چالش های فراروی شیعه در جهان معاصر

فصلنامه تخصصی شیعه‏شناسی، ش 2
بازتاب انقلاب اسلامی ایران بر تحولات بین‏المللی
شک نیست، که این انقلاب چند کار بزرگ صورت داد:
1. احیای مطلق فکر دینی در جهان: یعنی زنده کردن نام دین و معنویت؛ اعم از اسلام و مسیحیت. برای نمونه، در سفری به لهستان با آقای لخ والسا، رئیس‏جمهور وقت لهستان، ملاقاتی داشتم. ایشان به من گفت: «کاری که در کشور شما اتفاق افتاد، باعث احیای دین و دین‏داری در دنیا و در کشور ما شد.
در آمریکای لاتین، تحولی در کلیسا اتفاق افتاد. چون آنها نوعا کاتولیک هستند؛ اما به لحاظ سیاسی، حسابشان را تا حدود زیادی از واتیکان جدا کردند. چون واتیکان را مدافع دین اشراف می‏دانند و معتقدند که واتیکان کاری به خوب و بد و زشت و زیبایی که در دنیا می‏گذرد و نیز آنچه بر سر مردم دنیا می‏آید، ندارد.
اولین کار انقلاب احیای فکر دینی در کشورهای اسلامی، بود.
2. احیای فکر اسلامی در جهان اسلام: در بعد سیاسی، احزاب پرشماری با این پیام که اسلام، کارآیی دارد و داروی شفا بخش درد انسان عصر حاضر است، ظهور یافتند. از حزب پاس مالزی تا جماعت اسلامی پاکستان. برای نمونه، بعد از انقلاب اسلامی ایران، تمام احزاب تازه تأسیس افغانستان، اسلامی بودند و همه چپ‏ها و مائوئیست‏ها از صفحه سیاست کنار رفتند. در ترکیه، حزب رفاه (سلامت ملی سابق) و در الجزایر، جبهه نجات اسلامی ظهور یافتند. حزب جنبش قومی ـ اسلامی سودان به رهبری حسن ترابی و در مصر، اخوان‏المسلمین، نشاط سیاسی فزاینده‏ای یافت.
3. احیای اسلام سیاسی: پیش از انقلاب اسلامی، بسیاری از خارجی‏ها و نیز داخلی‏های شبه خارجی، اسلام را جوابگوی نیازهای امروز ما نمی‏دانستند.
پس، انقلاب اسلامی، موجب تقویت تفکر سازگاری اسلام با دنیای روز شد. خاصیت دیگرش این بود که اسلام، کارآیی سیاسی و توان تشکیل حکومت دارد.
برای نشان دادن تأثیر انقلاب اسلامی از بُعد «احیای اسلام سیاسی و حکومتی» می‏توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف: تشکیل احزاب سیاسی در جهان اسلام: که طالب تشکیل حکومت اسلامی‏اند مثلاً در اندونزی، احزاب بزرگ اسلامی تشکیل می‏شود؛ همین‏طور در مالزی و افغانستان.
ب: احیای اسلام جهادی به سیاق ایرانی: کاری که الان در فلسطین به «انتفاضه» معروف است، الگویی از شکل مبارزه شیعیان ایرانی است. انتفاضه اول به پیروزی رسید.
این توده‏ای شدن مبارزه، روشی است که امام خمینی قدس‏سره به مسلمانان آموزش داد کارآیی خود را در دنیا نشان داده است. و امروز هم می‏بینید که آمریکا و اسرائیل‏برای مهار انتفاضه، مجبور به دادن امتیازاتی به فلسطینی‏ها شدند.
چگونگی مبارزه مخالفان با فکر دینی
همان‏طور که در گذشته با علمای اسلام و پیشتازان شیعه مقابله شد، امروز هم عده‏ای‏ت‏با خودِ فکر دینی در ام‏القرای احیای فکر دینی، در حال مقابله‏اند و تلاش می‏کنند آن را زیر سؤال ببرند. این حرکت به صورت مرئی و نامرئی توسط بیگانگان حمایت می‏شود.
