مطالعات ملی

در چند دهه ی گذشته، دغدغه ی بسیاری از پژوهشگران مسائل فرهنگی ایران به تجربه و نقش تاریخیِ خط، زبان و ادب فارسی در حوزه ی ایران فرهنگی (حوزه ی تمدنی مشترک با ایران)، و لحاظِ ظرفیت های همگرایی و واگراییِ نهفته در آن، معطوف شده است. مسأله ی اصلی این نوشتار، بررسی موانع و راهکارهای گسترش خط، زبان و ادب فارسی در حوزه ی یاد شده ذیل چارچوب نظری و مفهومی مناطق موسوم به ایرانِ فرهنگی است. روش تحقیق توصیفی و میدانی است. نتایجِ پژوهش در مقامِ سندی به نسبت جامع، موانع و راهکارهای کلان و عملیاتیِ خرد را در حوزه ی برنامه ریزی، سیاستگذاری و اجرای برنامه های مرتبط با گسترش خط، زبان و ادب فارسی در حوزه ی تمدنی مشترک پیشنهاد شده است.

در میان لایه های هویتی متعدد، شاهنامه فردوسی عاملی برجسته در تعریف هویت ملی ایرانیان است. در واقع به لحاظ زمانی، تداوم هویت اجتماعی مستلزم داشتن گذشته ای معنادار است و این گذشته در شاهنامه آن چنان آشکار است که گویی در زمان کنونی قرائت می شود. بر همین اساس شاهنامه را خودآگاه جمعی هویت ایرانی می نامند. این خودآگاهی به عنوان یک «ما» در مقابل «دیگری» به عنوان غیر نمود یافته است. هدف اصلی این مقاله پرداختن به نحوه ی فرآیند غیریت سازانه نسبت به دیگری در شاهنامه و انعکاس این فرآیند در نوع رابطه میان خود و دیگری است. یافته های این پژوهش براساس نظریه لاکلائو و موفه، حاکی از آن است که این غیریت سازی به صورت مطلق سیاه و سفید نبوده بلکه بیشتر ماهیت خاکستری دارد و در نتیجه دیگری هرگز به طور کامل در دام طرد، تقابل و تنازع قرار نمی گیرد.

آثار هنری علاوه بر ویژگی های زیباشناختی، بازتاب دهنده ی مناسبات اجتماعی فرهنگی بستر تولیدکننده ی خود هستند. یکی از مسائلی که می توان بامطالعه ی آثار هنری دوره های مختلف به آن دست یافت، مفهوم هویت است. از آنجا که در تعریف مفهوم هویت باید به حضور خود در برابر دیگری توجه داشت؛ در حوزه نشانه شناسی فرهنگی نیز برای مطالعه ی هر فرهنگ، در تقابل با فرهنگ های دیگر آن را بررسی می کنند. با توجه به این همسانی نظری در این دو حوزه، مقاله ی حاضر کوشیده است تا با استفاده از رویکرد سپهر نشانه ای مسأله ی هویت آثار هنری دوره ی صفویه در تقابل با حکومت عثمانیان را بررسی کند. برای نیل به این مقصود با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و رویکردی نشانه شناختی، فضای فرهنگی سیاسی میان صفویان و عثمانیان ترسیم شده و مسأله هویت در چند اثر هنری که از ایران وارد فضای نشانه ای عثمانیان شده است، به عنوان نمونه موردی تحلیل شد. نتایج این پژوهش نشان داد با توجه به اهمیت مفهوم دیگری در مسأله هویت و تقابل مذهبی میان صفویان و عثمانیان، آثار هنری که در ایران دوره ی صفویه تولید شده و به فضای نشانه ای حکومت عثمانی وارد شده اند، چه آثاری که مورد جذب قرار گرفته و چه آثاری که طرد شده اند، همگی مؤلفه های هویتی را در خود بازتاب داده اند.

یکی از ویژگی ها و مسایل جوامع بشری تنوعات هویتی و نحوه سیاست گذاری و مدیریت آنها جهت دستیابی به انسجام هویتی است که تلاش های صورت گرفته در این مورد توسط نظام های سیاسی در قالب الگوهایی چون یکسان سازی و تکثرگرایی نمود یافته است. ایران نیز با این پدیده مواجه بوده و یکی از مسایل امروزه آن ضرورت ارایه الگویی بومی و مطلوب در این زمینه است. این مقاله در پی پاسخ به چیستی چنین الگویی است. به نظر می رسد با عنایت به نیازهای جدید خرده هویت ها از یک طرف و سابقه دین و مذهب در ایران از طرف دیگر، الگوی شهروندی دین پایه بهترین نمونه است که انسجام ملی و هویتی را در کشور ما تأمین خواهد کرد؛ این مقاله می کوشد با استفاده از روش طراحی سیستمی چگونگی عملیاتی شدن این مدل بومی را نشان دهد.

