ما و فلسفه اسلامی

آقای اعوانی در گفت‏وگویی درباره وضعیت فلسفه ما در حال حاضر می‏گویند: در تفکر مشرق‏زمین و نیز در تفکر یونان باستان و تفکر اسلامی، جنبه نظری بسیار قوی و غالب بوده است. در مشرق‏زمین، نظر غالب بود و نقد (به معنای امروزی) نبوده است. اما متأسفانه باید بگوییم که ما امروزه در وضعی بحرانی در فلسفه به‏سر می‏بریم. یعنی به رغم این‏که دارای تمدنی هستیم که حکم مستمر و ممتدی داشته و جامع نقد و نظر بوده است، امّا ضعیف شده و قوت خود را از دست داده است و مانند گذشته سخنگویان بزرگ ندارد. دوره جدید، دوره نظر نیست، دوره مرگ نظر است. کانت با نوشتن کتاب نقد حکمت نظری مرگ، نظر و ممتنع بودن نظر را اعلام کرد و هیچ کس هم پاسخ او را نداد. در حالی که پاسخ دادن به آن از دیدگاه حکمت ما بسیار آسان است و خودِ این‏که بزرگ‏ترین فیلسوف غرب در دوران جدید مرگ مابعدالطبیعه را اعلام کرده، دلالت دارد بر این‏که تفکر نظری، سخنگویانی ندارد و به ضعف گراییده است. اما تفکر نقدی در دین و در فلسفه‏های تحلیلی امروز به قوت است ولی این فلسفه نیست، ویران‏کننده است. پس ما باید به فلسفه خود بپردازیم زیرا گنجینه‏های بسیار غنی و سرشار ادبی، فرهنگی، حکمت و فلسفه داریم. از طرف دیگر، جوانان و دانشجویان ما باید با تفکر نقدی آشنا شوند و این مباحث به دور از هیاهوهای فکری مورد نقد و بررسی قرار گیرد. به نظر نویسنده پیوند زدن حکمت نظری و حکمت نقدی به معنای کامل در فرهنگ ما رخ داده است. یعنی این حد از ترکیب و عمل و فقه آن‏گونه که در فرهنگ اسلامی بوده، در فلسفه‏های دیگر کمتر بوده است و ما امیدواریم که با پرداختن صحیح به فلسفه و با حمایت دولتمردان، این تفکر معنوی و اندیشه والایی که همیشه شاخص فرهنگ مابوده، بار دیگر احیا شود.
نویسنده درباره ارتباط و تناسب میان حکمت و فلسفه با حکمت قرآنی می‏گویند: حکمت و فلسفه با حکمت قرآنی هیچ منافاتی ندارد. حکمت به معنای نظری عمیق و دقیق و به معنای نقدی، همان چیزی است که قرآن «عقل و فهم» می‏گوید و ما را به فهم وجود و تعقل درباره وجود دعوت می‏کند. بزرگ‏ترین ضربه‏ای که می‏توان به دین و فرهنگ اسلامی زد، این است که تعقل و تفکر و تعمق و نظر در حقایق وجود را از تفکر دینی برداریم و بنابراین حکمت و نظر به معنای عمیق و دقیق کلمه، نه تنها با دیدگاه دینی منافات ندارد، بلکه توافق و تناسب دارد.