معنویت، کشف و حفظ امر مقدس
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
معرفت، ش 97، دى 84
این مقاله که با هدف بازتعریف معنویت از دیدگاه روانشناسى نوشته شده است، کار خودش را با انتقاد از نظریات پیشین روانشناسان درباره معنویت آغاز مىکند. عموم این نظریات از آغاز قرن بیستم مطرح شدهاند. نویسندگان مقاله سپس با ذکر نکاتى اهمیت بررسى موضوع معنویت را متذکر مىشوند از جمله، ذکر آمارهایى از تعلقات دینى انسانها و نیز تحقیقهایى که درباره کارکردهاى معنویت شده است. ایشان تأکید مىکنند که، این مقاله از روشهایى بهره گرفته مىشود که به فهم معنویت بر اساس یک چشمانداز روانشناختى، کمک نماید.
گام اول این مسیر، تعریف معنویت است. ابتدا با تذکر وجود اختلاف فراوان در تعریف معنویت، تلاش شده است تا مرز بین دین و معنویت آشکار شود. زیرا دین واقعیتى نهادى، جزمگرا و محدود کننده است، درحالىکه معنویت، واقعیتى شخصى، درونى و ارتقا بخش است. ولى نقد این مقاله به این مرزکشى آن است که بیشتر مردم به همان اندازه که خود را دیندار مىدانند، معنوى هم مىدانند. به علاوه که دین و معنویت هر دو هم جنبه فردى هم جنبه اجتماعى دارند. در نهایت تعریف این مقاله از معنویت عبارت است از «جستوجوى امر مقدس».
سطور بعدى مقاله، به تبیین بیشتر دو عنصر این تعریف یعنى جستوجو و امر مقدس اختصاص یافته است. در نهایت به این نتیجه مىرسد معنویت فرآیندى است که، محور آن کشف و حفظ امر مقدس است. و به همین دلیل بحث بعدى کشف خدا به عنوان یک امر مقدس خواهد بود. در این بحث بر اساس چندین تحقیق نشان داده، که جستوجوى خدا از کودکى آغاز مىشود. در این بخش نیز نظریات مختلف درباره خداجویى و خداشناسى کودکان مورد اشاره قرار گرفته است. نکته جالب آنکه کودکان نسبت به نفى، بسط یا عبور از دیدگاههاى دینى والدین و معلمان و رهبران دینى ظرفیت ویژهاى دارند و چنین نیست که همیشه منفعل عمل کنند. تأکید مقاله بر این است که، اشتیاق کودکان به خدا را نمىتوان به سابقهاى خالص روانشناختى یا اجتماعى فرو کاست. از آنجا که معنویت دایرهاى بیش از خدا دارد و امر مقدس شامل امور دیگر نیز مىشود، بخش بعدى نوشته به بررسى کشف امور مقدس غیر از خدا مىپردازد و مثالهاى متعددى از چیزهایى که افراد براى آنکه تقدس قائل مىشوند ذکر مىکنند. تجارب شخصى، خانواده، نهادها و فرهنگ نیز علاوه بر نهادهاى دینى از عوامل تقدسبخش، به شمار مىروند. سه استلزام مهم در تقدسبخشى یافت مىشود. اول اینکه، انسانها مایلند موضوعات مقدس را حفظ کنند؛ دوم اینکه، قائلند بیشتر زندگى خود را در جستوجوى امور مقدس سپرى کنند و بالاخره آنکه انسانها مایلند از ابعاد مقدس زندگى خود، معنا، رضایت و نیروى بیشترى کسب کنند. در این بخش همچنین کارکردهاى متعددى از تقدس بخشها ذکر شده است.
عنوان قسمت بعدى مقاله، حفظ امر مقدس است، زیرا افراد معنوى فراتر از اهداف زیستشناختى، روانشناختى یا اجتماعى، به ایجاد، حفظ و رشد ارتباطشان با امر مقدس علاقهمندند. در این بخش نیز ضمن ذکر نمونههایى از تلاش براى حفظ امر مقدس به الگوهاى مختلف آن مثل نیایش، مراقبه، تجربههاى معنوى در زندگى و مقابله معنوى نیز اشاره مىشود. نویسندگان در سه گام مهم از مقاله، به بررسى سه روش عمده از روشهاى مقابله معنوى مىپردازند که عبارتند از: مشخص کردن مرزها، تزکیه معنوى و تجدید چارچوب معنوى، هر یک از این عناوین با ذکر مثالهاى متعدد و نیز بررسى آثار مثبت و منفى آنها بر زندگى معنوى افراد توضیح داده شدهاند. در همین بحثها چگونگى برخورد افراد با حوادث تلخ و شیرین زندگى و تأثیر و تأثر آنها بر معنویت انسانها مورد مطالعه قرار گرفته است.
پس از کشف و حفظ امر مقدس چون ممکن است با تغییر در فهم امر مقدس یا فراموشى آن روبهرو شویم، لذا کشف دوباره آن لازم است. همین نکته مبناى بحث بعدى این نوشتار است.
فصل پایانى این نوشته نیز عنوان نتایج و تلویحات را با خود به همراه دارد. عمده بحث این بخش توصیههایى است به روانشناسان مبنى بر تجدید نظر در رویکردشان به معنویت و بررسى آن به عنوان یک مسئله مستقل و نه فروکاستن آن به سایر جنبههاى روانشناختى یا اجتماعى. و بالاخره آنکه روانشناسان باید به انواع جهانبینىها احترام بگذارند و براى معالجه تکبر حرفهاىشان با جوامع معنوى ارتباط بیشترى برقرار کنند.
