مطالعات ملی

آیکونوگرافی(۱)، نظریه ای هویت گرایانه در مباحث جغرافیای سیاسی است که بر نقش نیروهای معنوی در بقای کشور بیش از سایر نیروها اهمیت قایل است و در دوره های ضعف یک کشور نمود بیشتری می یابد. ایران که در قرن نوزدهم بسیار ضعیف بود، برای تحکیم بقای خود وسیله ای نداشت، و از سوی قدرت های برتر جهانی (روسیه و بریتانیا) مستقیماً تهدید می شد. رقابت این دو قدرت در بازی بزرگ، سراسر سرزمین های ایرانی را در بر گرفت و در نهایت در اثر نبردها، تحمیل قراردادها، فشارهای سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیک قدرت ها، بسیاری از این سرزمین ها از ایران جدا شدند. در این پژوهش با مراجعه به کتاب ناسخ التواریخ به عنوان یک اثر معتبر دوره قاجاریه، ضمن اشاره به مناسبات سرحدات ایرانی با حکومت مرکزی، به برخی درخواست های آنان برای باقی ماندن در تنه اصلی کشور از دیدگاه آیکونوگرافی می پردازیم. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد سرزمین های ایرانی در نتیجه رقابت و توسعه طلبی قدرت ها از کشور جدا شده است.

 این مقاله با این مفروض که هویت سازی ملی امری دائماً در حال شدن و مستلزم بازتولید همیشگی است، نسبت بین سیاست گذاری اجتماعی و هویت سازی را به ویژه در جوامع متنوع مطالعه می کند. نوشته حاضر که با روش توصیفی، تحلیلی و در قسمت نخست به صورت کتابخانه ای و در قسمت دوم با تکنیک تحلیل محتوای کیفی صورت می گیرد، با الهام از آرای «بلند» و «لیکورس» به این یافته رسیده است که سیاست گذاری اجتماعی با عام نگری و فراگیری خود موجب پیدایش اجتماع عدالت اجتماعی در جهان واقعی و تقویت حس تعلق شهروندان به مای جمعی و آفرینش همبستگی و سرمایه اجتماعی و مآلاً نیل به استواری و آرامش اجتماعی می شود که همگی از سازوکارها و استلزامات هویت سازی ملی به شمار می آیند. تطبیق نسبت این دو متغیر بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز نشان می دهد که رویکرد قانون اساسی در اصول گوناگون آن به سیاست های کلان اجتماعی مبتنی بر مراعات اصل فراگیر و برابرنگر شهروندی است و در توزیع منابع و منافع به همه شهروندان بدون لحاظ اختصاصات دینی مذهبی و زبانی توجه می کند.

نام های جغرافیایی بازتاب فرهنگ و باورهای جوامع در قالب مکان هستند، در حقیقت جوامع انسانی در انتخاب نام برای پدیده های انسانساخت و طبیعت ساخت از گنجینه های فرهنگی، تاریخی و باورهای خود وام می گیرند. از اینرو جای نام ها اغلب منعکس کننده الگوهای فضایی پراکنش زبان و رویداهای تاریخی مکان های جغرافیایی هستند. از جمله مناطقی که می توان از نام های جغرافیایی آن برای مطالعه واقعیت های تاریخی و فرهنگی آن سود جست، منطقه آذربایجان است. این منطقه از نظر مباحث تاریخی برای روشن کردن واقعیت های فرهنگی و جغرافیایی خود درگیر دو رویکرد متفاوت است. در این میان یکی از عناصری که در روشن گری واقعیت های زبانی و تاریخی این منطقه می تواند مفید باشد نام های جغرافیای است. جایگاه تاریخی آذربایجان در تحولات ایران و ثبت و ضبط جای نام های آن در اسناد و کتاب های تاریخی، فرصت مناسبی در اختیار محققان قرار می دهد تا بتوانند با بررسی آنها به مطالعه تاریخ و فرهنگ دیرین آذربایجان بپردازند. بنابراین مقاله حاضر در پی بررسی این مسأله است که میکروتوپونیم های منطقه آذربایجان در متون تاریخی دوره صفویه (صفوه الصفا و صریح الملک) دارای چه ویژگی ای بوده و دچار چه تحولاتی شده است؟ روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای است. نتایج حاصل از بررسی متون تاریخی بخصوص صریح الملک بیانگر آن است که نام های جغرافیایی منطقه آذربایجان از نظر زبانی عمدتاً واژه هایی غیرترکی است و روند تغییر برخی از این اسامی به نام های ترکی حاکی از تبعیت آن از تحولات اجتماعی و سیاسی در دوره مورد نظر می باشد.

