نگرانی های فقیه فیلسوف
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
خردنامه، ش 59، 5/5/84
در نشست نقد و بررسی اندیشهها و اخلاق سیاسی در اسلام که بر محور کتاب «روضةالانوار» ملامحمد باقر سبزواری از علمای بزرگ عصر صفوی برگزار شد، که چهار تن از اساتید دانشگاه به بیان دیدگاههای خود درباره این کتاب و مسائل دیگر دوره صفوی پرداختند.
آقای دکتر اکبر ایروانی مدیریت مؤسسه میراث مکتوب درباره اهمیت اخلاق و اندیشه سیاسی در اسلام صحبت کرد و رشد اندیشه و تفکر را در جوامع باز امکانپذیر دانست. و افزود که عصر صفوی از این ویژگی برخوردار بود که دانشمندان بزرگی چون سبزواری، فیض کاشانی و شیخ بهائی در آن رشد کردهاند. وی تدوین کتاب فوق به وسیله سبزواری را تحت تأثیر و پاسخ به نیازهای زمانه و در راستای نیاز سیاست مداران و اصلاحطلبی در جامعه که رسالت بزرگ علما است دانست.
سخنران بعدی دکتر چنگیزی مصصح کتاب روضةالانوار سبزواری بود که به بیان انگیزه خود از تصحیح این کتاب پرداخت و در ادامه گفت نویسنده این کتاب شیوه کشورداری بر اساس فرهنگ شیعه را برای عباس دوم تبیین میکند. وی درباره اصول مورد نظر مؤلف در تدوین کتاب گفت: سبزواری مسائل مهمی را در کتاب خود مدنظر قرار داده از جمله: تشکیل حکومت در زمان غیبت و نقش فقیهان در حفظ تعادل دولت در آن و بحث وجود و عدم تعارض بین دولت عام و پادشاهی.
دکتر چنگیزی به پیشینه تألیف اینگونه کتابها در جهان اسلام اشاره و علمای اهل سنت را دارای سابقه بیشتر دانسته که سبزواری در میان علمای شیعه به جبران این کمبود پرداخته است. وی در پایان به رقابت شدید میان حکومت شیعی صفوی و ازبکان و عثمانیان اشاره نمود. پس از سخنرانی دکتر چنگیزی دکتر صفت گل یادآوری نمود که، رقابت شیعه و سنی در این دوره بر مبنای ایدئولوژیک نبوده، بلکه به عنوان یک رقابت سیاسی و نظامی بوده است که نباید آن را تخاصم شیعه و سنی دانست. (تذکر دکتر صنعت بسیار مناسب و به جا میباشد)
سخنران بعدی این نشست دکتر کاظمی بود، وی که استاد علوم سیاسی دانشگاه شیراز است مشکلات حوزه اندیشه سیاسی دانشمندان اسلامی را که علل کاستیها و عدم رشد این حوزه بوده چنین برشمرد: 1. کمبود منابع و تنقیح آنها؛ 2. کمبود پژوهش و پژوهشگر؛ 3. ضعف و ادغام در تقسیمپذیری نحلهها؛ 4. وجود حب و بغضهای فرقهای و سیاسی؛ 5 . محدودیتهایی که در طول تاریخ برای شیعه وجود داشته؛ 6. عملکرد فردی فقها در این زمینهها.
وی افزود علت رشد اندیشه سیاسی در غرب وجود اختلاف نظر درباره حکومت بود که در عصر سبزواری دانشمندانی مثل مونتسکیو و راسو و هابز و جانلاک نظریات مختلف درباره حکومت داشتند و در این دوره بود که اندیشه سیاسی در غرب شکل میگرفت اما در ایران و کشورهای اسلامی این زمینه وجود نداشت بلکه دو قدرت اسلامی عثمانی و صفوی از مذهب برای اقتدار خود سودجویی میکردند و علمایی مثل سبزواری نیز از این فرصت استثنایی که حکومت حامی اهل بیت در قدرت بود برای گسترش اندیشههای شیعی بهره میبردند لذا رویکرد فقهایی چون او حمایت از این دولت اهل بیت مدار بود (که در جای خود قابل تقدیر است).
دکتر کاظمی از رویکرد تخریبی برخی از دانشمندان معاصر داخلی نسبت به اندیشههای اسلامی انتقاد کرد و افزود: سبزواری حاکم مطلق را امام معصوم میدانست و در غیاب او (با توجه به شرایط زمانی) سلطنت را ترجیح میدهد و بر محوری بودن بحث عدالت و امنیت تأکید دارد و در مسئله خیرات مشترک و عمومی از فارابی تأثیرپذیر است. وی کتاب سبزواری را برای تدریس در دورههای اندیشه سیاسی مناسب میداند.
