روشن فکری در اندیشه مطهری

سیاست روز، 30/9/82
در این مقاله به بررسی اجمالی ماهیت روشن‏فکری و دستاوردهای آن و تبیین برخی کارکردهای مثبت و منفی آن از منظر شهید مطهری پرداخته شده است. در ابتدا، چیستی و ارکان و ویژگی‏های روشن‏فکری، با توجه به اندیشه‏های شهید مطهری توصیف می‏شود: روشن‏فکر، اعم از طبقاتی، ملی و انسانی، آگاهی‏ای دارد که او را به سوی هدف‏های انسانی می‏کشاند؛ درد طبقاتی، یا ملی یا انسانی را می‏داند و در تلاش است که خود و دیگران را از اسارت‏های اجتماعی رهایی بخشد. ایشان، روشن‏فکران را به دین‏دار و سکولار تقسیم می‏کند و خصوصیات روشن‏فکران دینی را پرورش‏یافتگی در فرهنگ غرب، علاقه داشتن به مطالعه اسلامی و تفسیر اسلام با معیارهای جدید، می‏داند. البته، برخی از مشخص‏ترین نشانه‏های یک روشن‏فکر دینی را عشق، به علم و فکر و هنر، مهاجر بودن و نهراسیدن از رویارویی با افق‏های جدید، درد دین و توانایی و خلوص داشتن می‏داند. در مقابل ایشان، روشن‏فکران سکولار را پدیده‏ای نامیمون که جامعه بشری را به فساد و تباهی و جهل و بی‏دینی سوق می‏دهد، معرفی می‏کند. دسته دیگری از متفکران روشن‏فکری دین را پارادوکسیکال می‏دانند که در نظر آنان، هیچ‏گاه، دین و روشن‏فکری قابل جمع نیست. مهم‏ترین رسالت و دغدغه روشن‏فکران دینی، از منظر شهید مطهری، «اسلام و مقتضیات زمان» است.
در بخشی دیگر از این نوشتار به کارکردهای مثبت و محاسن روشن‏فکری از دیدگاه شهید مطهری اشاره دارد که عبارت‏اند از: 1. آرمان‏گرایی؛ احساس دردمندی از ضعف و عقب‏ماندگی‏های علمی، اقتصادی و... مسلمین؛ و زُبدگی طبقاتی و آشنایی روشن‏فکران دینی به زبان علمی جدید و آشتی دادن علوم جدید با مسائل دینی. سپس، معایب و کارکردهای منفی روشن‏فکری را این‏گونه می‏شمارد: بیگانگی از فرهنگ اصیل اسلامی و معارف دینی و متون اسلامی؛ ترویج از اسلام التقاطی که منشأ آن تطبیق اندیشه‏های بیگانه و غیردینی بر آیات و روایات است و بدبینی روشن‏فکری.