هدف از مطالعه حاضر تحلیل محتوای کتاب های درسی پیام های آسمانی دوره ی اول متوسطه براساس مؤلفه های هویت دینی است. جامعه آماری پژوهش، کتاب های پیام آسمانی دوره اول متوسطه (هفتم، هشتم و نهم) است. استفاده از فهرست وارسی تحلیل محتوا به عنوان ابزار پژوهش، 2 مؤلفه اصلی، 4 مؤلفه فرعی و 23 معرف یا شاخص دارد. تعیین روایی آن براساس نظر متخصصان تعلیم و تربیت و پایایی آن برحسب نسبت مؤلفه های مورد توافق به کل مؤلفه ها برابر 82/. به دست آمده است. اطلاعات با استفاده از روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که مؤلفه شناختی در هر سه پایه بیش از مؤلفه های دیگر هویت دینی مورد توجه است. مؤلفه اجتماعی، عاطفی و فرهنگی در جایگاه بعدی قرار گرفته اند. به طورکلی می توان این طور نتیجه گیری کرد که کتاب پیام های آسمانی به هویت دینی توجه کرده است. اما سهم مؤلفه شناختی از سایر مؤلفه ها بیشتر بوده است.

هدف این پژوهش سنجش میزان آگاهی دانشجویان از حقوق و وظایف شهروندی و عوامل مرتبط با آن می باشد. که به روش پیمایشی و به صورت مقطعی انجام گرفته است. جامعه ی آماری دانشجویان دانشگاه یزد می باشند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 383 نفر از آنها به روش نمونه گیری طبقه ای به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آن از طریق اعتبار محتوایی و پایایی از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شد. یافته ها نشان داد که میزان آگاهی دانشجویان از حقوق شهروندی کمی بالاتر از حد متوسط و میزان اگاهی آنها از وظایف شهروندی اندکی کمتر از حد متوسط است و بین متغیرهای جنسیت دانشجویان و میزان تحصیلات پدر آنها و هم چنین میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی و مشارکت سیاسی با  میزان آگاهی دانشجویان از حقوق و وظایف شهروندی ارتباط معنی داری وجود دارد. علاوه بر آن احساس هویت جمعی با میزان آگاهی از حقوق و وظایف شهروندی همبستگی مثبت و معناداری دارد. بنظر می رسد هرچه اگاهی در این زمینه افزایش می یابد احساس هویت جمعی نیز افزایش می یابد که این امر موجب تقویت هویت ملی، وفاداری و احساس مسؤولیت اجتماعی می گردد. در مجموع، متغیرهای باقیمانده در معادله رگرسیونی، 8 درصد از تغییرات اگاهی از حقوق شهروندی و 28 درصد از تغییرات آگاهی از وظایف شهروندی را تبیین می کنند.

پژوهش حاضر، با هدف بررسی و شناخت تأثیر فضای مجازی با تأکید بر شبکه های اجتماعی مجازی و اینترنت بر هویت ملی انجام شده است. این پژوهش با روش پیمایشی و در بین دانشجویان دانشگاه سیستان و بلوچستان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه بندی انجام شده است. روایی و اعتبار به کمک آلفای کرونباخ و اعتبار صوری حاصل شد و هم چنین برای آزمون اعتبار مدل پژوهش از نرم افزار آموس استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزارهای Spss و Amos تجزیه و تحلیل شدند. نتایج معادلات ساختاری نشان می دهد که متغیّرهای میزان استفاده از اینترنت، میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و سابقه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی تأثیر معناداری بر هویت ملی دارند، و میزان این تأثیر به ترتیب برابر با 331/0- ، 257/0- و 163/0- است؛ بر این اساس می توان گفت که تعامل در شبکه های اجتماعی مجازی تأثیر معنادار معکوسی بر هویت ملی کاربران دارد.

رادیکالیسم به عنوان عارضه ای در مواجهه با دستاوردهای بنیاد افکن مدرنیسم در عصر حاضر تلقی می شود که گاه منجر به پناه جستن گروه های رادیکال به شیوه های تروریستی و تلاش برای تحقق آرمانشهر برآمده از دوران سلف صالح شده است. در راستای فهم این پدیده، سؤال اصلی مقاله این است آیا می توان این گروه ها را در رسته جریان های پسامدرن قرار داد یا بنا به نظرات رایج، متعلق به عصر مدرن و یا حتی برآمده از نظم سنتی هستند؟ این تحقیق با روشی توصیفی تحلیلی، در ضمن مطالعه ای اسنادی ملهم از دیدگاه های والتر لاکوئر و شانتال موفه نشان می دهد که در تبیین افراطی گری کنونی، قالب های تنگ مدرن نارسا بوده و مهم تر ازآن خود آنها برآمده از استلزامات دنیای مدرن هستند، طوری که حتی احیای خلافت در رادیکالیسم دینی از منظر مؤمنانِ بدان، وسیله ای برای هدف غایی تغییر نظم جهانی مدرن است، و از آنجا که پدیده های تندروانه فعلی پدیده هایی هویتی، دگرساز و غیریت پرور هستند که با دشمن سازی و با برداشتی دیگرگونه از هویت، در صدد تعریف و اثبات خویش از راه های خشونت آمیز برآمده اند، بنابراین تحلیل رادیکالیسم تکفیری در دامان پست مدرنیسم قابل فهم تر است.