3. استاد رسول جعرفیان نیز یکی از سخنرانان این جلسه بود که درباره اندیشه محقق سبزواری صحبت کرد و مبانی فکری سبزواری را در سه مسئله: 1. سلطنت؛ 2. فیلسوف فقیه بودن؛ 3. فقیه متشرع بودن دانسته که سبزواری با تلفیق این سه نحله فکری میاندیشیده و صاحب حکومت را با تأثیرپذیری از فلسفه یونان و بر اساس اولویت به چهار طبقه اختصاص میدهد:
1. فیلسوف فقیه؛ 2. مجتهد؛ 3. محدث و فقیه؛ 4. سادات. و حق حاکمیت را از آنِ: 1. پیامبران؛ 2. امامان معصوم و امام عصر؛ 3. سلطان عادل میداند. جعفریان افزود سبزواری سلطان حاکم را سنبل عدالت دانسته و در این کتاب از مشروعیت عرفی سلطنت دفاع نموده، وی فکر سبزواری را در این کتاب تلفیقی و اقتباسی دانسته که فاقد نوآوری است.
وی عدم توجه سبزواری را به شرایط حاکم بر حکومت صفوی که بر مبنای تصرف و مرشد کلی بوده و شاه در آن به عنوان مرشد کل است، یادآوری میکند. از دیدگاه وی سبزواری دانشمندی آزاداندیش دانسته که از تکفیر و روشهای منبری در کتابش استفاده نکرده بلکه با استدلال عقلانی و خردگرایانه به تألیف کتابش بپردازد.
آخرین سخنران آقای دکتر صفت گل بود، که درباره علل تألیف این کتاب به وسیله سبزواری با شرایط و موقعیت خاص آن سخن میگوید و معتقد است که وی تحت تأثیر شرایط، اقتصادی و فکری و اجتماعی و سیاسی زمان به تألیف این کتاب دست زده است چون در این زمان غلبه تدریجی گرایشهای اخباری و فکری بر عقلگرایی دیده میشود و از طرفی ایران از نظر مالی گرفتار ورشکستگی است و وضع خاص سیاسی و نظامی نیز امکان دارد در نوشتن این کتاب تأثیرگذار باشد.
دکتر صفت گل از کتاب روضة الانوار به عنوان کتابی که مطالعه دقیق آن توان تأثیرگذاری در پژوهش کاربردی در زمینه تاریخ اجتماعی و سیاسی دارد یاد کرد.
در نشست نقد و بررسی اندیشهها و اخلاق سیاسی در اسلام که بر محور کتاب «روضةالانوار» ملامحمد باقر سبزواری از علمای بزرگ عصر صفوی برگزار شد، که چهار تن از اساتید دانشگاه به بیان دیدگاههای خود درباره این کتاب و مسائل دیگر دوره صفوی پرداختند.
آقای دکتر اکبر ایروانی مدیریت مؤسسه میراث مکتوب درباره اهمیت اخلاق و اندیشه سیاسی در اسلام صحبت کرد و رشد اندیشه و تفکر را در جوامع باز امکانپذیر دانست. و افزود که عصر صفوی از این ویژگی برخوردار بود که دانشمندان بزرگی چون سبزواری، فیض کاشانی و شیخ بهائی در آن رشد کردهاند. وی تدوین کتاب فوق به وسیله سبزواری را تحت تأثیر و پاسخ به نیازهای زمانه و در راستای نیاز سیاست مداران و اصلاحطلبی در جامعه که رسالت بزرگ علما است دانست.
سخنران بعدی دکتر چنگیزی مصصح کتاب روضةالانوار سبزواری بود که به بیان انگیزه خود از تصحیح این کتاب پرداخت و در ادامه گفت نویسنده این کتاب شیوه کشورداری بر اساس فرهنگ شیعه را برای عباس دوم تبیین میکند. وی درباره اصول مورد نظر مؤلف در تدوین کتاب گفت: سبزواری مسائل مهمی را در کتاب خود مدنظر قرار داده از جمله: تشکیل حکومت در زمان غیبت و نقش فقیهان در حفظ تعادل دولت در آن و بحث وجود و عدم تعارض بین دولت عام و پادشاهی.
