نگاه سخت افزاری به علم و غفلت از وجوه نرم افزاری

سیاست روز، 14/7/82
تولید علم و جنبش نرم‏افزاری را از وجوه مختلفی می‏توان بررسی کرد. این وجوه را می‏توان در حوزه علم‏شناسی فلسفی و جامعه‏شناسی علم جست‏وجو کرد. تحولی که به تدریج در پیش‏فرض‏های علمی حاصل شده است، نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی را پررنگ‏تر کرده و جامعه‏شناسی علم را، که دیگر نرم‏افزار تولید علم و فن‏آوری را رقم می‏زند، به لحاظ محتوایی، دستخوش تغییر کرده است. اگر در رویکرد برون‏گرایانه جامعه‏شناسی علم، تأکید بر هنجارها و عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، تنها به مثابه محرک‏های علم بوده است، که تنها بر حجم، شکل، شدت و نحوه استفاده از علم تأثیرگذار است، در رویکرد جدید جامعه‏شناسی علم، این تأثیر ابعاد محتوایی را نیز شامل می‏شود. با به مبانی متافیزیکی علم، مقتضی است که کانون‏های فرهنگی منتقد، اعم از حوزوی و دانشگاهی، ضمن اشراف بر مبانی موجود، به نقد و ارزیابی آنها پرداخته و با نگاه فلسفی جامع‏تر و معرفتی هماهنگ، مبانی جای‏گزین را تعریف و در اختیار فعالیت‏ها و تحقیقات علمی دانشگاهی قرار دهند. در زمینه فلسفه تعلیم و تربیت، که مربوط به غایت و جهت علم است، متولیان استنباطات دینی باید غایت دینی علم را استنباط و در اختیار دانشگاهیان قرار دهند. در بعد نقش محقق نیز باید با انگیزه‏شناسی و عوامل مؤثر بر تقویت آن، موانع بر سر راه انگیزه اندیشمند مسلمان را شناسایی و برطرف کرد. در بعد زمینه‏های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و محیطی، باید دانش نظری، علاوه بر مبانی متافیزیکی و فلسفه تعلیم و تربیت که می‏تواند بیانگر وجه نرم‏افزاری عام عمل باشد، با زمینه‏های فرهنگی، اجتماعی و زیست‏جهان و نیازهای اجتماعی نیز سازگار باشد. از ابزارها و مکانیزم‏های نرم‏افزاری دیگر رشد علم، می‏توان به استقلال و آزادی عمل دانشگاهیان و پرهیز از فرم‏گرایی (تقلید)، مشارکت نخبگان دانشگاهی در تصمیم‏گیری‏های کلیدی دانشگاه و جامعه، جایگاه مناسب در سلسله مراتب اقتصادی، اجتماعی و احساس تعلق ملی و فرهنگی اشاره کرد. توجه به زمینه‏های فرهنگی و اجتماعی، چه در قالب رویکرد برون‏گرا و چه درون‏گرا، می‏طلبد که این زمینه‏ها و قابلیت‏ها به دقت مورد مطالعه قرار گیرد و با توجه به سابقه موفق و تاریخی تمدن اسلامی به کنکاشی دقیق در این دوره، همچنین معرفت‏شناسی حاکم، جایگاه اندیشه‏ورزان و عالمان و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی حاکم بپردازیم. این کنکاش مهر تأییدی است بر اهمیت تاریخ علم، جامعه‏شناسی علم و حتی فلسفه علم. البته آسیب‏هایی نیز در مورد تولید علم از فقدان چارچوب نظری مناسب بر دانشگاه‏ها، تمرکزگرایی حاکم، سیاست‏زدگی غالب، فضای آنومیک حاکم بر دانشگاه‏ها و... وجود دارد.