مطالعات ملی

این مقاله ی اکتشافی و نظری تحلیلی اصول سیاستگذاری هویت ملی را به منظور ارائه الگویی برای کاربست آن بر ایران بررسی می کند. برای ادراک دقیق ماهیت سیاستگذاری هویت ملی آن را در چارچوب مسائل سیاستی بدخیم، طبق دیدگاه های ریتل و وبر و از منظر روند سیاستگذاری در ذیل مدل چرخه ای سیاستگذاری مطالعه می کند. پرسش اصلی مقاله این است که هدف، اصول و بنیان های لازم برای سیاستگذاری هویت ملی و دلالت های راهبردی آن برای ایران چیست؟ نوشته حاضر هدف اصلی سیاستگذاری هویت ملی را آفرینش مای جمعی متضمن ساختار بینش، کنش و احساس در قبال عناصر هویت ملی می شناسد که ریشه در زمین، تاریخ، ارزش ها و هنجارها، نظام فکری و معرفتی جامعه دارد. مسئله های هویتی برآمده از تعامل محیط داخلی و خارجی جوامع هر دو برمی خیزند، با تکیه بر ذهنیت جمعی و مشارکت همگانی در دستور کار سیاستگذاری هویتی واقع می شود و از طریق سیاستگذاری اجتماعی دربرگیرنده، شهروند محور، عدالت پایه و مبتنی بر اصل شناسایی، فرایند اجتماعی کردن دایمی و کارکرد مطلوب ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی تدوین، اجرا و سپس ارزیابی می شود. دلالت راهبردی چنین سیاستگذاری برای ایران تعقیب راهبرد مشارکتی و همکارانه، لحاظ بافتار تاریخی، ساختار اجتماعی، بنیان های فرهنگی و اعتقادی جامعه و کنش گری مسئولانه ی بازیگران آگاه و ملتزم به قواعد سیاستگذاری و عناصر هویت ملی و نیز تغییر رفتار شهروندان است.

هدف مقاله حاضر روشن کردن دو مسأله مهم هویت اروپایی و اتحاد اسلام است که آن را در مقطعی از تاریخ که مقارن آغاز جنگ های صلیبی و تکوین هویت اروپایی است، بررسی کرده است، که قابل تعمیم به دوره های بعدی و امروز نیز است. این پژوهش با روش تاریخی و با تکیه بر منابع دست اول و تحقیقات جدید و با نگرش تحلیلی به نگارش درآمده است. از میان روش های تاریخی روش تطبیقی مقایسه ای انتخاب شده و عوامل مهم تکوین هویت یا عدم ایجاد آن را در اروپا و جهان اسلام بررسی کرده است. مقاله ی حاضر به این نتیجه دست یافته که اروپاییان توانسته اند با ساختن «خود» مسیحی و اروپایی توأم با تصویرسازی منفی از اسلام و مسلمانان به عنوان «دیگری»، هویت واحدی بسازند، اما به دلیل اهمیت کم جنگ های صلیبی برای جهان اسلام و اختلاف و تفرقه میان مسلمانان، اتحادی علیه حملات خارجی که به جهان اسلام می شد، به وجود نیامد و «خود» و «دیگری» هر دو در جهان اسلام ساخته شدند.

وقایع عصر مشروطه تمامی جنبه های زندگی اجتماعی از جمله ادبیات را تحت تأثیر قرار داده بود، شاعران این دوره در نقش مصلحان اجتماعی ظاهر شدند و محتوای شعرشان را در خدمت بسط اندیشه های جدید به ویژه هویت ملی و ملی گرایی قرار دادند که در نتیجه شعر از حالت ذهنیت گرایی بیرون آمد و حالت عینیت گرا و رئالیستی یافت. در این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی عناصر و مؤلفه های هویت ملی در شعر شاعران برجسته ی عصر مشروطه ایران بررسی شده است و چهار مؤلفه مهم هویّت ملی: یعنی زبان، تاریخ و فرهنگ، سرزمین و دین در شعر این شاعران مقایسه شده است. در نهایت این نتیجه به دست آمد که از میان مؤلفه های هویت ملی در شعر شاعران عصر مشروطه، مؤلفه ی توجّه به سرزمین و وطن بیشترین و مؤلفه ی زبان، کم ترین است؛ امّا دین اسلام نیز به دلیل حضور تاریخی و مبارزه با استعمار در میان شاعران عصر مشروطه به عنوان یکی از عناصر هویت ملی مورد توجّه قرار گرفته است. از این روی هویّت ملّی و ناسیونالیسم ایرانی برخلاف نوع اروپایی نه تنها ضدّ دین نبوده، بلکه رنگ دینی هم داشته است.

متعاقب فروپاشی امپراتوری عثمانی فرآیندی از بازتعریف هویت جمعی در جوامع مسلمان شروع شد که تحت تأثیرکمالیسم قرار داشت.کمالیسم با ارائه «نظریه تاریخ ترک و زبان خورشید» مدعی ارائه یک نظریه علمی است که مفصل بندی هویت مدرن ترک بر آن استوار شده است. این مقاله با طرح این پرسش که هویت کمالیستی، که در این نظریه تبلور می یابد، چگونه ایجاد شده است؟ به صورتبندی این فرضیه پرداخته است که «هویت ملی کمالیستی، نه هویتی بر مبنای واقعیات تاریخی، بلکه برساخته ای گفتمانی است که به صورت سیاسی در مواجهه با غرب ایجاد شده است. جهت آزمون این فرضیه با استفاده از نظریه گفتمان، به تبارشناسی تاریخی هویت و گفتمان کمالیسم پرداخته شده است. اهم یافته های این پژوهش نشان دادن شیوه صف آرایی زنجیره هم ارزی و مدلول سازی خاص از دال های مختلف، کثرت عوامل سیاسی و الگوبرداری از غرب در جعل تاریخ و برساخت هویت ملی مدرن کمالیستی است.

