زمینه های کودتا

ایران، 28و29/5/83
مطلب حاضر تلخیصی است از مصاحبه با فریدون مجلسی (حقوقدان، نویسنده و مترجم).
ایشان در مورد موضوع بحث بیان می‏کنند: پس از کشف نفت در مسجد سلیمان و تأسیس شرکت نفت انگلیس و پارس بین دو کشور قرارداد بسته شد و قرارداد قبلی که شانزده درصد سهم برای ایران مشخص می‏کرد را لغو کرد و قرارداد جدید به مدت 60 % تمدید گردید.
اما وضعیت دولت ایران پس از جنگ جهانی دوم و عدم تأمین وام توسط خارجیان برای بازسازی کشور، باعث شد نظر دولتمردان به نفت معطوف گردد. در همین ایام دکتر محمد مصدق توسط مجلس به عنوان نخست وزیر انتخاب شد و اولین اقدام او امضا نکردن قرارداد تنصیف سهم ایران و انگلیس در بخش نفت بود و عواملی همچون انگلیس، امریکا و برخی عناصر داخلی باعث کودتای 28 مرداد گردیدند.
آقای مجلسی اساسا ملت ایران را در قضاوت عجول و احساسی معرفی می‏کند و بالعکس، غربیان را با عقل و منطق می‏ستاید و علت عدم دسترسی ما به علوم روز را قضاوت‏های این‏گونه می‏داند و راه جبران آن را زیاد شدن افراد تحصیل کرده دانشگاهی می‏داند که به عقل‏گرایی شهره می‏باشند و بقیه افراد جامعه را در مقابل این گروه قرار می‏دهد.
ایشان اظهار می‏کند که 28 مرداد یک واقعیت بود و سر منشأ بروز آن دولتمردان ما بودند که اگر با کمی سازش با حکومت‏های خارجی روبه رو می‏شد از کودتا و سودطلبی عناصر دیگر جلوگیری می‏کرد و به صراحت می‏گوید: اگر ما شاهد ملی شدن صنعت نفت هستیم به خاطر رأی یک انگلیسی در دادگاه لاهه می‏باشد که به نفع ما رأی داد.
ایشان در نقد عملکرد دکتر مصدق می‏گوید: ایشان نزد فرهیختگان، روشن‏فکران و با سوادان ایرانی هرگز افول نکرد، ولی محبوبیت او نزد گروه‏های بزرگ جامعه که نود درصد افراد را تشکیل می‏دادند فروکش کرد و مخالفان او را در یک حرکت پوپولیستی تلقی می‏کند که دارای عقلانیت نبودند، ولی گروه روشن‏فکر را دارای عقل و منطق معرفی می‏کند.
در ادامه اضافه می‏کند: دکتر مصدق به دو علت یکی بخاطر تحصیل در فرانسه (اروپا)، در رشته حقوق و آشنایی با روح مبارزه با استبداد در غرب نسبت به شاه انقیاد نداشت و دوم آن‏که یک اشرافی بود و وابستگی او به خاندان قاجار سبب شد تا با تلاش خود، خود را از انقیاد فکری رهایی بخشد. هر چند ایشان با جمهوریت هم موافق نبود، ولی با گرفتن حق تعویض قوانین از طرف شاه، خود دچار استبداد رأی گردید. آقای مجلسی بر این باورند اگر مصدق تن به سازش می‏داد و با قبول تنصیف مشارکت راضی می‏شد، حادثه 28 مرداد اتفاق نمی‏افتاد. او می‏گوید: مصدق کار درستی انجام داد، ولی بهترین راه را انتخاب نکرد. او درصدد قهرمان شدن ملی بود. درحالی‏که، سازش به موقع بهتر از قهرمان شدن و شاهد بروز حادثه‏های ناگوار است.