مخالفانِ احیای اسلام سیاسی ـ که نمادش تشکیل حکومت است ـ با همه توان و با هر نوع ابزار و وسیله ـ حتی با کودتا و یا دخالت مستقیم نظامی ـ به جنگ این اندیشه آمدند، یکی دو سال بعد از انقلاب الجزایر، آقای بومدین ـ که ژنرال ارتش بود ـ بر علیه اولین رئیس‏جمهور این کشور، آقای احمد بن بلا، کودتا کرد. بعد از او آقای شاذلی‏بن‏جدید به ریاست جمهوری رسید که او هم ارتشی بود. آمریکایی‏ها در ترویج دموکراسی هدایت‏شده‏شان به الجزایر فشار آوردند. ایشان به دعوت آمریکا و در دیدار با آقای ریگان در کاخ سفید، مصاحبه مطبوعاتی مشترکی انجام داد. بعد از بازگشت، ایشان اندکی به مردم آزادی داد و انتخابات شهرداری‏ها برگزار شد و در همه شهرها «جبهه نجات اسلامی» برنده شد. ناگهان آمریکایی‏ها به خود آمدند و به صراحت گفتند که ما از رواج دموکراسی، این نتیجه را نمی‏خواستیم. بر اساس آخرین آماری که ما داریم از آن زمان تا کنون، حدود یکصدهزار الجزایری کشته شده‏اند. همان اتفاقی که در شیلی، علیه آلنده و در ونزوئلا، علیه چاوز صورت گرفت، در الجزایر هم علیه جبهه نجات اسلامی و آقای عباس مدنی رخ داد.
مشابه همین امر در ترکیه اتفاق افتاد؛ منتهی یک کودتای سفید بود. یعنی آقای «اربکان» بعد از ترکیه لائیکی که آتاتورک درست کرده بود، به نخست‏وزیری رسید؛ عرق‏چینی بر سر گذاشت و جلو ایستاد و کارمندان نخست‏وزیری و وزرا، پشت سرش نماز جماعت خواندند.
بالاخره، ژنرال‏ها به میدان آمدند و او را بر کنار و بعدها محاکمه و سپس محکوم به زندانش کردند و حزب راه را منحل نمودند. یکی از نظریه‏پردازان آمریکایی اخیرا گفت: «همه کشورهای اسلامی تروریست هستند؛ فقط یک کشور در بین آنها خوب است و آن هم ترکیه است.
ببینید با حکومت سودان که نمی‏خواهد مطیع آمریکا باشد، چه می‏کنند: محاصره اقتصادی؛ بمباران کارخانه تولید دارو؛ تحریک شورشیان جنوب؛ تحریک اریتره برای صف‏آرایی در کنار مرز سودان؛ تحریک مصر برای اشغال منطقه شمال سودان و ده‏ها و صدها مشکل‏آفرینی دیگر.
همین امر در افغانستان اتفاق افتاد. البته افغانستان سناریوی خیلی پیچیده‏ای دارد. تا زمانی که کمونیست‏ها بودند، هر دو طرف راحت بودند. یعنی غربی‏ها، حتما نجیب‏اللّه‏ را به آقای ربانی ترجیح می‏دادند. بالاخره خارج از محاسبات اینها، آقای ربانی آمد، حکومت نجیب‏اللّه‏ را ساقط کرد و حاکم شد. جرمشان این بود که اعلام کردند دولت افغانستان اسلامی است و پرچمشان آرم اللّه‏ دارد. در اینجا غربی‏ها، شگرد تازه‏ای پیاده کردند و طالبان را به وجود آوردند. طالبان حکومت ربانی را عقب زدند و گفتند آنها، اسلام را پیاده نمی‏کنند و ما می‏خواهیم پیاده کنیم. بعد غربی‏ها که دیدند بالاخره این غولی که از داخل شیشه درآوردند، بلای جان خودشان شده، به شدت سرکوبش کردند.
