آزادی رسالت پیامبران

کیهان، 27/2/83
قرآن رسالت پیامبران را دعوت به توحید و رهایی از هرگونه بردگی، طواغیت اجتماعی و بندگی شیطان‏های درونی و بیرونی و آزادی از آنها می‏داند و با بیان مصادیق عینی و تصویر تاریخی راستینی از این رسالت روشن می‏سازد که پیامبران موانع تحقق آزادی را در فقدان آزاداندیشی، جباریت، استکبار، خودمحوری، استثمار، کفر و مانند آنها می‏دانستند و با آنها مبارزه می‏کردند. با تفکر در گزاره‏های انسان‏شناختی و آموزه‏های دستوری قرآن می‏توان به این مهم دست یافت که خاستگاه آزادی، به عنوان یک امر ذاتی و فطری، را باید در فطرت و نهاد انسان جست‏وجو کرد. انسان در نگرش قرآن در نظام آفرینش موجودی مختار است و می‏تواند از حقوق فطری خویش بدون دخالت قدرت سلطه گر بیرونی بهره‏مند شود. آزادی در قرآن یک مفهوم انتزاعی نیست؛ بلکه یک مفهوم عینی و نام چیزی خارجی و عمل است و برای تبیین و عینی‏سازی آن به مصادیقی اشاره شده است که عبارتند از:
1. آزادی اندیشه: در نگرش قرآن آزادی اندیشه زیربنای گزینش درست هدف، مسیر و شیوه زندگی و شرط برخورداری از هدایت الاهی است و مراد از آن در اینجا، فراهم آوردن بسترهای مناسب برای زمینه‏های بروز و ظهور اندیشگی در انسان و برخورداری از تمام ظرفیت انسان‏ها در این امر است.
2. آزادی بیان: بیان در هویت‏بخشی و ماهیت‏سازی اندیشه، کارکرد ایجادی دارد. به این معنی که با اظهار اندیشه است که اندیشه جان می‏گیرد و پا به عرصه وجود می‏گذارد. قرآن مسئله بیان را به عنوان یک موهبت الاهی برشمرده است و از این مسئله به عنوان استماع قول یاد می‏کند و بندگان خود را به این صفت می‏ستاید که قول و بیان اندیشگی مردمان را گوش می‏دهند و پس از ارزیابی و سنجش بر پایه برهان و اصول استدلالی، در مقام عمل از اندیشه نیکوتر پیروی می‏کنند.
3. آزادی عمل: که بر اساس آن به انسان مسئولیت جانشینی واگذار شده است و مسائلی به نام تکلیف، حق، وظیفه، پاسخ‏گویی، کیفر و پاداش، معنا یافته است؛ زیرا اگر انسان در مقام عمل از آزادی کامل برخوردار نباشد، نمی‏توان از او به خاطر رفتار و کردارش بازخواست کرد و درباره‏اش به جزا و مکافات اندیشید. اما همین قرآن برای آزادی عمل محدودیت‏هایی نیز مطرح کرده است که از جمله مهم‏ترین آنها حفظ احترام متقابل است. ازاین‏رو، پیامبران در راستای تحقق آزادی، سازوکارهایی به‏کار گرفتند که از آن جمله است: روشنگری؛ تقویت خردورزی؛ انتقاد از وضعیت موجود؛ معرفی نظام برتر و جامعه‏سازی.