مختصات دنیای آینده

ایران، 10 و 11/9/82
این نوشته که بر اساس تفکرات آلوین تافلر و مانوئل کاستلز شکل گرفته است، تلاش می‏کند تصویری روشن از قرن بیست‏ویکم ارائه کند و تغییرات ایجاد شده در چهار دهه پایانی قرن بیستم را معیار این تحلیل قرار دهد.
مهم‏ترین تحولات ایجاد شده در اواخر دهه 1960 و اوایل 1970 عبارت‏اند از:
انقلاب تکنولوژی اطلاعات؛ بحران‏های اقتصادی سرمایه‏داری و دولت‏سالاری و تجدید ساختار آنها، و شکوفایی جنبش‏های اجتماعی ـ فرهنگی، همچون آزادی‏خواهی، حقوق‏بشر، فمینیسم. این سه تحول به ایجاد نوعی فرهنگ مجازی منجر شد که امروزه مبنای تمام کنش‏ها و نهادهای اجتماعی در سراسر جهان است. تکنولوژی اطلاعات، به تمرکززدایی از تصمیم‏گیری‏ها و ایجاد سیستم جدید سرمایه‏داری انجامید. جامعه وقتی تازه می‏شود که در سه حوزه روابط تولید، روابط قدرت و روابط تجربه، دگرگونی ایجاد شده باشد. و هر سه مورد در پایان قرن بیستم محقق شده است. روابط تولید، بر اساس سرمایه‏داری اطلاعاتی شکل گرفته است. بهره‏وری و توان رقابت، جزء فرآیندهای این سرمایه‏داری جدید و ناشی از نوآوری و انعطاف‏پذیری است.
در حوزه روابط قدرت مهم‏ترین تغییر، بحران دولت ـ ملت به مثابه یک هویت مستقل است که اقتدار و مشروعیت دولت را زیر سؤال برده است. دولت‏ها از قدرت تهی می‏شوند و قدرت واقعی به شبکه‏های مبادله اطلاعات و به کارگیری ماهرانه نمادها منتقل می‏شود. فرهنگ، منبع قدرت می‏شود و قدرت، منشأ سرمایه و این زیربنای سلسله مراتب اجتماعی عصر اطلاعات است. در روابط تجربه، بحران اصلی، پیرامون پدرسالاری دور می‏زند که ریشه در بازتعریف عمیق خانواده و روابط زن و مرد، جنسیت و شخصیت، دارد. آینده خانواده مطمئن نیست؛ ولی پدرسالاری تحت حمایت دولت‏های اقتدارگرا و بنیادگرایی دینی امکان حیات می‏یابد. گرایش به سوی نابودی زمان، به دست‏تکنولوژی، گردش سرمایه، ارتباط الکترونیکی از طریق جریان‏های مبادلات، توالی را از جامعه می‏زداید، تاریخ را در فرهنگ امور گذرا محو می‏کند، روابط اجتماعی را بی‏روح می‏سازد و فرهنگ مجازی واقعی ایجاد می‏شود. در فرهنگ مجازی، صورت‏بندی زمانی و مکانی نقشی حیاتی ندارد. البته، در فرهنگ مجازی و در گستره جغرافیای سیاسی، دولت ـ ملت‏ها به ایفای نقش خود ادامه می‏دهند؛ ولی استقلال آنها تغییر می‏کند و در شبکه‏ای چندسویه با هم متحد خواهند شد. سردرگمی آگاهانه، ویژگی قرن بیست‏ویکم است. این قرن تاریک نیست؛ ولی همه نعمات انقلاب تکنولوژیک را نیز به مردم نخواهد داد. وعده عصر اطلاعات، آزادسازی ظرفیت تولید بی‏سابقه دولت توسط قدرت ذهن است: من می‏اندیشم، پس تولید می‏کنم.