عقلانیت و عقل ستیزی در دین و زندگی

پگاه حوزه، ش 105
آقای یثربی، در این گفت‏وگو، با بیان سیر عقل‏گرایی در تفکر یونان باستان و مقایسه اسلام و مسیحیت از جهت پذیرش عقلانیت، به نقد رویکردی می‏پردازد که تلاش می‏کند تا اسلام را با شهودگرایی یا رویکردهای پست‏مدرنیتی و یا الاهیات اصلاح‏شده معرفی نماید. ایشان سه چیز در برابر عقلانیت بیان کردند: ادیان غیرعقلانی، مثل ادیان هندی و مسیحیت در این ردیف قرار نمی‏گیرند. می‏دانیم که اسلام، بر خلاف مسیحیت، تأکید بر فهمیدن و سپس ایمان آوردن می‏نماید؛ مکتب‏های متکی به کشف و شهود؛ جریان‏های غیرطبیعی موجود در اذهان بشر، مانند نحس بودن عدد سیزده. ایشان می‏گویند: عقلانیت دینی معنی ندارد و ما یک عقلانیت بیشتر نداریم؛ مانند اینکه نمی‏توانیم شنیدن را به دینی و غیردینی تقسیم کنیم. نباید اسلام را مانند مسیحیت تصور کنیم. اسلام از اول گفته باید تعقل کنید؛ درحالی‏که روشن‏اندیشان غرب در محیطی به بار آمده‏اند که نه تنها سیاست، بلکه دیانت از ریشه ضدعقلی و اندیشه بود. سپس ایشان با نقد برخی افراد، می‏گوید: درحالی‏که روشن‏اندیشان غرب در چنین محیطی رشد یافته‏اند، اما عقلانی شدند؛ ولی ما در جامعه‏ای که دین، اساس همه چیز را بر مبنای عقل قرار داده است، به دنیا آمدیم و عقلانیت را فراموش می‏کنیم و بر تجربه دینی و شهود تأکید می‏کنیم. حوزه‏های غیرعقلانی را ترویج نکنید. این خلاف اسلام است. نمی‏گویم اینها نباشد؛ بلکه عقلانیت باشد. آنهایی هم که می‏خواهند دنبال ریاضت بروند، بروند. ایشان می‏گویند اسلام به توجیهاتی چون تکیه دادن دین بر تجربه دینی یا پایه شمردن عقاید دینی، که آقای پلانتیجا مطرح نموده‏اند، نیازی ندارد. و در نقدِ ایشان می‏گویند: هر فرد متفکری به این جمله که «ایمان به خدا از گراره‏های پایه هست»، می‏خندد! آیا توحید پایه است یا تثلیث؟ و درباره طرف‏داری برخی از پست‏مدرن‏ها می‏گویند: پست‏مدرنیسمی که دارند به ما منتقل می‏کنند، تفکر را از اساس بیهوده می‏داند؛ اما پست‏مدرن‏های دیگر که به مدرنیسم و عقل مدرن انتقاد دارند، حرف دیگری می‏زنند آنها برای تکمیل مسائل، از روش‏های انتقادی استفاده می‏کنند؛ درحالی‏که پست‏مدرنیسم شرقی رو به شرق ما، ارزش منطقی ندارد؛ انسان را از عقلانیت دور می‏کند و با انتقاد از برخی سخن‏رانان که می‏گویند: «ادیان در اصول یکی هستند و فرقشان تنها در ظاهر است»، می‏گویند اتفاقا، معیار میزان اصول ادیان متناقض، ظاهرشان است. تثلیث و توحید را چگونه می‏توان یکی دانست.