تجربه دینی و قرائت پذیری

کیهان، 21 و 23/5/82
تجربه‏گرایی دینی، حیات رسمی خود را در غرب، با شلایرماخر آغاز کرد. شلایرماخر با ارائه «الاهیات ثبوتی» بر آن شد تا تجربیات دینی را تجزیه و تحلیل کند و ذات دین را از تجارب دینی به‏دست آورد. پس از او، کسانی چون ویلیام جیمز، پراودفوت، ابلینگ، پل تیلیش و کرکگارد این جنبش را پیش بردند. عوامل زمینه‏ساز تجربه‏گرایی دینی را می‏توان چنین برشمرد: ظهور مکتب رمانتیک؛ نقد کتاب مقدس؛ فلسفه کانت؛ تعارض علم و مسیحیت، و مخالفت با الاهیات مسیحی.
دامنه تجربه بس وسیع است و محدوده آن را طیف گسترده‏ای از تجارب تشکیل می‏دهد:
تجربه اخلاقی؛ تجربه زیباشناختی؛ تجربه دنیامداری و... . تجربه آن گاه دینی است که: (1) متعلق آن موجودی فوق‏طبیعی باشد و (2) فاعل آن در توصیف حالات و تجارب خود، از مفاهیم و تعابیر دینی استفاده کند. تجربه دینی رویکردهای متعددی دارد که یکی از آنها در محدوده «ایمان» است. رویکرد دیگر در حوزه «کثرت‏گرایی دینی» است. رویکرد سوم به «صدف و گوهر دین» می‏پردازد و... . یکی از این رویکردها مسئله قرائت‏پذیری بر اساس تجارب دینی است. پاره‏ای از فیلسوفان دین معتقدند که تجارب، عریان و بی‏تفسیر، در اختیار صاحبان تجربه قرار نمی‏گیرد، بلکه هر تجربه‏ای درون شبکه‏ای از مفاهیم و باورها معنا و جایگاه می‏یابد و همیشه نگاه فاعل تجربه از زاویه تعبیرها و برداشت‏هایی است که برای او حاصل آمده است. بدین ترتیب تجارب دینی همگی از سنخ تجارب تفسیری تلقی می‏شوند.
نویسنده مقاله از دو گونه قرائت‏پذیری سخن می‏گوید: قرائت‏پذیری «مؤلف‏مدار» یا کلاسیک و قرائت‏پذیری «مفسرمدار» یامدرن. مؤلف‏مدار می‏کوشد تا خود را به مراد گوینده یا مؤلف نزدیک و نزدیک‏تر سازد و ازاین‏رو، قرائن و شواهد برای او اهمیت دارند. اما نظریه مفسرمداری، که ارمغان هرمنوتیک فلسفی و دینی است، مؤلف را مرده می‏پندارد و تفسیر را بازی زبانی، و فهم را ترکیب افق متن با افق مفسر تلقی می‏کند. در این مقاله، از میان دو رویکرد فوق، دیدگاه مؤلف‏مدار پذیرفتنی دانسته می‏شود.