مطهری و ارزش شناخت آزادی

پگاه حوزه، ش 129
در این مقاله، دیدگاه استاد مطهری در مورد آزادی، انواع و حدود آن و ... بررسی می‏شود. گرچه مفهوم آزادی، جزو مفاهیم بدیهی محسوب می‏شود، لکن رسیدن به حقیقت آن، کاری دشوار و پیچیده است. از منظر استاد، آزادی در قرآن دارای چنان جایگاه والا و ارزشمندی است که در رتبه ایمان و اعتقاد به خدا قرار می‏گیرد و به همین دلیل، قرآن از آن دفاع می‏کند. برای آزادی تعاریف بسیاری ذکر شده است. گوناگونی این تعاریف نیز معلول اختلاف اندیشمندان در دو حوزه جهان‏بینی به طور عام، و انسان‏شناسی به طور خاص است. در حوزه جهان‏بینی، دیدگاه اندیشمندان و مکاتب مادی با مکاتب الاهی کاملاً متفاوت است و دیدگاه اندیشمندان در حوزه انسان‏شناسی نیز به اینکه انسان را موجودی آزاد یا جبری بدانند، بستگی دارد و این تفاوت‏ها، موجب اختلاف در تعاریف آزادی است. شهید مطهری برای مفهوم آزادی، یک معنای سلبی قائل است؛ به معنای نبود مانعی برای بیان؛ یعنی انسان از هر قید و بندی که مانع رشد و تکامل و فعالیت‏های او به سوی کمال می‏شود، رها باشد.
بعد از تعریف آزادی، بحث از مبانی آزادی است که بر اساس این مبانی، آزادی به عنوان یکی از حقوق اساسی فرد به رسمیت شناخته می‏شود. از جمله مبانی مهم آزادی در اندیشه استاد مطهری، جبر و اختیار، فطرت، عقل و اراده و تکامل می‏باشد. در بحث حدود آزادی، شهید مطهری از جمله اندیشمندانی است که تنها به آزادی محدود و مشروط ارج می‏نهد و معتقد است که آزادی مطلق نه دست‏یافتنی است و نه مطلوب. از نظر ایشان، انسان در عین حال که از موهبتی الاهی به نام آزادی برخوردار است، ولی آزادی در بعضی از امور، محدود و نسبی می‏شود. ایشان اقسام مختلف آزادی را مورد بحث و بررسی قرار داده‏اند که عبارت‏اند از: آزادی فلسفی، آزادی فکری، آزادی بیان، آزادی اجتماعی و آزادی معنوی.