روان درمانی مذهبی با رویکرد پیش گیرانه

رفتارهای مذهبی ارزش مثبتی در پرداختن به نکات معنی‏دار زندگی دارند. رفتارهایی از قبیل عادت، توکل به خداوند، زیارت و... می‏توانند از طریق ایجاد امید به نگرش‏های مثبت، باعث آرامش درونی فرد شوند. بیماری‏هایی که در حال حاضر ممکن نیست ریشه‏کن شوند، تنها راه حل آنها «رفتارهای بهداشتی پیش‏گیرانه» است. عواملی که به تصمیم‏گیری شخص برای انجام رفتارهای بهداشتی خاص کمک می‏کند عبارتند از: شناخت‏ها، باورها، احساسات، خواسته‏ها، تلقی فرد از خواسته‏های دیگران و اعمالی که شخص قصد و توان انجام آنها را دارد. افزون بر آن اگر چه متوسط امید زندگی در بسیاری از کشورها افزایش یافته و مرگ و میر نیز کمتر شده است، اما احساس درونی سلامت سیر نزولی داشته است. بنابراین مشکل عمده عصر حاضر در رابطه با سلامت، توفیق در مراعات نکات بهداشتی و مراقبت‏های پیش‏گیرانه، به ویژه کنترل عوامل روان‏شناختی مؤثر بر سلامتی است. ویلیام جیمز دین را عبارت از نظم نامرئی موجود در جهان می‏داند که وظیفه انسان هماهنگی با این نظم است. به نظر یونگ، دین به میزان بسیار قابل ملاحظه‏ای جنبه روان‏شناختی دارد. یونگ دین را عبارت از تفکر از روی وجدان می‏داند و یونگ می‏گوید، روان نژندی در عصر ما به دلیل عدم ارتباط معنوی است. استنباط از بررسی‏های یونگ در روانشناسی و کیمیاگری حاکی از آن است که غربی‏ها جهت‏گیری دینی برونی دارند و شرقی‏ها جهت‏گیری دینی درونی، ازاین‏رو از نظر روانی سالم‏ترند. مروری بر بررسی‏های انجام شده نشان می‏دهد که
______________________________
1. گزارش دهنده: الف. مهدوی‏نژاد
______________________________
داشتن اعتقادات مذهبی نقش مهمی در بالا رفتن قدرت تحمل افراد در رویارویی با مشکلات و فشارهای روانی دارد. و نیز نتایج بطور کامل حاکی از آن است که بین دین‏داری و خویشتن‏داری رابطه مثبت وجود دارد و نیز بین مذهبی بودن و اضطراب رابطه منفی وجود دارد؛ یعنی هر چه فرد بیشتر متدین باشد اضطراب کلی او کمتر است. در پژوهش‏هایی که به ادراک فرد از تسلط نسبت به اوضاع و شرایط زندگی مربوط می‏شود می‏توان شواهدی را پیدا کرد که فهم مساله توکل به خداوند متعال را تسهیل نماید. یکی از تئوری‏ها در این زمینه، نظریه ادراک کنترل اولیه و ثانویه است. احساس کنترل ثانویه به اعتقاد این پژوهشگران به صورت‏های زیر بروز می‏کند. 1. کنترل نیابتی: افراد شاید خودشان قدرت لازم را نداشته باشند، ولی از قدرت افراد قدرتمند در جهت کنترل اوضاع و احوال به نفع خود استفاده می‏کنند، 2. کنترل تفسیر: افرادی که از این روش استفاده می‏کنند کوشش دارند که شرایط غیرقابل کنترل را تعبیر و تفسیر نموده و آن را برای خود معنی نمایند.
به نظر می‏رسد این پژوهش‏ها با توکل نیز ارتباط پیدا می‏کنند، چون در توکل نیز جنبه کنترل نیابتی فرد ناتوان با اتصال به کمک و مشیت خداوند متعال احساس قوی بودن می‏کند و مطمئن می‏شود که با گرفتن طرف خداوند بر حوادث فائق خواهد آمد و پشتش به پشتیبانی خدا گرم است. از سوی دیگر بحث توکل به خداوند متعال به کنترل تفسیری ارتباط پیدا می‏کند. چون فرد متوکل در تعبیر و تفسیر پدیده‏ها همیشه خدای دانا و حکیم، مشفق و خیرخواه خود را به همراه دارد و اگر حادثه‏ای ناگوار برایش پیش آید با دید عارفانه بدان نگریسته و آن را خیر تلقی می‏کند. از دیدگاه سقراط حیات ارزیابی نشده ارزش زیستن ندارد. محاسبه نفس یکی از روش‏های بهداشت روانی در اسلام است. نتیجه پژوهش‏هایی که اخیرا در مورد اثر مذهب بر سلامت روان انجام شده است حاکی از وجود اثر مثبت مذهب بر سازگاری و بهداشت روانی می‏باشد. علاوه بر این مذهب نقش مهمی در رویارویی با استرس‏های زندگی دارد و می‏تواند اثر بحران‏های شدید زندگی را تعدیل کند. باورهای مذهبی مانند یک «سپر» در برابر استرس‏های زندگی عمل می‏کنند و از این طریق به راهبردهای مقابله‏ای کمک می‏کنند. شهید مطهری در کتاب مقدمه‏ای بر جهان بینی اسلامی آثار و فواید ایمان را به گونه زیر توصیف می‏کند: «ایمان مذهبی آثار نیک فراوان دارد: الف) تولید بحث و انبساط ب) نیکو ساختن روابط اجتماعی، ج) کاهش و رفع ناراحتی‏های ضروری که لازمه ساختمان این جهان است». براون و هریس چهار عمل را مطرح می‏کنند که حتی در صورت وجود عوامل مستعد کننده افسردگی و وجود رویدادهای مربوط به فقدان، از ایجاد افسردگی جلوگیری می‏کنند. این عوامل عبارتند از: 1. وجود روابط صمیمانه با همسر یا زوج؛ 2. داشتن یک شغل تمام وقت یا نیمه وقت؛ 3. حضور کمتر از سه فرزند در منزل؛ 4. وجود تعهدات جدی مذهبی.