شبیه سازی انسان از دیدگاه فقه اهل سنت

فصلنامه فقه حوزه، ش 45، پاییز 84
در این پژوهش سعی شده است تا از منظری فقهی، حکم شبیه‏سازی یا تولید مثل غیرجنسی از دیدگاه فقهای اهل سنت مورد کنکاش قرار گیرد. نگارنده به دیدگاه منفی مفتی‏های بزرگ اهل سنت، مبنی بر نامشروع بودن هرگونه شبیه‏سازی در عرصه انسانی اشاره کرده و دلایل این مفتیان، بر حرمت شبیه‏سازی انسان را، بیان می‏کند. وی معتقد است که، عالمان فقهی اهل سنت دلایل مختلف کلامی، فقهی، اخلاقی، اجتماعی، روان‏شناختی و علمی، مبنی بر عدم جواز شبیه‏سازی انسان ارائه نموده‏اند که هر یک، در جای خود جای بحث و بررسی جداگانه دارد.
مهم‏ترین این دلایل که نویسنده به صورت اجمالی به آنها اشاره کرده عبارتند از: لزوم تولید مثل جنسی، اختلاط انساب، ابهام در روابط خویشاوندی، نبود پدر در موارد خاص، ابهام در نفقه و ارث، از بین رفتن نهاد ازدواج و نابودی خانواده، از بین رفتن مفهوم مادری، امکان شکل‏گیری روابط نامشروع، ترویج همجنس‏گرایی و سوء استفاده مجرمان از مقوله شبیه‏سازی انسان و انجام امور تبه‏کاری‏های اجتماعی می‏باشد. نویسنده همچنین به اهمیت مقاصد پنج‏گانه شریعت در زندگی انسان‏ها یعنی دین، عقل، نفس و مال و نسب از منظر اهل سنت به ویژه مذهب مالکی اشاره کرده و اظهار می‏دارد که، از نظر فقه اهل سنت تشریع احکام تکلیفی و وضعی نیز در مجموع جهت حفظ این اهداف صورت گرفته است و شبیه‏سازی انسانی این اهداف اساسی و ضروری زندگی را از میان می‏برد و موجب خلط نسب گردیده و این امر از نظر دین اسلام حرام است. نویسنده ضمن اشاره به حالت‏های مختلف شبیه‏سازی، همه حالت‏های آن، اعم از حالتی که تخمک از همسر و هسته از شوهر و غیر از این حالات، از نظر مفتیان اهل سنت حرام است. نویسنده در نقد دیدگاه ایشان اظهار می‏دارد که: شبیه‏سازی انسانی، منطقا نه مستلزم جنس واحد است و نه نافی آن، یعنی چنین نیست که برای انجام دادن شبیه‏سازی انسانی باید حتما تنها از هسته سلول زن استفاده کرد و باز چنین نیست که، نباید از هسته زن استفاده کرد و از نظر علمی شبیه‏سازی انسانی در این موارد ساکت است و این بستگی به انتخاب و قانون‏گذاری ما دارد، که چه باید کرد. بدین ترتیب، ملازمه‏ای منطقی میان شبیه‏سازی انسانی و نابودی کامل نهاد ازدواج وجود ندارد.
نویسنده مقاله، دیدگاه‏های فقهای اهل سنت، مبنی بر حرمت شبیه‏سازی به دلیل از بین رفتن روابط خویشاوندی و خلط نسب را، نیز مورد حمله قرار داده و معتقد است که، این دلایل عموما غیرمنطقی بوده، زیرا؛ این تصویر خیالی و بدبینانه چنان در میان مخالفان شبیه‏سازی انسانی رواج یافته که، گاه سخنانی به زبان می‏آورند و توجهی به لوازم منطقی آنها، که بسیار نیز روشن است، ندارند و یکی از نمونه‏های این سخنان همین ادعا است، که شبیه‏سازی انسانی موجب از بین رفتن ازدواج است و هیچ گونه توجیه عقلانی برای آن ندارند.
نویسنده در میان فقهای اهل سنت، که دلایل فقهی شبیه‏سازی انسانی را پذیرفته و دلایل فقهای دیگر اهل سنت را رد کرده شیخ محمد محروس دانسته، که از فقهای حنفی مذهب در عراق است. خلاصه نظر وی در این مورد آن است که، شبیه‏سازی می‏تواند وسیله‏ای برای تکاثر بشری محسوب شود. اما برای پیشگیری از برخی پیامدهای منفی آن، باید همان اصول مربوط به زوج را در اینجا رعایت کرد.
پندارهای بنیادین علوم و فلسفه بین رشته‏ای
محمدرضا بهشتی
سیاست روز، ش 1317، 14/9/84
این مقاله سخنرانی دکتر بهشتی به مناسبت روز جهانی فلسفه است، که ایشان دو موضوع اصلی را مورد مداقه و تأکید قرار می‏دهند؛ 1. توجه دانشجویان و عالمان فلسفه، نسبت به مشکلات بنیادین زندگی فردی و اجتماعی و اهتمام به حل آن.
2. ضرورت توجه فلسفه به رشته‏های دیگر و ضرورت گسترش شاخه‏های «میان رشته‏ای» فلسفه. ایشان با توجه به این‏که برخی افراد، در همه موضوعات اظهارنظر می‏کنند و می‏گوید، آنهایی که این‏طور وانمود می‏کنند دو دسته‏اند: دسته اول کسانی هستند که واصل‏اند یعنی رسیده‏اند و کاری نمی‏توان با آنها کرد و از این نظر می‏توانند قاطعانه صحبت کنند و دسته دوم کسانی هستند که نمی‏توانند و چون چیزی نمی‏دانند، خیلی قاطعانه صحبت می‏کنند. هیچ فردی نمی‏تواند ادعا کند که در شاخه‏های فلسفه احاطه پیدا کرده است،