هویت ملی احساس تعلق و تعهد به جامعه ملی است که با آگاهی داشتن از ابعاد مختلف آن، بر حس وفاداری به اجزاء آن و بر وحدت و همبستگی میان اعضای جامعه می افزاید. هدف از این تحقیق بررسی تأثیر مصرف علمی فرهنگی رسانه ای بر هویت یابی ملی نوجوانان است که با روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه و نمونه گیری خوشه ای و تصادفی ساده در بین 348 نفر از دانش آموزان سال چهارم دبیرستان های مناطق سه، پنج، هشت و شانزده شهر تهران صورت گرفته است. متغیرهای تحقیق علاوه بر هویت یابی ملی و مصرف علمی فرهنگی رسانه ای براساس مدل استخراجی از آرای گیدنز، متشکل از روابط انسانی، اعتماد بنیادین، توانایی عقلانی و روابط دموکراتیک می باشد. تحلیل اطلاعات به روش های آماری توصیفی و استنباطی بود و پس از پردازش اطلاعات، نتایج بدست آمده حاکی است که، میانگین هویت یابی ملی دانش آموزان 23/84 می باشد. هویت یابی ملی در دو گروه دختر و پسر و در رشته ها و مناطق مختلف آموزش و پرورش تفاوت معناداری ندارد. متغیرهای مصرف علمی فرهنگی رسانه ای با ضریب 23/0، اعتماد بنیادین با ضریب 065/0 و توانایی عقلانی با ضریب 18/0 به طور مستقیم و غیرمستقیم و ارتباط انسانی با ضریب 19/0 به طور مستقیم و روابط دموکراتیک به طور غیرمستقیم با ضریب 034/0بر هویت یابی ملی نوجوانان تأثیر دارند.

تاریخ نگاری جدید ایرانی به شدت تحت تأثیر گفتمان ناسیونالیستی است. در بازتعریف هویت جدید ایرانی در دوره قاجار و پهلوی، این تاریخ نگاری تأثیرات عمده ای در صورت بندی هویت جدید ایرانی برجای گذاشته است. دولت پهلوی به عنوان یک دولت شبه مدرن در تولید و بهره برداری از این متون تاریخی اهتمام جدی از خود نشان می داد. این پژوهش با نگاهی به برساخته شدن هویت و با روشی تاریخی تحلیلی در صدد است، چرایی ناسیونالیستی بودن اکثر متون تاریخ نگاری جدید ایرانی و مهم ترین مؤلّفه های آن را بررسی و تحلیل کند. یافته های پژوهش بر آن است که متون تاریخ نگاری جدید ایرانی تحت تأثیر گفتمان ناسیونالیستی و در پاسخ به نیازهای سیاسی و اجتماعی خاصی تولید شده است. تأثیرپذیری از مدرنیزاسیون، نژادگرایی، شرق شناسی، اسلام ستیزی، غرب گرایی و شخصیت محوری از مهم ترین ویژگی های تاریخ نگاری ناسیونالیستی است که در برسازی هویت جدید ایرانی در دوره قاجار و پهلوی کاملاً آشکار است.

