عقلانیت دینی
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
همشهری، 31/2/83
این نوشتار گفتوگویی است با آقای سید محمد خامنهای، رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا، در مورد شخصیت و اندیشههای فیلسوف شهیرِ مسلمان ایرانی، «صدرالمتألهین» که به مناسبت همایش جهانی «حکمت متعالیه» صورت پذیرفت. مصاحبهشونده بعد از تبیین برخی فعالیتها و اهداف همایش جهانی ملاصدرا، در مورد جایگاه تفکر فلسفی او در جهان معاصر میگوید: از آنجا که فلسفه ملاصدرا دارای ویژگیهایی چون زنده، پویا، به روز، منطقی و استدلالی بودن و همواره گستردگی دامنه است، میتواند تقریبا در تمام مکاتب کنونی وارد شود و از اشتباهات آنها جلوگیری کند و نظر خود را بر کرسی بنشاند و آراء و مکاتب را به هم نزدیک کند. ایشان در مورد نقش فلسفه ملاصدرا در حل و تبیین چالشها و معضلات کنونی ایران میگوید: فلسفه در اصل برای بهسازی زندگی بشر به وجود آمده است، چه فلسفه نظری که انسان را با بینش صحیح و حقیقی از جهان آشنا میکند و چه فلسفه عملی که مستقیم به اخلاق و شخصیت خود، خانواده و سیاست مربوط میشود. فلسفه ملاصدرا هم با ویژگیهای منحصر به فرد خود و با تفسیر صحیح، میتواند راهگشای مسائل روز بشر باشد. کتابهای «سه اصل»، «کسر اصنامالجاهلیه» و «اکسیرالعارفین» نمونههایی از کتب اخلاقی و اجتماعی اوست.
وی در جواب به این پرسش که چه چیزی ملاصدرا را از فلاسفه بزرگی چون ابنسینا و شیخ اشراق ممتاز کرده است میگوید: در تاریخ فلسفه اسلامی پیش از ملاصدرا، هیچکس به عظمت ابنسینا نیست؛ اما همین ابنسینا در پارهای از مسائل فلسفی، مانند حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول یا برخی مباحث معاد و یا صفات الاهی و... ضعف و قصورهایی داشته است؛ یا عمدهفعالیت شیخ اشراق، نقل مکتب اشراق است نه ابداع. اما ملاصدرا از اینگونه ایرادات مبرا است.
وی در مورد رابطه بین شرع و حقیقت دین در اندیشه ملاصدرا میگوید: ملاصدرا با الهام از برخی احادیث اهل بیت علیهمالسلام معتقد به لایهدار بودن معارف الاهی است؛ اما از نظر عملی و فقهی و حقوقی باید به ظواهر و نصوص عمل کرد و متعبد بود. با وجود این، حقایقی در معارف دینی وجود دارد که به حسب درک مخاطب، متفاوت است و هر چه روح و درک شخص قویتر و طهارت باطناش بیشتر باشد، درک او از حقیقت دین عمیقتر میشود. هرچند باید توجه کرد که ذومراتببودن حقایق دینی غیر از نسبی بودن آن است؛ زیرا حقیقت بیش از یک محور ندارد. وی در مورد رابطه بین ایمان و عقل میگوید: برخی فلاسفه غرب ایمان را در برابر عقل قرار میدهند؛ اما در فلسفه اسلامی و صداریی اینگونه نیست. ایمان یک حالت روانی است که هم میتواند از راه عقل و استدلال حاصل شود و هم از راههای دیگر. ازاینرو، قرآن برای دعوت کردن مردم به ایمان، ابتدا آنها را دعوت به تعقل و تفکر و تدبر میکند و این یکی از اصول مورد قبول ملاصدرا است. رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا در مورد مقایسه حرکت جوهری ملاصدرا و نسبیت عام انیشتین میگوید: اگرچه ظاهرا میان این دو نظریه شباهتهایی وجود دارد، اما تفاوتهای بسیاری دارند. در نظریه حرکت جوهری، طبیعت جهان دارای حرکتی یکنواخت و تکاملی تعریف میشود و منکر ایستایی موجودات از لحاظ درون و جوهر است. ولی نسبیت عام به صورت شرطی بیان میشود: یعنی اگر جسم دارای درجه و نوعی حرکت باشد، آثار خاصی در جوهر میگذارد.
ایشان در مورد وحی از دیدگاه ملاصدرا و کاربرد آن در الاهیات میگوید: به نظر ملاصدرا وحی عبارت است از نزول و تغییر شکل حقایق از عالم عقل و عبور از عالم مثال، تا رسیدن به عالم حس و گذر از مراتب عقلانیت و ملکوت بشری تا حس او. لذا، وحی یک پدیده طبیعی این جهانی است که فلسفه به عنوان یک پدیده موجود باید درباره آن بحث کند.
