرداخته است. در محور اقتصادی، تولید، سفارش نیاز، توسط قطب تولید ثروت یعنی شرکت ها و بانک ها صورت می پذیرد و اقتصاد بعنوان فرماندهی تولید تکنولوژی جهت تولید را معین می کند؛ در محور فرهنگی، از طریق دانشگاه ها و مراکز پژوهشی اقدام به تولید معادله نیاز و به عبارتی تعاریف، احکام و معادلات می نماید. محور سیاسی نیز هدایت و سازماندهی نیازمندی را بعهده دارد و توسط احزاب و دولت ها اقدام به سازماندهی نیازمندی ها می کند. نتیجه اینکه، پیدایش، تغییرات و توسعه تکنولوژی از چرخه اقتصاد با هدف تولید ثروت شروع و تبدیل آن به اطلاعات، علم و دانش توسط بخش فرهنگ ادامه می یابد و نهایتا هدایت و سازماندهی آن به قصد تولید قدرت در بخش سیاسی انجام می پذیرد. توسعه تکنولوژی در نظام اسلامی به دلیل هویت ارزشی و اخلاقی جامعه و ساختار نیازمندی ها نمی تواند از چنین فرآیندی تبعیت کند؛ لذا نیازمند مهندسی جدیدی است تا جامعه را در جهت تکامل گرایی متناسب با ارزش ها رهنمون سازد.