جهانی شدن خشونت

همشهری، 26/5/82
اندیشمندان بسیاری، پس از وقوع حادثه یازدهم سپتامبر، این پرسش را پیش کشیده‏اند که چگونه در اوج تمدن مدرن و در عصر گسترش شبکه‏های ارتباطی میان مردمان دهکده جهانی، خشونتی از این نوع می‏تواند ظهور یابد. در گفت‏وگوی حاضر مسئله خشونت جهانی، از دیدگاهی انسان‏شناسانه، بررسی شده است.
آیا تروریسم عارضه‏ای است که دموکراسی یا جهان مدرن را تهدید می‏کند، یا اینکه نتیجه جهان مدرن است؟ آقای فکوهی تروریسم را محصول جهان مدرن می‏داند. خشونت تروریستی یا واکنش‏های افراطی علیه مدرنیته عوارض بیمارگونه‏ای هستند که مثل هر بیماری ساده‏ای، می‏توان از طریق روش‏های تسکین‏دهنده و کوتاه‏مدت، با آن برخورد کرد. پس از حادثه یازدهم سپتامبر، که می‏توانست هشداری برای ایجاد تغییری اساسی در نظم جهانی باشد، شاهد بودیم که عملاً تغییر مثبتی صورت نگرفت؛ بدین معنا که نظم جهانی از طریق روش‏های سرکوبگرانه و مکانیستی سعی کرد تا عارضه را از میان بردارد. این جریان نه‏تنها در سطح جهانی، نظامیگری و سرکوبگری را تقویت کرد، بلکه در داخل سیستم‏های دموکراتیک غربی نیز بیشترین فشار را بر ساختارهای دموکراتیک وارد آورد.
پدیده‏هایی چون حادثه یازدهم سپتامبر، نتیجه اجتناب‏ناپذیر مدرنیته است. رشد اقتصادی به ایجاد نابرابری‏های اجتماعی می‏انجامد. بنابراین از آغاز نمی‏توان برنامه‏ریزی یا تفکر درباره رشد اقتصادی را بدون در نظر گرفتن نابرابری انجام داد و تصور کرد که نابرابری پدیده‏ای استثنایی است که وقتی ظاهر شد، می‏توان به‏طور قطعی با آن برخورد کرد. اگر تصورمان این باشد که مدرنیته، در درون، چنین پتانسیل‏هایی دارد که اجتناب‏ناپذیر است، به‏جای اینکه مانند امروز با خشونت و ترورسیم برخورد مکانیکی بکنیم، سعی خواهیم کرد آن را درک کنیم و ببینیم چه جایگاهی در سیستم دارد و چگونه می‏توان عملاً از بروز آن پیش‏گیری کرد.
اگر از یک خشونت عام سخن بگوییم، امروزه عمدتا با خشونتی روبه‏روییم که از طرف دولت‏ها علیه شهروندان در همه جهان اعمال می‏شود. البته دولت‏ها در این میان تنها نیستند؛ همراه آنها دو سیستم دیگر نیز وجود دارد: شرکت‏های فراملیتی و سیستم‏های جنایت سازمان‏یافته جهانی. آن چیزی که این سیستم را به‏هم متصل می‏کند، یک نظم جهانی است که محور آن صرفا اقتصادی و کسب حداکثر سود با کمترین هزینه است.