رمان: ابزار ایدئولوژی
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
جامجم، ش 1273، 27/7/83
شرط لازم براى تبلیغ موفق در جهان امروز، به کارگیرى ابزارهاى جدید ترغیب مخاطب است. تبلیغ کننده دو وظیفه اساسى دارد: یکى، عمل کردن بر اساس فقه و دیگرى، انتقال مفاهیم، آموزهها و ارزشهاى دینى به دیگران. قرآن نیز آیینه تمامنماى این رویکرد است. عمدتا در قرآن قصه نقش ارجاعى دارد و پیمانه و ظرفى براى انتقال حقایق و شیوهاى براى آسان کردن فهم ارزشهاى دینى است.
رمان نوشتهاى داستانى به نثر با حداقل معین طول مىباشد که در قرن هجدهم به وجود آمد و علت بروز این زبان، شهرنشینى و مبارزه با فئودالیسم بوده است. لذا رمان جلوهگاه آرمانها، ارزشها، اضطرابها و... مىباشد. اینک رمان کارکرد جدیدترى یافته است و به ابزارى با قابلیت بسیار، براى آفرینش و انتقال تمام دغدغههاى اساسى این طبقه تبدیل شده است؛ هرچند در برخى نهادهاى دینى کمرنگ مىباشد. مىتوان گفت فلسفه پوزیتیویستى آگوست کنت، فرضیه تکاملى داروین، ناخودآگاه فردید و ماتریالیسم تاریخى مارکس، هر یک به گونهاى در تکامل رمان مؤثر بودند و موجب پیدایش مکاتب ادبى ناتورالیسم، سمبولیسم و رئالیسم اجتماعى بازتاب این تفکرات شدهاند. اما اقبال عمومى به رمان در حدى بود که قرن بیستم را عصر رمان نامیدند و 90% آثار ادبى چاپى کشورها را رقم زده است. بلوک شرق و غرب با دو نگرش تقابلى نسبت به هم و براى رسیدن به امیال خود به سوى رمان رفتند.
رمان در ایران: تاریخ آن به موج روشنفکرى و مشروطه خواهى در ایران بازمىگردد. رمانهاى اولیه فارسى، متأثر از رمانیسم و مملو از شعارهاى اجتماعى و بیانیههاى صریح بود. نویسنده تقلید از اروپا را مانع رشد رمان ملى مىداند. در میان رماننویسان ایرانى، دولت آبادى از همه پرکارتر نشان داد. رمان ده جلدى کلیدر طولانىترین رمان فارسى است. در کنار این جریان مسلط در عرصه رماننویسى، جوانان مسلمان برآمده از انقلاب اسلامى همچون محسن مخملباف، عموزاده، مؤذنى و سید مهدى شجاعى توانستند از این قالب بهره برند. ولى ظاهر این رماننویسها گاه به تبلیغ مستقیم گروهى سیاسى و... تبدیل شده است.
کارکرد ایدئولوژیک: متأسفانه براى نقد مذهب از قالب رمان استفاده شده است، مانند خانواده تیبو نوشته مارتن دوگار که بیانیهاى علیه جنگ است و نویسنده استحاله انسانها را در جنگ به زبانى تصویرى و سرشار از ظرافت بیان کرده است. از سوى دیگر، در رمان کلیدر، دین نقد نمىشود؛ بلکه اساسا حضور ندارد و اگر حضور دارد بیمار گونه است. البته در مقابل اینها، رمانهاى دینى از قبیل آثار تولستوى و دایستایفسکى عمیقا دینى است. رمان گاه نقش ویرانگر دارد و گاه سازنده است.
شرط لازم براى تبلیغ موفق در جهان امروز، به کارگیرى ابزارهاى جدید ترغیب مخاطب است. تبلیغ کننده دو وظیفه اساسى دارد: یکى، عمل کردن بر اساس فقه و دیگرى، انتقال مفاهیم، آموزهها و ارزشهاى دینى به دیگران. قرآن نیز آیینه تمامنماى این رویکرد است. عمدتا در قرآن قصه نقش ارجاعى دارد و پیمانه و ظرفى براى انتقال حقایق و شیوهاى براى آسان کردن فهم ارزشهاى دینى است.
رمان نوشتهاى داستانى به نثر با حداقل معین طول مىباشد که در قرن هجدهم به وجود آمد و علت بروز این زبان، شهرنشینى و مبارزه با فئودالیسم بوده است. لذا رمان جلوهگاه آرمانها، ارزشها، اضطرابها و... مىباشد. اینک رمان کارکرد جدیدترى یافته است و به ابزارى با قابلیت بسیار، براى آفرینش و انتقال تمام دغدغههاى اساسى این طبقه تبدیل شده است؛ هرچند در برخى نهادهاى دینى کمرنگ مىباشد. مىتوان گفت فلسفه پوزیتیویستى آگوست کنت، فرضیه تکاملى داروین، ناخودآگاه فردید و ماتریالیسم تاریخى مارکس، هر یک به گونهاى در تکامل رمان مؤثر بودند و موجب پیدایش مکاتب ادبى ناتورالیسم، سمبولیسم و رئالیسم اجتماعى بازتاب این تفکرات شدهاند. اما اقبال عمومى به رمان در حدى بود که قرن بیستم را عصر رمان نامیدند و 90% آثار ادبى چاپى کشورها را رقم زده است. بلوک شرق و غرب با دو نگرش تقابلى نسبت به هم و براى رسیدن به امیال خود به سوى رمان رفتند.
رمان در ایران: تاریخ آن به موج روشنفکرى و مشروطه خواهى در ایران بازمىگردد. رمانهاى اولیه فارسى، متأثر از رمانیسم و مملو از شعارهاى اجتماعى و بیانیههاى صریح بود. نویسنده تقلید از اروپا را مانع رشد رمان ملى مىداند. در میان رماننویسان ایرانى، دولت آبادى از همه پرکارتر نشان داد. رمان ده جلدى کلیدر طولانىترین رمان فارسى است. در کنار این جریان مسلط در عرصه رماننویسى، جوانان مسلمان برآمده از انقلاب اسلامى همچون محسن مخملباف، عموزاده، مؤذنى و سید مهدى شجاعى توانستند از این قالب بهره برند. ولى ظاهر این رماننویسها گاه به تبلیغ مستقیم گروهى سیاسى و... تبدیل شده است.
کارکرد ایدئولوژیک: متأسفانه براى نقد مذهب از قالب رمان استفاده شده است، مانند خانواده تیبو نوشته مارتن دوگار که بیانیهاى علیه جنگ است و نویسنده استحاله انسانها را در جنگ به زبانى تصویرى و سرشار از ظرافت بیان کرده است. از سوى دیگر، در رمان کلیدر، دین نقد نمىشود؛ بلکه اساسا حضور ندارد و اگر حضور دارد بیمار گونه است. البته در مقابل اینها، رمانهاى دینى از قبیل آثار تولستوى و دایستایفسکى عمیقا دینى است. رمان گاه نقش ویرانگر دارد و گاه سازنده است.
تبلیغات
