چالش های انقلاب با جهانی سازی

همشهری، 26 و 27/2/83
بررسی انگیزه‏ها و هدف‏های برگزاری کنفرانس «انقلاب اسلامی و چشم‏انداز آینده» و بسترهای شکل‏گیری انقلاب اسلامی، عمده مباحث این گفت‏وگو است و در پایان از چالش‏های نوین انقلاب اسلامی مانند موج جهانی‏سازی بحث می‏شود.
در کشورهایی که در آنها انقلابی صورت گرفته است، به مناسبت‏هایی مانند ربع یا نیم قرن از گذشت آن، بازنگری در بیان‏ها و دستاورهای آن شکل می‏گیرد. درباره انقلاب اسلامی نیز نظریه‏های گوناگونی شکل گرفته است. نقد و ارزیابی دوران 25 ساله به لحاظ اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... نخستین هدف برگزاری کنفرانس است. هدف دوم، بررسی انقلاب اسلامی در بوته نظریه‏های جامعه‏شناسی است. این بررسی به لحاظ حوزه‏های گوناگون اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... انجام می‏شود. برای مثال عمده نظریات جامعه‏شناختی در پیدایش انقلاب اسلامی به چند نوع تقسیم می‏شود: نظریه‏های مارکسیستی؛ نظریه‏های ساختارگرایانه؛ نظریه‏های کارکرد گرایانه؛ نظریه‏های معطوف به روان‏شناختی و نظریه جامعه توده‏وار. البته به دلیل چندوجهی بودن ذات انقلاب، نمی‏توان آن‏را صرفا در یک نوع خاص جای داد.
به باور آقای سنایی، ویژگی نظریاتی که اندیشمندان داخلی در باب انقلاب اسلامی عرضه کرده‏اند، برخاسته از نزاع دامنه‏دار و پرسابقه سنت و تجدد در تاریخ معاصر ایران است. ما جامعه‏ای دینی هستیم که همواره به دنبال ارزش‏های دینی بوده‏ایم و از سوی دیگر با دنیای مدرن روبه‏رو شده‏ایم. انقلاب مشروطه و در ادامه آن انقلاب اسلامی، هر کدام، به نوعی در پی پاسخ به این مشکل بوده‏اند. انقلاب اسلامی راه سومی میان سنت و مدرنیته است؛ چرا که هم انتخاب آزادانه و شیوه‏های دموکراتیک در آن تعبیه شده است و هم در آن ساختار مبتنی بر دین توصیه می‏شود و در حوزه‏های گوناگون فرهنگ، اقتصاد و سیاست، بهره‏های زیادی از مدرنیته به دست آورده است. بخشی از مدرنیسم که با عقلانیت جمعی سازگار است، با دین اسلام نیز همساز است. اسلام دینی خردگراست و عقل یکی از منابع چهارگانه ماست.
عدم شناخت دقیق از مدرنیته و سنت، زمینه ایرادات بسیاری از نویسندگان و تحلیل‏گران در بررسی و فهم انقلاب اسلامی است. در واقع، آنها حوزه دین را براساس شناخت سنتی و حوزه دموکراسی را بر پایه شناخت یک جانبه از مدرنیته مورد بحث قرار می‏دهند. در ایران برخوردهای متفاوتی را در ارتباط با جهانی‏سازی می‏توان مشاهده کرد: اول اینکه گمان کنیم جهانی‏سازی یک پروژه از پیش تعیین شده از سوی کشورهای غربی است و برای تحقیر ما برنامه‏ریزی شده است. برخورد دوم این است که جهانی‏سازی را فرآیندی بدانیم که طی سده‏های مختلف رشد کرده و به اینجا رسیده است و جوانب مختلفی دارد. جهانی‏سازی همان گسترش مدرنیته در سطح جهان است.البته دین اسلام با لایه‏هایی از مدرنیته ناسازگار است. راهکاری که امروزه در کشور ما دربرابر موج افراطی جهانی‏سازی عرضه می‏شود ، گفت‏وگوی بین‏تمدنی و بین‏دینی است. خوشبختانه این راهکار از نگاه جهانی نیز مورد پذیرش قرار گرفته است.