به منظور بررسی نقش مهاجرت و رابطه آن با پایگاه ها ی هویت نوجوانان و جوانان، 119 نوجوان و جوان ایرانی 16 تا 24 ساله در سه گروه 1- ساکن ایران2- ساکن ایران با تجربه زندگی در کشور انگلستان و 3- مقیم انگلستان به صورت هدفمند و در دسترس انتخاب شدند و به پرسشنامه هویت من و پرسشنامه دموگرافیک محقق ساخته پاسخ دادند. نتایج نشان داد که هر سه گروه در پایگاه های هویت به جز پایگاه پیش رس تفاوت دارند. در پایگاه آشفته بیشترین میانگین نمرات به ترتیب متعلق به گروه 3، سپس گروه 2 و بعد از آن گروه 1 بود. در پایگاه هویت به تعویق افتاده بیشترین میانگین نمرات به ترتیب متعلق به گروه 1 و گروه 3 و سپس گروه 2 بود. در پایگاه هویت موفق بیشترین میانگین نمرات به ترتیب متعلق به گروه 2، سپس گروه 1 و بعد گروه 3 بود. از این پژوهش می توان نتیجه گرفت از آنجا که طی فرایند مهاجرت، حمایت های اجتماعی مورد نیاز نوجوان برای دست یابی به یک هویت موفق تحت تاثیر قرار می گیرد، این افراد برای دست یابی به هویت موفق با چالش بیشتری رو به رو هستند و اکثر این افراد در سال های اولیه مهاجرت در پایگاه هویت آشفته و یا به تعویق افتاده قرار دارند.

پژوهش ها آشکار ساخته اند که در بین عوامل جامعه پذیری، آموزش و پرورش (رسمی و غیررسمی) نقش اساسی در شکل گیری هویت ملی دارد. با عنایت به این مهم مقاله حاضر عوامل اجتماعی مؤثر بر هویت ملی در بین 400 نفر از دانش آموزان شهر کرج را به عنوان نمونه در سال 91-90 بررسی کرده است. یافته ها حاکی از آنند که دینداری، گرایش به گروه مرجع داخلی، رسانه و مدرسه با هویت ملی رابطه معنی داری دارند. پس از کنترل متغیرها با مدل رگرسیون معلوم شد دینداری و گروه مرجع بیشترین اثر مثبت و استفاده از رسانه های فراملی (ماهواره و اینترنت) بیشترین اثر منفی را بر هویت ملی دارند. یافته ها با استفاده از دلالت های نظریه تاچفل و جنکینز تبیین شدند.

هویت دینی؛ مفهومی مرکب و شامل ابعاد مختلفی چون بعد تجربی یا احساسی و عاطفی، بعد اعتقادی یا باورهای دینی، بعد فکری یا دانشی و شناختی و بعد شعائر و مناسک دینیمی شود. هدف پژوهش حاضر بررسی میزان هویت دینی بین دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه یک شهرری می باشد. روش پژوهش پیمایشی و شیوه گردآوری داده ها استفاده از پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تمام دانش آموزان مقطع متوسطه ناحیه یک شهرری که با استفاده از جدول لین تعداد 400 نفر به عنوان حجم نمونه تعیین شدند. نمونه گیری به شیوه نمونه گیری خوشه ای (در جامعه آماری مدارس) با سطح خطای 05/0 و ضریب اطمینان 95%، است. دراین پژوهش با توجه به مفهوم هویت دینی که چند بعدی است، متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی، اماکن دینی و اعمال(فرائض) دینی سنجیده شده است. نتایج آزمون تاو کندال و شدّت ضریب d سامرز نشان می دهد که بین متغیر وابسته این پژوهش (هویت دینی) و برخی متغیرهای مستقل همبستگی وجود دارد. مقدار همبستگی تاو کندال و شدّت ضریب d سامرز بین متغیر وابسته و متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی، اماکن دینی، اعمال (فرائض) دینی به ترتیب 23/0، 20/0، 29/0، 03/0-، 13/0 بوده است. نتایج گام به گام نیز نشان داد که متغیرهای عواطف دینی، باورهای دینی، دانش دینی و اعمال (فرائض) دینی تأثیرگذارترین عوامل گرایش به هویت دینی می باشند.