راه دیگر مقابله مخالفان تشکیل حکومت اسلامی، تقویت گروه‏های افراطی است مثل آنچه که در مورد بعضی از این سلفی‏ها در افغانستان و با حمایت از حکومت طالبان کردند. خانم بی‏نظیر بوتو ـ نخست‏وزیر آن زمان پاکستان ـ که خود یک زنِ تحصیل کرده، سیاسی و اجتماعی است، از طالبان حمایت می‏کند! در جواب انتقاد خبرنگاران، گفت: چرا به من انتقاد می‏کنید؟ ما با آمریکا، عربستان سعودی و انگلیس شریک بودیم که طالبان را روی کار بیاوریم.
مخالفان تشکیل حکومت اسلامی از روی کار آوردن طیف افراطی، دو هدف داشتند: 1. بدنام کردن اسلام، تا هر کس که می‏خواهد به اسلام روی بیاورد و حکومت اسلامی تشکیل دهد، بگویند که نمونه و نتیجه آن، این خشن‏ها هستند؛
اشاره
1. نویسنده محترم، ابتدا مقدمه‏ای در توضیح وضعیت شیعه، از صدر اسلام تاکنون، دارند که در آن، این نکته را دنبال می‏کنند که «هرگاه شیعه در حال نضج گرفتن بوده، مجموعه نیروهایی متحد شدند و شیعه را به بدترین و سخت‏ترین شکل ممکن، سرکوب کردند». وی دلیل این اتحاد نامیمون را کارآمدی حضور شیعه در عرصه سیاست می‏داند و نمونه‏هایی از این کارآمدی را ذکر می‏کند. فتوای تحریم تنباکوی میرزای شیرازی بزرگ، فتوای جهاد علیه انگلیس‏ها در عراق از سوی میرزا محمدتقی شیرازی، معروف به میرزای دوم، از نمونه‏های موفق حضور سیاسی شیعه است که موجب بیداری استعمارگران و انتقام کشیدن از روحانیت شیعه شده است.
2. آقای ولایتی سه کار بزرگ انقلاب را بر شمرده‏اند: 1) احیای مطلق فکر دینی در جهان؛ 2) احیای فکر اسلامی در جهان اسلام؛ 3) احیای اسلام سیاسی. اما کارهای مهم انقلاب اسلامی در این سه مورد خلاصه نمی‏شود. از جمله می‏توان به بی‏فروغ کردن و در نتیجه شکست اردوگاه کمونیسم و در رأس آن، اتحاد جماهیر شوروی، به عنوان مرکز هدایت حرکت‏های انقلابی در سطح جهان و تغییر قطب‏بندی جهانی اشاره کرد. این تغییر قطب‏بندی به حدی از اهمیت است که نظریه‏هایی جدید در زمینه برخورد تمدن‏ها عرضه شده‏اند که سیاست‏های جهانی را شکل می‏دهند و بر محور تضاد اسلام سیاسی با اردوگاه لیبرالیسم جهت یافته‏اند.
3. روی کار آوردن طیف افراطی را نمی‏توان فقط به مخالفان تشکیل حکومت اسلامی نسبت داد. روشن است که آنها از هر ابزاری برای مقابله با اسلام سیاسی استفاده می‏کنند و پدید آوردن طالبان و طالبانی‏گری نیز یکی از ابزارهای مهم برای بدنام کردن اسلام سیاسی در داخل و خارج از جهان اسلام است. اما تا زمینه‏های بروز چنین تفکری وجود نداشته باشد و در خود جهان اسلام، استعداد شکل‏گیری چنین طیف‏های افراطی نباشد، نمی‏توان چنین حرکت وسیعی را شکل داد. طالبانی‏گری ریشه در تفکر خشک و جامد وهابی و سلفی‏گری دارد و ریشه‏های آن نیز در افکار ظاهرگرایان و افراطیونی است که از صدر اسلام، همواره وجود داشته‏اند و در برابر جریان حق ایستاده‏اند. تفکر خارجی‏گری در برابر تفکر شیعه به رهبری امام علی علیه‏السلام ، نمونه بارز این افراط است.
بنابراین یکی از وظایف مهم عالمان دینی، به ویژه در این روزگار، این است که اولاً، باطل بودن تفکر ظاهرگرا و جامد و عقل ستیز را در جهان اسلام به خوبی و به صراحت اعلام نمایند و ثانیا، آثار زیانبار تفکر را بر شمارند و ثالثا، در مقام عمل با آن مبارزه کنند.