خاتمیت، انقطاع وحى تشریعى
آیت اللّه جعفر سبحانى
ماهنامه معارف، ش 31، آذر 84
این مقاله که با هدف بازتعریف معنویت از دیدگاه روانشناسى نوشته شده است، کار خودش را با انتقاد از نظریات پیشین روانشناسان درباره معنویت آغاز مىکند. عموم این نظریات از آغاز قرن بیستم مطرح شدهاند. نویسندگان مقاله سپس با ذکر نکاتى اهمیت بررسى موضوع معنویت را متذکر مىشوند از جمله، ذکر آمارهایى از تعلقات دینى انسانها و نیز تحقیقهایى که درباره کارکردهاى معنویت شده است. ایشان تأکید مىکنند که، این مقاله از روشهایى بهره گرفته مىشود که به فهم معنویت بر اساس یک چشمانداز روانشناختى، کمک نماید.
گام اول این مسیر، تعریف معنویت است. ابتدا با تذکر وجود اختلاف فراوان در تعریف معنویت، تلاش شده است تا مرز بین دین و معنویت آشکار شود. زیرا دین واقعیتى نهادى، جزمگرا و محدود کننده است، درحالىکه معنویت، واقعیتى شخصى، درونى و ارتقا بخش است. ولى نقد این مقاله به این مرزکشى آن است که بیشتر مردم به همان اندازه که خود را دیندار مىدانند، معنوى هم مىدانند. به علاوه که دین و معنویت هر دو هم جنبه فردى هم جنبه اجتماعى دارند. در نهایت تعریف این مقاله از معنویت عبارت است از «جستوجوى امر مقدس».
سطور بعدى مقاله، به تبیین بیشتر دو عنصر این تعریف یعنى جستوجو و امر مقدس اختصاص یافته است. در نهایت به این نتیجه مىرسد معنویت فرآیندى است که، محور آن کشف و حفظ امر مقدس است. و به همین دلیل بحث بعدى کشف خدا به عنوان یک امر مقدس خواهد بود. در این بحث بر اساس چندین تحقیق نشان داده، که جستوجوى خدا از کودکى آغاز مىشود. در این بخش نیز نظریات مختلف درباره خداجویى و خداشناسى کودکان مورد اشاره قرار گرفته است. نکته جالب آنکه کودکان نسبت به نفى، بسط یا عبور از دیدگاههاى دینى والدین و معلمان و رهبران دینى ظرفیت ویژهاى دارند و چنین نیست که همیشه منفعل عمل کنند. تأکید مقاله بر این است که، اشتیاق کودکان به خدا را نمىتوان به سابقهاى خالص روانشناختى یا اجتماعى فرو کاست. از آنجا که معنویت دایرهاى بیش از خدا دارد و امر مقدس شامل امور دیگر نیز مىشود، بخش بعدى نوشته به بررسى کشف امور مقدس غیر از خدا مىپردازد و مثالهاى متعددى از چیزهایى که افراد براى آنکه تقدس قائل مىشوند ذکر مىکنند. تجارب شخصى، خانواده، نهادها و فرهنگ نیز علاوه بر نهادهاى دینى از عوامل تقدسبخش، به شمار مىروند. سه استلزام مهم در تقدسبخشى یافت مىشود. اول اینکه، انسانها مایلند موضوعات مقدس را حفظ کنند؛ دوم اینکه، قائلند بیشتر زندگى خود را در جستوجوى امور مقدس سپرى کنند و بالاخره آنکه انسانها مایلند از ابعاد مقدس زندگى خود، معنا، رضایت و نیروى بیشترى کسب کنند. در این بخش همچنین کارکردهاى متعددى از تقدس بخشها ذکر شده است.
عنوان قسمت بعدى مقاله، حفظ امر مقدس است، زیرا افراد معنوى فراتر از اهداف زیستشناختى، روانشناختى یا اجتماعى، به ایجاد، حفظ و رشد ارتباطشان با امر مقدس علاقهمندند. در این بخش نیز ضمن ذکر نمونههایى از تلاش براى حفظ امر مقدس به الگوهاى مختلف آن مثل نیایش، مراقبه، تجربههاى معنوى در زندگى و مقابله معنوى نیز اشاره مىشود. نویسندگان در سه گام مهم از مقاله، به بررسى سه روش عمده از روشهاى مقابله معنوى مىپردازند که عبارتند از: مشخص کردن مرزها، تزکیه معنوى و تجدید چارچوب معنوى، هر یک از این عناوین با ذکر مثالهاى متعدد و نیز بررسى آثار مثبت و منفى آنها بر زندگى معنوى افراد توضیح داده شدهاند. در همین بحثها چگونگى برخورد افراد با حوادث تلخ و شیرین زندگى و تأثیر و تأثر آنها بر معنویت انسانها مورد مطالعه قرار گرفته است.
پس از کشف و حفظ امر مقدس چون ممکن است با تغییر در فهم امر مقدس یا فراموشى آن روبهرو شویم، لذا کشف دوباره آن لازم است. همین نکته مبناى بحث بعدى این نوشتار است.
فصل پایانى این نوشته نیز عنوان نتایج و تلویحات را با خود به همراه دارد. عمده بحث این بخش توصیههایى است به روانشناسان مبنى بر تجدید نظر در رویکردشان به معنویت و بررسى آن به عنوان یک مسئله مستقل و نه فروکاستن آن به سایر جنبههاى روانشناختى یا اجتماعى. و بالاخره آنکه روانشناسان باید به انواع جهانبینىها احترام بگذارند و براى معالجه تکبر حرفهاىشان با جوامع معنوى ارتباط بیشترى برقرار کنند.
خاتمیت، انقطاع وحى تشریعى
آیت اللّه جعفر سبحانى
ماهنامه معارف، ش 31، آذر 84
تبلیغات