این نوشتار گفتوگویی است با آقای سید محمد خامنهای، رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا، در مورد شخصیت و اندیشههای فیلسوف شهیرِ مسلمان ایرانی، «صدرالمتألهین» که به مناسبت همایش جهانی «حکمت متعالیه» صورت پذیرفت. مصاحبهشونده بعد از تبیین برخی فعالیتها و اهداف همایش جهانی ملاصدرا، در مورد جایگاه تفکر فلسفی او در جهان معاصر میگوید: از آنجا که فلسفه ملاصدرا دارای ویژگیهایی چون زنده، پویا، به روز، منطقی و استدلالی بودن و همواره گستردگی دامنه است، میتواند تقریبا در تمام مکاتب کنونی وارد شود و از اشتباهات آنها جلوگیری کند و نظر خود را بر کرسی بنشاند و آراء و مکاتب را به هم نزدیک کند. ایشان در مورد نقش فلسفه ملاصدرا در حل و تبیین چالشها و معضلات کنونی ایران میگوید: فلسفه در اصل برای بهسازی زندگی بشر به وجود آمده است، چه فلسفه نظری که انسان را با بینش صحیح و حقیقی از جهان آشنا میکند و چه فلسفه عملی که مستقیم به اخلاق و شخصیت خود، خانواده و سیاست مربوط میشود. فلسفه ملاصدرا هم با ویژگیهای منحصر به فرد خود و با تفسیر صحیح، میتواند راهگشای مسائل روز بشر باشد. کتابهای «سه اصل»، «کسر اصنامالجاهلیه» و «اکسیرالعارفین» نمونههایی از کتب اخلاقی و اجتماعی اوست.
وی در جواب به این پرسش که چه چیزی ملاصدرا را از فلاسفه بزرگی چون ابنسینا و شیخ اشراق ممتاز کرده است میگوید: در تاریخ فلسفه اسلامی پیش از ملاصدرا، هیچکس به عظمت ابنسینا نیست؛ اما همین ابنسینا در پارهای از مسائل فلسفی، مانند حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول یا برخی مباحث معاد و یا صفات الاهی و... ضعف و قصورهایی داشته است؛ یا عمدهفعالیت شیخ اشراق، نقل مکتب اشراق است نه ابداع. اما ملاصدرا از اینگونه ایرادات مبرا است.
وی در مورد رابطه بین شرع و حقیقت دین در اندیشه ملاصدرا میگوید: ملاصدرا با الهام از برخی احادیث اهل بیت علیهمالسلام معتقد به لایهدار بودن معارف الاهی است؛ اما از نظر عملی و فقهی و حقوقی باید به ظواهر و نصوص عمل کرد و متعبد بود. با وجود این، حقایقی در معارف دینی وجود دارد که به حسب درک مخاطب، متفاوت است و هر چه روح و درک شخص قویتر و طهارت باطناش بیشتر باشد، درک او از حقیقت دین عمیقتر میشود. هرچند باید توجه کرد که ذومراتببودن حقایق دینی غیر از نسبی بودن آن است؛ زیرا حقیقت بیش از یک محور ندارد. وی در مورد رابطه بین ایمان و عقل میگوید: برخی فلاسفه غرب ایمان را در برابر عقل قرار میدهند؛ اما در فلسفه اسلامی و صداریی اینگونه نیست. ایمان یک حالت روانی است که هم میتواند از راه عقل و استدلال حاصل شود و هم از راههای دیگر. ازاینرو، قرآن برای دعوت کردن مردم به ایمان، ابتدا آنها را دعوت به تعقل و تفکر و تدبر میکند و این یکی از اصول مورد قبول ملاصدرا است. رییس بنیاد حکمت اسلامی صدرا در مورد مقایسه حرکت جوهری ملاصدرا و نسبیت عام انیشتین میگوید: اگرچه ظاهرا میان این دو نظریه شباهتهایی وجود دارد، اما تفاوتهای بسیاری دارند. در نظریه حرکت جوهری، طبیعت جهان دارای حرکتی یکنواخت و تکاملی تعریف میشود و منکر ایستایی موجودات از لحاظ درون و جوهر است. ولی نسبیت عام به صورت شرطی بیان میشود: یعنی اگر جسم دارای درجه و نوعی حرکت باشد، آثار خاصی در جوهر میگذارد.
ایشان در مورد وحی از دیدگاه ملاصدرا و کاربرد آن در الاهیات میگوید: به نظر ملاصدرا وحی عبارت است از نزول و تغییر شکل حقایق از عالم عقل و عبور از عالم مثال، تا رسیدن به عالم حس و گذر از مراتب عقلانیت و ملکوت بشری تا حس او. لذا، وحی یک پدیده طبیعی این جهانی است که فلسفه به عنوان یک پدیده موجود باید درباره آن بحث کند.
تبلیغات