یکی از ابعاد مهم شهروندی، فرهنگ شهروندی است. ایجاد، گسترش و تعمیق فرهنگ و اخلاقیات شهروندی می تواند گره گشای بسیاری از مسائل شهری و اجتماعی باشد که کشورهای در حال توسعه با آن مواجه اند. در این راستا هدف این پژوهش بررسی ارتباط هویت ملی و فرهنگ شهروندی است. در زمینه ی فرهنگ شهروندی، شش مؤلفه ی، مشارکت جویی، رفتارهای مدنی، عام گرایی، مسؤوولیت پذیری، نوع دوستی، گرایش به پیروی از قانون، برای سنجش این مفهوم در نظر گرفته شد. روش پژوهش به شیوه ی پیمایشی طراحی شد. از شیوه ی نمونه گیری احتمالی متناسب با حجم و نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد، که در آن 625 نفر از شهروندان بالای 18 سال کلانشهر شیراز مشارکت داشتند. در این نوشتار به دنبال ارتباط بین هویت ملی و ابعاد آن، هویت اجتماعی، هویت سیاسی، هویت فرهنگی، هویت تاریخی، هویت زبانی، هویت جغرافیایی، هویت دینی، به عنوان متغیّرهای مستقل و پایبندی به فرهنگ شهروندی به عنوان متغیّر وابسته پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بین هویت ملی (479/0) و ابعاد آن هویت اجتماعی (409/0)، هویت سیاسی (408/0)، هویت فرهنگی (446/0)، هویت تاریخی (382/0)، هویت جغرافیایی (386/0)، هویت دینی (370/0) و هویت زبانی (257/0) با پایبندی به فرهنگ شهروندی رابطه معنادار و مثبت و مستقیم وجود دارد.

امروزه نگرش کمی به مقوله ی مسکن، سبب ایجاد بناهایی فاقد هویت و کیفیت مطلوب شده است. از طرفی به رغم تناقضات گوناگون در رابطه با کاربرد مفهوم هویت در حوزه معماری، اغلب نظریه پردازان، تعریف آن را به عنوان معنا یا سطحی از معنا پذیرفته اند، این معنا در کنش متقابل میان انسان و محیط قابل تعریف است. در این نوشتار با هدف بازخوانی هویت ملی، به روش تحلیل محتوا و با تکنیک کتابخانه ای و با استعانت از روش پدیدارشناسی که داعیه ی آن «بازگشت به خود چیزها و اشیاء است» و با حرکت از مفهوم به مصداق به کمک دستگاه فکری فلسفی ملاصدرا (حکمت متعالیه) به عنوان راه فهم وجوهی از روابط متقابل انسان و محیط به خوانش لایه های معنایی در فضای ورودی مسکن می پردازیم و ویژگی های فضای ورودی در سه لایه ی آشنایی، عملکردی تماسی و دسترسی بصری، بر مبنای علل چهارگانه تأثیرگذار در شکل گیری هر لایه، طبقه بندی شده است. نتایج بیانگر آن است که مکان از جنس وجود و رفتار به عنوان ماهیتی ظاهرکننده ی مکان به حدود و عوارض است، و می توان گفت تقدم اصالت وجود بر ماهیت در کنش متقابل بیرون و درون در فضای ورودی تجلی یافته است. بنابراین فضای ورودی در مسکن ایرانی نمونه ی بارز از مکانی با هویت ملی است.

عملیات انتحاری کشتار گسترده ای را در جهان اسلام حدود سه دهه به راه انداخته است. امروز عملیات انتحاری به یکی از تاکتیک های رایج و خشونت بار در رویارویی مذهبی به ویژه از سوی تکفیری ها تبدیل شده و مرگ ناشی از عملیات انتحاری، شکلی سیاسی معطوف به قدرت یافته است. در مطالعه موردی داعش در عراق که در این پژوهش بررسی شده عوامل انتحاری رابطه ی جدیدی با مرگ به تصویر کشیده و با اشتیاق، مرگ را به تعجیل می اندازند. مقاله حاضر، با هدف رمزگشایی حملات انتحاری در گروه های تکفیری، برای پاسخ به این سؤال که مرگ خواهی عناصر داعش که در حملات انتحاری متبلور می شود، «نشانه » چیست؟ با تکیه بر «نشانه شناسی تصویری» و با تحلیل تصاویر منتشره از عاملان انتحاری داعش، به این نتایج رسیده که میل به مرگ، نشانه ی «هویت جویی» عناصر داعش از طریق «جاودانگیِ» ناشی از مرگِ اختیاری و انکار هویت های رقیب است.

هدف این پژوهش بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر سبک زندگی جانبازان شهر نجف آباد با روش پیمایشی است و در آن دیدگاه نظری گیدنز، سوبل و چینی استفاده شد. جامعه ی آماری کلیه ی جانبازان شهر نجف آباد در سال 1395 است که براساس آمار بنیاد شهید نجف آباد 3000 نفر است.حجم نمونه 400 نفر از جانبازان است که به روش تصادفی و طبقه ای انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه سرمایه فرهنگی بوردیو و پرسشنامه محقق ساخته سبک زندگی است. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون تک متغیره بیان کننده ی این است که سرمایه فرهنگی بر سبک زندگی جانبازان تأثیر دارد. ویژگی های فردی (وضعیت تأهل، محل تولد و سن) بر سبک زندگی جانبازان تأثیر دارد. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون چند متغیره بیان کننده ی این است که در مجموع متغیّرهای مستقل، 75 درصد از تغییرات سبک زندگی جانبازان را تبیین می کنند.