جنبش نرم افزاری، نیاز امروز جامعه ما

سیاست روز، 5/8/82
گفتمان ترقی یکی از گفتمان‏های غالب در یک‏صد سال اخیر جامعه ما بوده است. در چند دهه اخیر، امام رحمه‏الله این گفتمان را در چارچوب اسلام و رویکرد به هویت دینی تعریف کرده‏اند. راه‏حلی که برای توسعه و ترقی کشور پیش‏بینی می‏کردند و پیشنهاد می‏دادند این بود که صرف رشد و توسعه علمی کشور کارگشا نیست و ما نیاز به یک بستر مناسب داریم که در صورت فراهم شدن آن، رشد و توسعه علمی معنا پیدا می‏کند. علم بدون جهت، به جای منتهی شدن به یک تمدن انسانی سازنده و بالنده می‏تواند مخرب باشد. بنابراین امام در مسیر بحث گفتمان ترقی، گفتمان جمهوری اسلامی را مطرح کردند و پیوند میان دین و دنیا، دیانت و سیاست و دنیا و آخرت را شرط لازم برای هر نوع رشد و توسعه قرار دادند. در واقع نظر امام این بود که تا کشوری مستقل و متوجه به اهداف آرمانی روشن و دینی و معنوی‏اش نباشد، هر حرکت و تلاشی می‏تواند بی‏ثمر بماند.
پس از خاتمه جنگ، ما در مسیر گفتمان ترقی و توسعه، قرائت‏های جدیدی را از سوی گروهی از اندیشمندان و صاحب‏نظران کشور شاهد بودیم. یکی از این موارد «گفتمان توسعه اقتصادی کشور یا گفتمان سازندگی» بود و در چند سال اخیر، گفتمان توسعه سیاسی بازقرائت دیگر از گفتمان ترقی و توسعه بود. نگاهی به نتایج حاصل از این دکترین‏ها و نظریات نشان می‏دهد که ما در برخی زمینه‏ها پیشرفت‏هایی داشته‏ایم؛ اما نتایج مورد انتظار را به دست نیاورده‏ایم.
نقطه عطفی که در چند سال اخیر شاهد آن هستیم، بحث جدیدی است که توسط رهبری نظام مطرح شده و آن بحث جنبش نرم‏افزاری است. تعین صحیح و قابل قبول گفتمان ترقی در زمانه ما جنبش نرم‏افزاری و به معنای دیگر جنبش تحقیقات علمی است. من بی‏مناسبت نمی‏دانم که با اقتباس از نظر معظم‏له مشخصات این جنبش نرم‏افزاری را خدمتتان مرور کنم.
اولاً پژوهش و تحقیق، نقطه کانونی این نهضت و حرکت است. ما اگر علم نداشته باشیم اقتصاد، سیاست مستقل و مدیریت صحیح نخواهیم داشت و کلیه امور اجتماعی ما رو به قهقرا خواهد رفت. از مشخصه‏های گفتمان جنبش نرم‏افزاری، نواندیشی علمی در همه سطوح جامعه، اعم از حوزه و دانشگاه است. ما نباید بپنداریم که تولید علم مساوی با انتقال آن است. تحجر می‏تواند یک بلای جدی برای محیط‏های علمی و دانشگاهی ما باشد. در بادی امر به نظر می‏رسد که تحجر فقط آفت محیط‏های دینی است؛ اما در واقع، هم بلای محیط‏های دانشگاهی و هم محیط‏های حوزوی است. از نظر ایشان، نوآوری علمی مستلزم دو مؤلفه جدی است: یکی قدرت علمی و دیگری جرئت علمی. نقد تفکر ترجمه‏ای، به عنوان یکی از مبانی و شاخصه‏های این نهضت مطرح است. ما باید قایل به نوعی تفکر انتقادی و برخورد هوشمندانه با دستاوردهای دیگر آحاد جامعه جهانی باشیم. حداقل این است که در حوزه علوم انسانی که مدار بسیاری از فعالیت‏های امروز جامعه ماست، به دلیل تلقی‏ای که ما از انسان، از جهان و از فلسفه خلقت داریم، می‏توان برداشت‏های متفاوت داشت. لااقل در حوزه علوم انسانی، بسیاری از صاحب‏نظران، حتی در حوزه تمدن غرب، وجود دارند که اقتباس کورکورانه و یک جانبه از دستاوردهای یک فرهنگ و تمدن و تعمیم آن به دیگر حوزه‏های تمدنی را صحیح نمی‏دانند.