دکتر چنگیزی به پیشینه تألیف اینگونه کتابها در جهان اسلام اشاره و علمای اهل سنت را دارای سابقه بیشتر دانسته که سبزواری در میان علمای شیعه به جبران این کمبود پرداخته است. وی در پایان به رقابت شدید میان حکومت شیعی صفوی و ازبکان و عثمانیان اشاره نمود. پس از سخنرانی دکتر چنگیزی دکتر صفت گل یادآوری نمود که، رقابت شیعه و سنی در این دوره بر مبنای ایدئولوژیک نبوده، بلکه به عنوان یک رقابت سیاسی و نظامی بوده است که نباید آن را تخاصم شیعه و سنی دانست. (تذکر دکتر صنعت بسیار مناسب و به جا میباشد)
سخنران بعدی این نشست دکتر کاظمی بود، وی که استاد علوم سیاسی دانشگاه شیراز است مشکلات حوزه اندیشه سیاسی دانشمندان اسلامی را که علل کاستیها و عدم رشد این حوزه بوده چنین برشمرد: 1. کمبود منابع و تنقیح آنها؛ 2. کمبود پژوهش و پژوهشگر؛ 3. ضعف و ادغام در تقسیمپذیری نحلهها؛ 4. وجود حب و بغضهای فرقهای و سیاسی؛ 5 . محدودیتهایی که در طول تاریخ برای شیعه وجود داشته؛ 6. عملکرد فردی فقها در این زمینهها.
وی افزود علت رشد اندیشه سیاسی در غرب وجود اختلاف نظر درباره حکومت بود که در عصر سبزواری دانشمندانی مثل مونتسکیو و راسو و هابز و جانلاک نظریات مختلف درباره حکومت داشتند و در این دوره بود که اندیشه سیاسی در غرب شکل میگرفت اما در ایران و کشورهای اسلامی این زمینه وجود نداشت بلکه دو قدرت اسلامی عثمانی و صفوی از مذهب برای اقتدار خود سودجویی میکردند و علمایی مثل سبزواری نیز از این فرصت استثنایی که حکومت حامی اهل بیت در قدرت بود برای گسترش اندیشههای شیعی بهره میبردند لذا رویکرد فقهایی چون او حمایت از این دولت اهل بیت مدار بود (که در جای خود قابل تقدیر است).
دکتر کاظمی از رویکرد تخریبی برخی از دانشمندان معاصر داخلی نسبت به اندیشههای اسلامی انتقاد کرد و افزود: سبزواری حاکم مطلق را امام معصوم میدانست و در غیاب او (با توجه به شرایط زمانی) سلطنت را ترجیح میدهد و بر محوری بودن بحث عدالت و امنیت تأکید دارد و در مسئله خیرات مشترک و عمومی از فارابی تأثیرپذیر است. وی کتاب سبزواری را برای تدریس در دورههای اندیشه سیاسی مناسب میداند.
3. استاد رسول جعرفیان نیز یکی از سخنرانان این جلسه بود که درباره اندیشه محقق سبزواری صحبت کرد و مبانی فکری سبزواری را در سه مسئله: 1. سلطنت؛ 2. فیلسوف فقیه بودن؛ 3. فقیه متشرع بودن دانسته که سبزواری با تلفیق این سه نحله فکری میاندیشیده و صاحب حکومت را با تأثیرپذیری از فلسفه یونان و بر اساس اولویت به چهار طبقه اختصاص میدهد:
1. فیلسوف فقیه؛ 2. مجتهد؛ 3. محدث و فقیه؛ 4. سادات. و حق حاکمیت را از آنِ: 1. پیامبران؛ 2. امامان معصوم و امام عصر؛ 3. سلطان عادل میداند. جعفریان افزود سبزواری سلطان حاکم را سنبل عدالت دانسته و در این کتاب از مشروعیت عرفی سلطنت دفاع نموده، وی فکر سبزواری را در این کتاب تلفیقی و اقتباسی دانسته که فاقد نوآوری است.
وی عدم توجه سبزواری را به شرایط حاکم بر حکومت صفوی که بر مبنای تصرف و مرشد کلی بوده و شاه در آن به عنوان مرشد کل است، یادآوری میکند. از دیدگاه وی سبزواری دانشمندی آزاداندیش دانسته که از تکفیر و روشهای منبری در کتابش استفاده نکرده بلکه با استدلال عقلانی و خردگرایانه به تألیف کتابش بپردازد.
آخرین سخنران آقای دکتر صفت گل بود، که درباره علل تألیف این کتاب به وسیله سبزواری با شرایط و موقعیت خاص آن سخن میگوید و معتقد است که وی تحت تأثیر شرایط، اقتصادی و فکری و اجتماعی و سیاسی زمان به تألیف این کتاب دست زده است چون در این زمان غلبه تدریجی گرایشهای اخباری و فکری بر عقلگرایی دیده میشود و از طرفی ایران از نظر مالی گرفتار ورشکستگی است و وضع خاص سیاسی و نظامی نیز امکان دارد در نوشتن این کتاب تأثیرگذار باشد.
دکتر صفت گل از کتاب روضة الانوار به عنوان کتابی که مطالعه دقیق آن توان تأثیرگذاری در پژوهش کاربردی در زمینه تاریخ اجتماعی و سیاسی دارد یاد کرد.
تبلیغات
