ظاهر گرایی دینی و جهل در دین داری

اطلاعات، 27/8/82
این مقاله نقدی صریح بر برخی مصادیق بارز ظاهرگرایی در جامعه دین‏دار ایران اسلامی است. متأسفانه جبهه‏گیری این چندساله در برابر فرهنگ غرب، در عین سودمندی‏های خود، به نوعی غفلت نیز دامن زده است که زادگاه این غفلت، فرهنگ خاص برخی طبقات اجتماعی است. لذا، مسلمان و شیعه بودن در گرو روآوردن به سبک زندگی و ادبیات خاص آنان قرار داد. شیوع این فرهنگ به دو علت است: یکی گسترش صافی گزینش در برخی ادارات و دیگری عدم حساسیت دانشوران محترم حوزه‏های علمیه نسبت به فرهنگ عمومی جامعه اسلامی.
تذکار مقاله بدون شرح است: الف) برخی اندیشوران معاصر کوشیده‏اند تا فقه را علمی ظاهری و ناظر به اعمال آشکار متشرعان قلمداد کنند؛ غافل از آنکه فقه اسلامی و به خصوص شیعی از عنصر «بصیرت» تهی نیست؛ ب) فقه اسلامی ارزش عبادت عابدی را که بدون شناخت و تأمل صورت گرفته پایین می‏داند؛ اگرچه شخص مزبور همه عمر را به عبادت و اعتکاف گذرانده باشد؛ ج) فرهنگ اسلامی، یک ساعت تفکر عالم را از عبادت یک ساله برتر می‏داند؛ د) در چند ساله اخیر شاهد رشد محافل و مراسمی هستیم که بیش از آنکه به مقوله معرفت ناظر باشند، عشق کورکورانه و بعضا مبتذل مخاطبان نسبت به آن ذوات مقدس را هدف غایی خود قرار داده‏اند؛ ه ) تأثیر معرفت دینی در تعمیق و جهت‏دهی به رفتار دین‏داران روشن شده است؛ درصورتی‏که ظاهرگرایی دینی به ما حکم می‏کند که مثلاً در وصف شجاعت حضرت ابوالفضل، به نحوه اتیان عمل بسنده کنیم؛ و) از جمله وجود ظاهرگرایی در عبادت معاصر، تکیه بر الفاظ قرآن و در حاشیه قرار دادن معنا و مفهوم آن است؛ بی‏آنکه مفهوم آنچه را می‏گویند، دریافته باشند؛ ز) حتی ظاهرگرایی در دین را در تبلیغات مؤسسات و بنیادهای فرهنگی شاهدیم؛ ح) تعبیر یکی از علمای ما در نقد شیوه‏های ظاهرگرایانه تبلیغ دینی این است که ظاهرگرایی بنی‏اسرائیل باعث شد تا گوساله سامری را هم‏سنگ معجزات نبی گرامی خود تلقی کنند؛ ط) استفاده برنامه‏سازان و نویسندگان صدا و سیما و به ویژه نویسندگان و کارگردانان سریال‏های مذهبی تلویزیون از سلایق شخصی خود؛ ی) اگر هزینه‏ای که در دامن زدن به احساسات افراد عامی صرف می‏شد، خرج ارتقای فرهنگ ایشان شده بود، کار به جایی نمی‏رسید که در مراسم تشییع بزرگان یا برخی مراسم سیاسی دست به اعمال مذموم و ناشایست بزنند؛ ک) امید آن بود که اسلام‏پژوهان متبحر، دین اسلام را آن‏گونه که هست به دین‏دارانی که در رفتار و اندیشه دینی از آن دور افتاده‏اند، معرفی کنند.