تشیع؛ اسلام اعتدالی

نویسنده در این مقاله ضمن اشاره به جریان‏های مختلف تاریخ اسلام در نهایت آن را به دو دسته شیعه و سنی تقسیم می‏کند و نهج‏البلاغه امام علی علیه‏السلام را از جمله مهمترین اسناد به جا مانده از گفتمان شیعه می‏داند و در مقابل می‏گوید: تسنن در کتابی همچون نهج‏البلاغه نتوانست ظهور کند.
در تاریخ اسلام همواره جریان‏ها و گرایشات مختلفی را می‏بینیم، از جمله از این اختلافات فقهی می‏باشد. در برخی کلامی و حاصلش مذاهب کلامی مختلف و برخی مربوط به فهم روح دین و نحوه تحلیل مبانی دین است که نتیجه آن، تبیین‏های عقلی، نقلی و... از دین است. پس از حمله مغول، دنیای اسلام با پشت سرگذاشتن آن اختلافات، خود را برای تقسیم بر دو شدن بین دنیای تسنن و تشیع آماده ساخت. چرا میراث فلسفی جهان اسلام تنها در شاخه تشیع به راه خود ادامه داد؟ چرا در میراث شیعه کتابی چون نهج‏البلاغه پدید آمد که سرتاسر آن عقل و فهم و استدلال است اما در تسنن جز حفظ کردن قرآن و از بر کردن احادیث صحیح بخاری، تفکری دیده نمی‏شود و همواره مخالفت با عقل و فلسفه را به عنوان افتخار یدک می‏کشیده‏اند و رسالت مهم یک طلبه فقط حفظ آن احادیث و تأمل در آنها، آن هم به شکل صوری بود. این جریان، هیچ گاه تفسیر آیات متشابه را بر نتافته و همواره به ظاهر آیات پای‏بند بوده و جز آنها را انحراف می‏دانسته. تفاوت توحید شیعی که در کلمات امام علی علیه‏السلام و احادیث اهل بیت تجلی یافته و با توحید دیگران که بر پایه مشقی احادیث تشبیه و تجسیم است، تفاوتی است که میان توحید علوی با روح غدیر با جریان مخالف وجود دارد. در روایات شیعه درباره نماز خواندن با اهل سنت روایات متعددی وارد شده است؛ اما حتی یک فتوا به سنّیان اجازه نمی‏دهد که پشت سر یک شیعه نماز بخوانند. از دید تاریخی نیز باید گفت که دوران تسلط شیعه در ایران و عراق، یکی از بارورترین دوره‏های فکری در تاریخ تمدن اسلامی است. یکصد سال حکومت آل بویه در بغداد و ایران، دورانی است که نامش را عصر رنسانس اسلامی گذارده‏اند. دولت‏های شیعی به لحاظ مذهبی، متعصب نبوده‏اند برای مثال حمدانیان، آل بویه، فاطمیان و زیدیان یمن، همچنین دولت صفوی (منهای عصر نخست خود که باعث آن هم عثمانی‏ها بودند) دولی هستند که با شهروندان سنّی، برخوردی متعادل دارند. این در حالی است که تعصبات مذهبی دوره غزنوی علیه شیعیان و نابود کردن آنان و کتابخانه‏هایشان در تمام تواریخ ضبط است. همچنین وحشی‏گری‏های دولت ایوبی در به خاک و خون کشیدن شیعیان حلب، به گونه‏ای که اکنون دیگر در آن منطقه تقریبا شیعه‏ای وجود ندارد. امروزه می‏توان ظاهر بینی دولت سعودی را در قالب یک نظام سنّی وابسته به آمریکا و القاعده را به عنوان یک سازمان سنی مخالف قدرت‏ها، رفتارشان را محک و معیاری برای سنجش اسلام منهای روح غدیر مورد بررسی قرار داد. امروز تشیع امام خمینی قدس‏سره را می‏پرورد که باور عمیق به اتحاد عالم اسلام در برابر اسرائیل برای نجات فلسطین دارد.