از دیگر مشخصات این گفتمان آن است که نوآوری علمی، به هیچ‏وجه، تناسبی با مهمل‏بافی علمی ندارد. با توجه به امکانات جدیدی که از طریق فن‏آوری اطلاعات در اختیار قرار می‏گیرد، شاید بتوان راه میان‏بری پیدا کرد.
ایجاد نظام‏های کارآمدِ نظارت بر تحقیق و جلوگیری از تحقیقات موازی، از لوازم دیگر این جنبش نرم‏افزاری، علمی و تحقیقاتی است. گسترش پارک‏های تحقیقاتی در رشته‏های مختلف، نیاز امروز ماست.
پیوند میان تحقیق و نیازهای واقعی جامعه و پرکردن شکاف توسعه، با توجه به عرایض قبلی، یکی از ضرورت‏های این نهضت است. برجسته شدن رویکرد آموزشی، خلاق و خلاقیت‏آفرین در محیط‏های آموزشی، یکی از ضرورت‏هایی است که می‏تواند این نهضت نرم‏افزاری را تسریع کند.
اشاره
1. جناب ابوطالبی توجه درستی به ضرورت حاکمیت گفتمان توسعه و تحقیق، بر حرکت جامعه برای دست‏یابی به وضعیت مطلوب توسعه کشور دارند. به بررسی کوتاه تاریخی ایشان می‏توان نقاط دیگری را نیز اضافه کرد؛ از جمله اینکه در دو ـ سه سال اول انقلاب، گفتمان ایدئولوژی‏های چپ، حاکمیت داشت و نوعی انقلابی‏گری تندرو که بیشتر نیز در عرصه سیاست حضور می‏یافت، وجهه اصلی حرکت جامعه شد. دوران جنگ تحمیلی نیز به صورت اجباری، گفتمان دفاع از انقلاب حاکم بود و پس از آن نوبت به قرائت توسعه اقتصادی برای رسیدن به ترقی شد. در پی آن، در دوم خرداد 76 نیز قرائت توسعه سیاسی از سوی گروه‏هایی که سابقه چپ‏گرایی داشتند به حاکمیت رسید.
اگر امروز بتوانیم قرائت توسعه علمی و تحقیقاتی را بر گفتمان ترقی حاکم کنیم، امیدی هست که جامعه را در مسیر رفاه و سعادت دنیا و آخرت ببینیم. تنها راه نجات کشور از بن‏بست‏های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این است که نهضتی در زمینه تحقیق و توسعه در کشور شکل گیرد و این همان تأکیدی است که رهبر انقلاب در چند مورد داشته‏اند.
2. برای دست‏یابی به چنین جنبشی به چند چیز اساسی نیاز داریم: الف) اراده‏ای قوی برای ورود به این عرصه در میان نخبگان جامعه؛ ب) مدیریت و برنامه‏ریزی جنبش، که بدون آن، شاهد تحقق یافتن حرکت‏هایی پراکنده و بی‏ثمر یا کم‏ثمر خواهیم بود؛ ج) تخصیص بخش قابل توجهی از امکانات کشور به این عرصه؛ د) ایجاد اعتبارات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی برای تحقیق و محقق. اگر بخواهیم این موارد را دسته‏بندی کنیم، می‏توانیم بگوییم برای تحقق جنبش نرم‏افزاری به دو دسته کلی از امور نیاز داریم: امور حقیقی و امور اعتباری. ایجاد اعتبارات فرهنگی و... در دسته دوم قرار دارند و سه مورد اول که یکی مربوط به مسائل روحی است و دیگری به مسائل ذهنی و سومی به مسائل رفتاری، در دسته اول قرار می‏گیرند.
3. توجه به آنچه امام خمینی رحمه‏الله به عنوان علم جهت‏دار مطرح کردند، شرط اصلی موفقیت چنین جنبشی است؛ وگرنه ما نیز گام در راهی می‏گذاریم که ده‏ها سال پیش از این کره جنوبی و هنگ کنگ و دیگر کشورهای در حال توسعه شرقی می‏گذاشتند و آن نیز منتهی به پدید آوردن نمونه‏ای ناقص از تمدن غرب است؛ چیزی که مطلوب مردم مسلمان نیست.