گزارش ها: اخلاق نقد و فرهنگ نقادی

در این مقاله تلاش شده است با بازخوانى ادبیات نقادى در فرهنگ اسلامى، پرونده این بحث مورد تجزیه و تحلیلى تازه قرار گیرد. نویسنده براى این کار نوشته خویش را، در هفت قسمت سامان داده است: نخست به جایگاه نقد از منظرى جدید نگریسته است. آن‏گاه به تعریف نقد و نقادى اشاره و تعاریف هر یک از آنها را جداگانه مد نظر قرار داده و از تعاریف شخصى در این‏باره پرهیز کرده است. در سومین قسمت از مقاله، نویسنده به معرفى و نقد برخى از باورها و کلیشه‏هاى رایج درباره نقد مى‏پردازد. در چهارمین بخش از مقاله از شیوه‏هاى ناسالم برخورد با ناتوان سخن مى‏رود و برخى از این شیوه‏هاى نقد معرفى و ارزیابى مى‏گردد. قسم بعدى مقاله به معرفى برخى از رویکردهاى غیرصحیح منتقدان اختصاص یافته است. در ادامه، نویسنده ده نکته بنیادى را درباره ماهیت، کارکرد و نقش نیّت در نقد را بررسى نموده است. و در آخرین قسمت از این مقاله، اخلاق نقد مورد بررسى قرار مى‏گیرد و به برخى از شیوه‏هاى صحیح و متخلّقانه نقد مورد اشاره نویسنده قرار مى‏گیرد.
نویسنده بر این باور است که، در جامعه علمى و فرهنگى کشور جمهورى اسلامى ایران، عکس العمل‏هاى شدید و گاه سخت ضداخلاقى را از ادامه مسیر باز مى‏دارد و اصول روشنى براى به کارگیرى نقد در عرصه‏هاى مختلف دیده نمى‏شود و سرانجام در نقد آراء و افکار دیگران گاه ناقدان، اصول اخلاقى را فراموش مى‏کنند و نقد را به ابزارى براى تصفیه حساب‏هاى شخصى و مانند آن بدل مى‏سازند.
وى در باب ضرورت نقد و نقادانه مدعى شده است که، آثار بزرگ و اندیشه‏هاى جدى و ماندگار تاریخ بشریت، محصول نقد و نقادى علمى بوده است: به عنوان مثال، تاریخ مسائل فلسفه اسلامى که مورد نقد بى‏رحمانه متکلمان منتقد فلسفه قرار گرفت به رشد فلسفه یارى و باعث پویایى و تکامل آن در زمان حاضر شده است، نویسنده این حکم را مخصوص علم فلسفه ندانسته و مدعى است، که تمامى علوم اسلامى به نوعى زیر منّت نقد ناقدان منصف یا مغرض بوده است. کتاب معروف مفضل که تقریرات امام صادق علیه‏السلام است نتیجه نقدهایى است که، زندیق معروف ابن‏ابى العوجاء است. همچنین سایر کتابهاى ماندگار درباره نبوت از متکلمان، پاسخى است به نقدهاى کسانى که اساس نبوت را قبول نداشته‏اند و کتاب مهم «اصول فلسفه و روش رئالیسم» علامه طباطبائى رحمهم‏الله محصول نقدهاى ماتریالیست‏هاست.