پیامبر اکرم (ص) و چند همسری

یکی از مسلمات تاریخی که روایات متواتر و قطعی بلکه آیات بر آن گواهی می‏دهد، ازدواج‏های متعدد پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم است. با پذیرش این حقیقت مسلم تاریخی، پرسش اساسی و مهم درباره فلسفه این ازدواج‏هاست؛ این‏که سِر تعدد همسران نبی اعظم چیست؟ پرسشی است که از سال‏ها پیش مورد توجه عده‏ای از مورخان و اندیشوران قرار گرفته است و حتی عده‏ای از مستشرقان اتهام‏های ناروایی را به ساحت مقدس رسول خدا انتساب داده‏اند.
با توجه به تفاوت‏های عصر حاضر با عصر رسول خدا که تعدد ازدواج امری رایج و متعارف بوده و در آن دوران زنان در معرض هرگونه استثمار و سوء استفاده و بی‏حرمتی قرار داشتند؛ نکات اساسی و مهم در چند همسری پیامبر را می‏توان به شرح ذیل برشمرد:
1. پیامبر در جوانی و پیش از بعثت و تا ده سال پس از آن فقط یک ازدواج داشتند که ربع قرن را با همان همسر زیسته است و ازدواج‏های ایشان مربوط به پس از هجرت و تشکیل حکومت اسلامی و هنگامی که اسلام بیش از هر زمان نیازمند پیوندهای عمیق سیاسی و اجتماعی بود، می‏باشد.
2. در میان اعراب پیوندهای قبیلگی از مهم‏ترین عوامل ثبات و تأمین امنیت در عرصه مبارزه است به ویژه آنجا که بتوان با قبیله‏ای پیوند برقرار کرد و دشمن دیرینه را به عضوی در مسیر اهداف و آرمان‏های خود قرار داد و در ازدواج‏های پیامبر این حقیقت به خوبی مشهود است. رسول خدا با استفاده از رسم متعارف میان اعراب توانست به تألیف قلوب آنها امیدوار
______________________________
1. گزارش کننده: محسن علیزاده
______________________________
باشد و نه تنها از دشمن آنها بکاهد بلکه آنها را به دوستانی مورد اعتماد تبدیل کند.
3. تعدادی از ازدواج‏های پیامبر، با یهودیان مدینه و اطراف آن است. این زنان که از وابستگان سران قبایل و اشراف یهود بودند، نزدیکان و عزیزان خود را در جنگ با مسلمانان از دست داده بودند و به عنوان غنیمت و کنیز به دست آنان افتاده بودند و ازدواج پیامبر با آنان نه تنها از آتش آنها فرو می‏کاست بلکه جوانه‏های دوستی سر بر می‏کشید.
4. بیشتر همسران پیامبر زنان شهدا و مصیبت زده در نبرد با مسلمانان بودند که رها کردن آنها به حال خود، امری غیرانسانی و چه بسا ناجوانمردانه بود؛ اما ازدواج با برترین انسان و خاتم پیامبران می‏توانست گذشته از تسکین درد و آلام، بهترین نقطه ارزشمند و افتخارآمیز برای آنان باشد به گونه‏ای که از شادی تمامی رنج‏های گذشته را فراموش کنند.
5 . زندگی پیامبر با این تعداد از زنانی که هر کدام متعلق به یک خانواده و یک آداب و رسوم بود هر کدام در سنّی خاص و از جهت جمال متفاوت بودند. با توجه به حسادت و رشکی که به‏طور طبیعی در میان زنان وجود دارد، از عظمت روحی و خلق عظیم آن دردانه خلقت خبر می‏دهد که چگونه با همه آنها به رغم تفاوت و تنوع شخصیتی به عدالت رفتار می‏کند و حقوق هر یک را به نحو احسن ادا می‏کند و حتی سر سوزنی از راه عدل و انصاف منحرف نمی‏شود به گونه‏ای که در تاریخ نشانه‏ای از اعتراض از این جهت دیده نمی‏شود.
6. به رغم تعدد زوجات وقتی زندگی بیرونی پیامبر و شئون و مناصب و مسؤلیت‏های فراوان ایشان دیده شود، گویا این مرد بزرگ و سیاستمدار اجتماعی و انسان عابد اصلاً همسری ندارد.
7. نکته مهم دیگر این است که در مکه مشرکان قریش در آغاز بعثت، به پیامبر پیشنهاد ازدواج با دختران خود را داده بودند، مشروط به این‏که پیامبر از دعوت خود دست بردارد. ولی رسول خدا تمام پیشنهادها را رد کرد و در مسیر رشد کلمه اللّه‏ و ابلاغ رسالت تمامی ناملایمات و سختی‏ها را بر خود هموار کرد.
8 . با این همه پیامبر به امر الاهی خطاب به زنان خویش فرمود: «ای پیامبر به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگی دنیا و زینت آنید، بیایید تا مهرتان را بدهم و خوش و خرم شما را رها کنم، اما اگر خواستار خدا و فرستاده وی و سرای آخرتید پس خدا برای نیکوکاران شما پاداش بزرگی آماده گردانیده است». این آیه به خوبی نشان می‏دهد که همسران پیامبر به انتخاب خویش به زندگی با حضرت ادامه دادند و همچنین می‏توان فهمید که زندگی در بیت النبی آسان نبوده است. اگر کسی بپندارد چند همسری حضرت خاستگاه و ریشه لذت‏جویی و دنیاخواهی دارد، خطایی بزرگ و داوری ناهمخان با حقایق تاریخی است.
پس حقایق تاریخی شاهد است که تعدد ازدواج پیامبر ریشه در ایثار، خلق عظیم و فرمانبرداری آن وجود بزرگ از دستورهای الاهی همراه با خردگرایی آگاهی و سیاستمداری حضرت از یک سو و عدالت مثال زدنی ایشان از سوی دیگر دارد.