دوری و عقب ماندگی جامعه ایران از جامعه اطلاعاتی

گزارش، ش 148
جامعه صنعتی به اتکای توسعه فن‏آورانه در حوزه‏های الکترونیک و ارتباطات، به جامعه اطلاعاتی تبدیل شد و از این رهگذر، برای جوامع توانمند، تولید ثروت اطلاعاتی را چونان کالای صادراتی به ارمغان آورد. ازاین‏رو، لازم است جامعه ایران را از حیث ویژگی‏ها، امکانات، پیامدها، مسائل و معضلات ناشی از تعامل با جامعه اطلاعاتی جهانی بررسی کنیم تا شاید آشکار شود که دوری جامعه توانمند ایران از جامعه اطلاعاتی جهانی تا چه حد قادر است تحولات این جامعه و احتمالاً راه‏های برخورد با آن را تبیین کند؛ چرا که بی‏تردید جامعه اطلاعاتی، جامعه‏ای است که در آن، کیفیت زندگی همچون دورنمای تحول اجتماعی و توسعه اقتصادی، عمدتا به اطلاعات و بهره‏گیری از آن وابسته است.
جامعه اطلاعاتی، بر پایه تولید، توزیع و کاربرد فن‏آورانه اطلاعات، موجبات تخصصی‏شدن نقش‏های آحاد جامعه را فراهم می‏آورد، تعلقات چندسویه اشخاص را دگرگون می‏کند، ارزش‏های رفتاری را بسط می‏دهد، چرخه اعتباری پول را می‏گرداند، تسهیم در اقتدار مشارکتی را تعمیم می‏بخشد و نفوذ اجتماعی را تنفیذی تخصصی می‏دارد. این در حالی است که در جامعه توانمندی چون ایران، نقش‏های آحاد جامعه غالبا غیرتخصصی باقی می‏ماند، تعلقات توده‏وار مبتنی بر ارتباطات یک‏سویه ترویج می‏شود، ارزش‏های رفتاری محدود می‏نماید، گردش پول در چرخه‏ای غیراعتباری دور می‏زند، اطاعت از قدرت تمامیت‏گرایانه بیداد می‏کند، نفوذ اجتماعی در اوهام متافیزیکی غرقه می‏خوابد.
بدین‏سان، جامعه ایران در ورود به شبکه جوامع اطلاعاتی، از حیث انفعال این کشور در پیوستن به اقتصاد جهانی، تن زدن از تکثرگرایی سیاسی، گریز از جامعه طبقاتی و احتراز از ارتباطات دیجیتالی در سطح کلان جامعه یا متحجرسازی هنجارها و منجمدنمایی ارزش‏ها در سطح خرد اجتماعی، با مشکلاتی صعب روبه‏رو می‏شود که کمترین نمود آن، در تعمیم فن‏آوری و مونتاژکاری، بوروکراسی، آموزش و پرورش ِ شرطی‏سازی و نمادهای معرفتی واقع‏گریزانه قابل مشاهده است. ایران امروز، ضمن آنکه دستی در ارگان انفورماتیک جهان اطلاعاتی معاصر ندارد، به مصرف‏کننده حیرانی می‏ماند که بی‏هیچ قدرت چانه‏زنی، میان منهیات سیاسی استفاده از اطلاعات جهانی و جاذبه‏های فرهنگی کاربرد آنها سرگردان است و لاجرم چاره‏ای جر استحاله و مسخ شخصیتی یا گریز ارتجاعی به سنن کهن، پیش پای خود نمی‏یابد.